Ο έρπης ζωστήρας είναι φυσαλιδώδες νόσημα, που οφείλεται στον ιό της ανεμοβλογιάς και εμφανίζεται σε ενηλίκους. Προκαλεί πάντα επώδυνα συμπτώματα και πανικοβάλλει τον πάσχοντα. Το άτομο εμφανίζει πόνο κατά μήκος της πορείας ενός νεύρου, συνήθως στον κορμό ή το πρόσωπο και στη συνέχεια εμφανίζονται φυσαλίδες, που προκαλούν ενίοτε διόγκωση και λεμφαδένων. Σπανιότερα, πόνος και φυσαλίδες εμφανίζονται ταυτόχρονα. Οι βλάβες είναι ομαδοποιημένες, τεταμένες, κατανέμονται ετερόπλευρα και εκτείνονται σε βάθος. Σπάνια υπάρχει γενικευμένη προσβολή, κυρίως σε άτομα με υποκείμενη καταστολή του ανοσοποιητικού. Οι ασθενείς που έχουν προσβληθεί από ΗΙV, εμφανίζουν πολλαπλάσια πιθανότητα να προσβληθούν και από έρπητα ζωστήρα.
Ο έρπης ζωστήρας εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες, αλλά η επίπτωσή του είναι υψηλότερη (5–10 περιπτώσεις ανά 1.000 άτομα) από την έκτη δεκαετία της ζωής και μετά. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι στις ΗΠΑ εμφανίζονται 1,2 εκατομμύριο περιπτώσεις κάθε έτος. Ο υποτροπιάζων έρπης ζωστήρας είναι εξαιρετικά σπάνιος, εκτός εάν υπάρχει ανοσοκαταστολή, ειδικά λόγω AIDS.
Η κλινική σχέση της ανεμοβλογιάς με τον έρπητα ζωστήρα είναι γνωστή από 100 ετών περίπου. Στις αρχές του εικοστού αιώνα καταδείχθηκαν οι ομοιότητες των δερματικών βλαβών της ανεμοβλογιάς και του έρπητα ζωστήρα. Μπορεί να παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση για δεκαετίες και όταν βρει την ευκαιρία, απενεργοποιείται προκαλώντας τον έρπητα ζωστήρα. Η πιθανότητα ενός ανοσολογικά επαρκούς ατόμου να εμφανίσει έρπητα ζωστήρα κατά τη διάρκεια της ζωής του κυμαίνεται από 10-25%.
Η λοίμωξη από τον HSV-1 εμφανίζεται συχνότερα και σε μικρότερη ηλικία από αυτήν του HSV-2. Μέχρι την πέμπτη δεκαετία της ζωής, περισσότεροι από το 90% των ενηλίκων έχουν αντισώματα κατά του HSV-1. Σε πληθυσμούς χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, τα περισσότερα άτομα προσβάλλονται από τον HSV-1 πριν από την τρίτη δεκαετία της ζωής τους.
Πού οφείλεται ο έρπης ζωστήρας
Οι ιοί του απλού έρπητα (HSV-1, HSV-2) Herpesvirus hominis) προκαλούν ποικιλία λοιμώξεων που προσβάλλουν τις επιφάνειες των βλεννογόνων και του δέρματος, το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και μερικές φορές τα σπλάγχνα.
Ο ιός ανεμοβλογιάς-ζωστήρα (VZV: Varicella Zoster Virus) προκαλεί δύο διαφορετικές παθήσεις: την ανεμοβλογιά και τον έρπητα ζωστήρα. Ο Έρπης Ζωστήρας εμφανίζεται με τη μορφή φυσαλιδώδους εξανθήματος που «ζώνει» τη μία πλευρά του σώματος. Οι ερπητικές λοιμώξεις εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Η μετάδοση γίνεται κατά την επαφή με άτομα που έχουν ενεργείς ελκωτικές βλάβες ή με άτομα χωρίς κλινικές εκδηλώσεις της λοίμωξης τα οποία αποβάλλουν HSV από επιφάνειες βλεννογόνων και δέρματος. Ο έρπης ζωστήρ χαρακτηρίζεται από μονόπλευρο φυσαλιδώδες εξάνθημα στην περιοχή ενός δερμοτομίου, συχνά πολύ επώδυνο. Ο πόνος που εμφανίζεται από την έναρξη και συνεχίζεται αδιάλειπτα μέχρι την αποδρομή είναι γνωστός ως πόνοςσχετιζόμενος με τον ζωστήρα.
Ο έρπης ζωστήρας αρχίζει με πόνο εντός του δερμοτομίου, ο οποίος μπορεί να προηγείται των αλλοιώσεων κατά 48–72 ώρες, ακολουθεί ερυθηματώδες κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα στο οποίο αναπτύσσονται γρήγορα φυσαλιδώδεις βλάβες.
Η συνολική διάρκεια της νόσου γενικά είναι 7–10 ημέρες το δέρμα όμως μπορεί να χρειαστεί 2–4 εβδομάδες για να επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση. Οι ασθενείς με έρπητα ζωστήρα μπορούν να μεταδώσουν τη λοίμωξη σε οροαρνητικά άτομα, τα οποία θα ασθενήσουν με ανεμοβλογιά. Όταν προσβάλλονται κλάδοι του τριδύμου μπορεί οι βλάβες να εμφανιστούν στο πρόσωπο, στο στόμα, στον οφθαλμό ή στη γλώσσα.
Συχνότερα προσβάλλονται από έρπη ζωστήρα τα δερμοτόμια Θ3 έως O3. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι πορεία του εξανθήματος, η οποία ουσιαστικά ακολουθεί την διαδρομή του νεύρου όπου ‘κρυβόταν’ ο ιός και περιβάλλει τον μισό θώρακα ή οσφύ σαν ζώνη (‘ζωστήρας’). Δεύτερη σε συχνότητα εντόπιση είναι το πρόσωπο (πάντα στο ένα ημιμόριο) και ακολουθούν με διαφορά άλλες περιοχές.
Η προσβολή του οφθαλμικού κλάδου του τριδύμου νεύρου προκαλεί τον οφθαλμικό ζωστήρα. Ο οφθαλμικός ζωστήρας είναι συνήθως επικίνδυνη κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει στην τύφλωση, εάν δεν χορηγηθεί αντιιική θεραπεία. Στο σύνδρομο Ramsay Hunt, ο πόνος και οι φυσαλίδες εμφανίζονται στον έξω ακουστικό πόροκαι ο ασθενής χάνει την αίσθηση της γεύσης στα πρόσθια δύο τρίτα τηςγλώσσας και παράλληλα αναπτύσσει σύστοιχη παράλυση του προσώπου. Ο οργανισμός τελικά καταφέρνει να τιθασεύσει το εξάνθημα και τον εντονότατο πόνο μετά από τρεις έως πέντε εβδομάδες. Οι υποτροπές είναι σχετικά σπάνιες – μικρότερες του 4%.
Πως εκδηλώνεται ο έρπης ζωστήρας – Συμπτώματα
Ο έρπης ζωστήρας εμφανίζεται αρχικά με ένα ερύθημα, ενώ στη συνέχεια εμφανίζονται οι φυσαλίδες, παρόμοιες με αυτές τις ανεμοβλογιάς. Το εξάνθημα συνοδεύεται και από πόνο. Μετά από 12-15 ημέρες από την εμφάνισή τους οι φυσαλίδες ξεραίνονται και εξαφανίζονται, ο πόνος όμως μπορεί να παραμείνει για πολύ καιρό, ακόμα και αν είναι αρκετά έντονος.
Απαιτείται ειδική αντιϊκή θεραπεία, από ειδικό γιατρό, η οποία μάλιστα πρέπει να ξεκινήσει εγκαίρως, αν είναι δυνατόν μέσα στις πρώτες 24-72 ώρες. Τα πρώτα σημάδια του έρπητα ζωστήρα είναι: πόνος σαν κάψιμο ή τσίμπημα, ευαισθησία του δέρματος, έντονος κνησμός, πυρετός και πονοκέφαλος.
Ο έρπης ζωστήρας εμφανίζεται κυρίως στον κορμό, στους γοφούς, στο πρόσωπο και στα χέρια. Συνήθως περιβάλλει το μισό θώρακα σαν ζώνη. Επικίνδυνες είναι οι φυσαλίδες που εμφανίζονται στην άκρη της μύτης, καθώς αυτό σημαίνει ότι πιθανώς να έχει προσβληθεί ο οφθαλμικός κλάδος του τρίδυμου νεύρου, προκαλώντας μόνιμη βλάβη.
Στοματοπροσωπικές λοιμώξεις: Η ουλοστοματίτιδα και η φαρυγγίτιδα είναι οι συχνότερες κλινικές εκδηλώσεις του πρώτου επεισοδίου της λοίμωξης από HSV-1, γι’ αυτό συναντώνται συχνότερα σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες, ενώ ο υποτροπιάζων επιχείλιος έρπης είναι η συχνότερη κλινική εκδήλωση της επανενεργοποιημένης λοίμωξης από HSV-1.
Τα κλινικά συμπτώματα και σημεία περιλαμβάνουν πυρετό, κακουχία, μυαλγίες, αδυναμία λήψης τροφής, ευερεθιστότητα και αυχενική λεμφαδενοπάθεια, και μπορεί να διαρκέσουν 3–14 ημέρες.
Οι αλλοιώσεις μπορεί να καλύψουν τη σκληρή και μαλθακή υπερώα, τα ούλα, τη γλώσσα, τα χείλη και περιοχές του προσώπου. Συχνά υπάρχει πυρετός που διαρκεί 2–7 ημέρες και αυχενική λεμφαδενοπάθεια.
Επιπλοκές του έρπη ζωστήρα
Η πιο σημαντική επιπλοκή του έρπητα ζωστήρα, τόσο σε φυσιολογικά όσο και σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα, είναι ο πόνοςπου συνοδεύει την οξεία νευρίτιδα και τη μεθερπητική νευραλγία. Η μεθερπητική νευραλγία είναι σπάνια στα νεαρά άτομα, αλλά τουλάχιστον οι μισοίαπό τους ασθενείς άνω των 50 ετών με ζωστήρα αναφέρουν κάποιο βαθμόάλγους στο προσβεβλημένο δερμοτόμιο επί μήνες μετά την αποδρομή της δερματικής νόσου.
Η συμπτωματική μηνιγγοεγκεφαλίτιδα χαρακτηρίζεται από κεφαλαλγία, πυρετό, φωτοφοβία, μηνιγγίτιδα και εμέτους. Το σύνδρομο Ramsay Hunt αφορά μονόπλευρο εξάνθημα στο πρόσωπο και το εσωτερικό του αυτιού, με παράλυση ορισμένων νεύρων του προσώπου. Επιπλέον, μπορεί να συνυπάρχει απώλεια της ακοής, ίλιγγος και εμβοές. Παρότι η πορεία της νόσου είναι κατά κανόνα καλή, δεν αποκλείεται η απώλεια ακοής και η παράλυση του προσώπου να είναι μόνιμη.
Ο οφθαλμικός έρπητας ζωστήρας. Συμβαίνει όταν προσβληθεί οφθαλμικός κλάδος του τρίδυμου νεύρου, οπότε προσβάλλεται το δέρμα γύρω από τον οφθαλμό ή και ο ίδιος ο οφθαλμός στο 10% των περιπτώσεων. Η οφθαλμική λοίμωξη από HSV είναι η συχνότερη αιτία τύφλωσης στις Η.Π.Α., λόγω προσβολής του κερατοειδούς.
Η κερατίτιδα από HSV εκδηλώνεται με οξεία εμφάνιση άλγους, θόλωση της όρασης, οίδημα του επιπεφυκότα, επιπεφυκίτιδα και χαρακτηριστικές δενδριτικές βλάβες του κερατοειδούς.
Θεραπεία – Μέθοδοι αντιμετώπισης του έρπη ζωστήρα
Ο έρπης ζωστήρας θεραπεύεται μέσα σε λίγες εβδομάδες με αντιϊκά φάρμακα, τα οποία αν χορηγηθούν εγκαίρως μειώνουν αρκετά και τον πόνο. Πρόσφατα εγκρίθηκε στις ΗΠΑ η χορήγηση εμβολίου πρόληψης του έρπητα ζωστήρα για ανθρώπους άνω των 60 χρόνων οι οποίοι δεν έχουν εμφανίσει ακόμη την πάθηση. Μάλιστα το εμβόλιο φαίνεται ότι προστατεύει σε ποσοστό άνω του 60% από τον κίνδυνο εμφάνισης μεταζωστηρικής νευραλγίας.
Για τις βλεννογονοδερματικές λοιμώξεις, η ακυκλοβίρη και οι συγγενείς φαμσικλοβίρη και βαλακυκλοβίρη αποτελούν τις βάσεις της θεραπευτικής αγωγής. Για τοπική χρήση στις οφθαλμικές λοιμώξεις από HSV υπάρχουν αρκετά αντιιικά φάρμακα: ιδοξουριδίνη, τριφθοριοθυμιδίνη, βιδαραβίνη και σιντοφοβίρη. Για την εγκεφαλίτιδα από HSV και τον νεογνικό έρπητα η ΕΦ ακυκλοβίρη είναι η θεραπεία εκλογής. Η ακυκλοβίρη είναι το συχνότερα χρησιμοποιούμενο φάρμακο για τη θεραπεία των λοιμώξεων από HSV και διατίθεται σε σκευάσματα για ενδοφλέβια, από του στόματος και τοπική χρήση.
Τα χορηγούμενα ενδοφλεβίως και από του στόματος σκευάσματα αποτρέπουν την επανενεργοποίηση του HSV σε οροθετικούς ανοσολογικά ανεπαρκείς ασθενείς κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας εφόδου ή κατά την αμέσως μετά τη μεταμόσχευση μυελού των οστών ή συμπαγούς οργάνου περίοδο. Η χρόνια καθημερινή κατασταλτική θεραπεία μειώνει τη συχνότητα επανενεργοποίησης της νόσου στους ασθενείς με συχνό έρπητα γεννητικών οργάνων ή στοματοπροσωπικό.
Μόνο η βαλακυκλοβίρη έχει υποβληθεί σε κλινικές δοκιμές και έδειξε ότι μειώνει τη μετάδοση του HSV-2 μεταξύ των σεξουαλικών συντρόφων. Χορηγούνται έγκαιρα, κατά προτίμηση εντός 72 ωρών, μειώνουν τη διάρκεια και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης μεθερπητικής νευραλγίας, αν και αυτό αμφισβητείται.
Απαραίτητη είναι και η περιποίηση του εξανθήματος ώστε να προληφθεί τυχόν επιλοίμωξη των δερματικών βλαβών από βακτηρίδια. Ο πόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με διάφορους τρόπους: απλά αναλγητικά, οπιοειδή, αντικαταθλιπτικά, κορτικοστεροειδή, αντιεπιληπτικά, τοπικά αναισθητικά.
Πώς να προφυλαχτείτε από τον έρπη ζωστήρα
Ασθενείς με καρκίνο, με χημειοθεραπεία ή ακτινοβολία, ασθενείς με λευχαιμία ή με AIDS αλλά και όσοι έχουν μεταμοσχευθεί ενδεχομένως να εμφανίσουν σοβαρές μορφές του ζωστήρα, καθώς έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν την αποτελεσματικότητα της καθημερινής ακυκλοβίρης και βαλακυκλοβίρης στην ελάττωση της συχνότητας των επανενεργοποιήσεων στους φορείς του HIV. Μείωση της μετάδοσης του ιού σε σεξουαλικούς συντρόφους.
Η φαρμακευτική προστασία – μόνο με οδηγίες υο γιατρού- με βαλακυκλοβίρη (500 mg μία φορά την ημέρα) έδειξε να ελαττώνει τη μετάδοση του HSV-2 μεταξύ των ερωτικών συντρόφων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ορολογικός έλεγχος για την ανεύρεση των ζευγαριών υψηλού κινδύνου. Οι μέθοδοι αντισύλληψης με φραγμό (ειδικά τα προφυλακτικά) μειώνουν την πιθανότητα μετάδοσης του HSV, ιδίως στη διάρκεια περιόδων ασυμπτωματικής αποβολής του ιού.
Ωστόσο, όταν υπάρχουν βλάβες, η μετάδοση του HSV μπορεί να γίνει διά της δερματικής επαφής παρά τη χρήση προφυλακτικού. Πάντως, τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η συστηματική χρήση προφυλακτικού αποτελεί αποτελεσματικό μέτρο μείωσης του κινδύνου μετάδοσης του HSV-2 διά της γενετήσιας επαφής.
Μια σημαντική μερίδα νεογνικών λοιμώξεων θα μπορούσαν να αποτραπούν εάν οι μητέρες πρόσεχαν να μη μολυνθούν από τον HSV κατά το τρίτο τρίμηνο της κύησης. Ενισχύεται η άποψη να αναγνωρίζονται με ορολογικούς ελέγχους οι γυναίκες που διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης από τον HSV κατά την κύηση και να τους δίδονται οδηγίες να αποφεύγουν τη χωρίς προφυλάξεις σεξουαλική επαφή. Η νεογνική λοίμωξη μπορεί να προέλθει είτε από μετάδοση λοίμωξης που αναπτύχθηκε στη μητέρα περί το τέλος της εγκυμοσύνης είτε από επανενεργοποίηση κατά τον τοκετό λοίμωξης της ήδη προσβεβλημένης μητέρας. Έτσι οι στρατηγικές για τον περιορισμό των νεογνικών λοιμώξεων είναι σύνθετες. Μερικοί ειδικοί συνιστούν τη χορήγηση αντιιικής θεραπείας με ακυκλοβίρη ή βαλακυκλοβίρη προς το τέλος της κύησης στις γυναίκες που έχουν προβληθεί από τον HSV-2, ως μέσο περιορισμού των επανενεργοποιήσεων κατά τον τοκετό.
Δείτε επίσης για τον έρπητα ζωστήρα εδώ.
