Τί επιλογές έχει ένας αιγυπτιολόγος στην Ελλάδα; Να δουλέψει σε ανασκαφές οι οποίες συχνά δεν έχουν άμεση σχέση με το αντικείμενό του, να εργαστεί σε πολιτιστικό οργανισμό ο οποίος συνήθως δεν σχετίζεται με τις αιγυπτιακές αρχαιότητες -εκτός αν πρόκειται για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που διαθέτει μια από τις σημαντικότερες αιγυπτιακές συλλογές διεθνώς- ή να δημιουργήσει κάτι από την αρχή που να συνδέεται με τις σπουδές του, αλλά που απαιτεί πολλή δουλειά και μεράκι.
Ο Βασίλης Χρυσικόπουλος, αιγυπτιολόγος, με σπουδές στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και στο Πανεπιστήμιο της Λυών, έκανε και τις τρεις επιλογές. Και έχει κάθε λόγο να είναι περήφανος γι’ αυτό.
Η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Αιγύπτου (ΕΕΜΑΑ) ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2009 από τον ίδιο και 26 ακόμα συνιδρυτικά μέλη, όλοι άνθρωποι της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών, με σημαντική προσφορά στο αντικείμενό τους. Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία δημιουργήθηκε για να γεμίσει ένα μεγάλο κενό, την προώθηση της μελέτης του αρχαίου αιγυπτιακού πολιτισμού στην Ελλάδα. «Η ίδρυσή της ήταν μια ιδέα που είχα από παλιά, όταν έκανα το διδακτορικό μου στη Γαλλία. Τότε σκεφτόμουν τρόπους για την ανάπτυξη των αιγυπτιακών σπουδών στην Ελλάδα και -το σημαντικότερο- πώς θα γίνουν γνωστές οι σχέσεις μεταξύ αρχαίου ελληνικού και αιγυπτιακού πολιτισμού, οι οποίες από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν αυτονόητες, αλλά ακόμα και σήμερα δεν έχουν περιγραφεί επαρκώς. Αλήθεια πόσοι γνωρίζουν ότι έχει βρεθεί ταριχευμένο σώμα στις Μυκήνες ή αιγυπτιακός τάφος στα Ισόπατα της Κρήτης;», δηλώνει.
Η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Αιγύπτου ιδρύθηκε γύρω από την ιδέα δημιουργίας μιας βιβλιοθήκης αιγυπτιακών σπουδών, ψηφιακής και έντυπης. «Αυτός ήταν και ο πόνος μας. Σήμερα, ο επιστήμονας που θέλει να γράψει ένα άρθρο ή ένα βιβλίο με αντικείμενο την αιγυπτιολογία θα πρέπει να ανατρέξει σε βιβλιοθήκες του εξωτερικού, φυσικά με δικά του έξοδα», εξηγεί ο κ. Χρυσικόπουλος. Ευτυχώς, τα βήματα που γίνονται από πλευράς Εταιρείας ως προς αυτή την κατεύθυνση είναι πολύ ενθαρρυντικά. Έχουν ήδη συγκεντρωθεί περίπου 500 ψηφιακά βιβλία σε μορφή link, τα οποία θα αναρτηθούν σύντομα στην ηλεκτρονική διεύθυνση της ΕΕΜΑΑ.
Ωστόσο, ο κυριότερος στόχος των μελών της είναι η δημιουργία μιας έντυπης βιβλιοθήκης, η οποία βρίσκεται επίσης σε καλό δρόμο. Έχουν ήδη ξεκινήσει οι πρώτες δωρεές από βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως του Μιλάνου, του Καΐρου και του Τορόντο, αναμένεται ακόμα μια από το Βρετανικό Μουσείο, ενώ δεν λείπουν και οι προσωπικές δωρεές -όχι μόνο βιβλίων, αλλά και χρημάτων- από φίλους, αιγυπτιολόγους και μη. «Όλες οι προσφορές είναι χρήσιμες και απαραίτητες για την ευόδωση των στόχων της Εταιρείας. Πολύ σημαντικό έργο επιτελούν επίσης οι συνεργάτες μας που εργάζονται εθελοντικά, καθώς και τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, όλοι δραστήριοι νέοι άνθρωποι, το οποίο συνεδριάζει τακτικά και έκτακτα για οτιδήποτε αφορά την Εταιρεία», δηλώνει ο συνομιλητής μας. Και συμπληρώνει μια ακόμη πολύ σημαντική συμβολή προς την ΕΕΜΜΑ, τη φιλοξενία της ηλεκτρονικής διεύθυνσης της Εταιρείας () στον εξυπηρετητή του Προγράμματος Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδακτικής των Επιστημών και της Τεχνολογίας του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, καθώς και του συνεργάτη της ΕΕΜΑΑ Γιάννη Μπιτσάκη, ο οποίος μεριμνά για τον ιστότοπο.
Διαλέξεις και παραμύθια
Οι δραστηριότητες της ΕΕΜΑΑ επεκτείνονται και σε άλλους τομείς, όπως είναι οι κύκλοι ομιλιών, που διεξάγονται στην αίθουσα διαλέξεων του Μορφωτικού Κέντρου της Αιγυπτιακής Πρεσβείας στην Αθήνα (Πανεπιστημίου 6, 3ος όροφος), με το οποίο η Εταιρεία έχει υπογράψει πρωτόκολλο συνεργασίας. Μια πολύ καλή συνεργασία, που ξεκίνησε πριν δύο χρόνια και συνεχίζεται. Αξίζει να αναφέρουμε τη διάλεξη της δρ. Νανώς Μαρινάτου, καθηγήτριας στο Τμήμα Κλασικών και Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Ιλινόις στο Σικάγο και κόρης του αείμνηστου αρχαιολόγου, η οποία μίλησε για τον τρόπο που οι αρχαίοι έλληνες συγγραφείς, όπως ο Ησίοδος, έβλεπαν τη θρησκεία των Αιγυπτίων.
Δύο επίσης έμπειροι αιγυπτιολόγοι, η δρ. Λόρι Πανταλάτσι (Laure Pantalacci), καθηγήτρια αιγυπτιολογίας του Πανεπιστημίου της Λυών και ο δρ. Νικόλαος Λαζαρίδης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Εταιρείας και λέκτορας Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια στο Σακραμέντο, μίλησαν για τους τομείς ανασκαφών και ενδιαφέροντός τους, που είναι οι αιγυπτιακές οάσεις. «Συνδιοργανωτής της τελευταίας διάλεξης ήταν ο Σύνδεσμος Υποτρόφων Ωνασείου του Ιδρύματος Ωνάση, με τον οποίο είχαμε εξαιρετική συνεργασία», δήλωσε ο Βασίλης Χρυσικόπουλος. Αναρωτηθήκαμε αν συγκεντρώθηκε αρκετός κόσμος για να ακούσει τις ομιλίες. «Κάθε φορά ‘σπάμε ταμεία’», ήταν η απάντηση, για να επιβεβαιώσει την υποψία μας, ότι η αίγλη του αιγυπτιακού πολιτισμού καλά κρατεί στη χώρα μας.
Η Εταιρεία έχει κι άλλα ενδιαφέροντα πράγματα στα σκαριά. Μέχρι τον Ιανουάριο θα έχει εκδοθεί το βιβλίο με τα παραμύθια που έγραψε ειδικά για την ΕΕΜΑΑ η περίφημη παιδαγωγός και συγγραφέας παιδικών βιβλίων Σοφία Γιαλουράκη, εμψυχώτρια εδώ και 20 χρόνια του παιδικού προγράμματος «Μαθαίνω παίζοντας» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Αθηνών. Πρόκειται για παραμύθια που αφορούν την Αρχαία Αίγυπτο, τα οποία πολύ συχνά παντρεύουν και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Παρουσιάζονταν κάθε Σάββατο στον ιστότοπο της Εταιρείας (), με σκοπό την εξοικείωση των μικρών φίλων της με τον αρχαίο αιγυπτιακό πολιτισμό και τη σχέση που είχε αναπτύξει με την Ελλάδα.
«Είναι η μεγάλη προσφορά της κ. Γιαλουράκη στην Εταιρεία μας, της οποίας είναι και ένα από τα ιδρυτικά μέλη», αναφέρει με ενθουσιασμό ο κ. Χρυσικόπουλος. «Η ίδια πίστεψε πολύ στο έργο μας. Μάλιστα πέρσι παρουσιάσαμε στο Κέντρο Προσχολικής Αγωγής Λίλιαν Λύκου στον Βύρωνα -άλλος ένας σημαντικός χορηγός- μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων με κούκλες μαριονέτες για παιδιά του Δημοτικού. Το κουκλοθέατρο ήταν δημιουργία -και χορηγία φυσικά- της ίδιας της κ. Γιαλουράκη. Κάθε Σάββατο ο χώρος κατακλυζόταν από παιδάκια».
Η ΕΕΜΑΑ συνεργάζεται επίσης με το ΕΚΕΒΙ, υπάρχει δε η σκέψη να συμμετάσχει στην επόμενη Έκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις εγκαταστάσεις της HELEXPO, στο Μαρούσι. Επιπλέον, ετοιμάζει τη δημοσίευση στον ιστότοπό της αρχαίων κειμένων αιγυπτιακής λογοτεχνίας στα ιερογλυφικά, μεταφρασμένα επίσης στα ελληνικά και σχολιασμένα από αιγυπτιολόγους, Έλληνες και ξένους, που ήδη συνεργάζονται με την εταιρεία. Στα προσεχώς είναι και η έκδοση του πρώτου επιτραπέζιου παιχνιδιού για την Αρχαία Αίγυπτο από την εταιρεία AF Games του Άρη Φραντζεσκάκη. Τέλος, η ΕΕΜΑΑ συνεργάζεται και με αντίστοιχεες αρχαιολογικές εταιρείες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Σπουδές αιγυπτιολογίας
Όσο για τις σπουδές που μπορεί να κάνει ένας μελλοντικός αιγυπτιολόγος στην Ελλάδα, τα πράγματα βρίσκονται ακόμα σε αρχικό στάδιο. Ωστόσο υπάρχουν επιλογές. Ως κλάδος της Αρχαιολογίας διδάσκεται στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών στη Ρόδο, όπου ο επίκουρος καθηγητής Παναγιώτης Κουσούλης έχει επιδείξει σημαντικό έργο. Όπως τη φιλοξενία του 10ου Διεθνούς Συνεδρίου Αιγυπτιολογίας τον Μάιο του 2008, που είχε εξαιρετική επιτυχία. Η Αρχαία Αίγυπτος διδάσκεται επίσης στο πλαίσιο της διδασκαλίας Αρχαίων Λαών της Ανατολικής Μεσογείου στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών από τον λέκτορα κ. Κωνσταντίνο Κοπανιά. Μέχρι πρόσφατα διδάσκονταν από τον κ. Χρυσικόπουλο μαθήματα αιγυπτιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Στην Ευρώπη, η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ολλανδία διαθέτει πολλές καλές επιλογές πανεπιστημίων. Στις ΗΠΑ κυριαρχούν τα Πανεπιστήμια του Σικάγου, το Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη και το Κολούμπια στη Νέα Υόρκη, ενώ στην Αίγυπτο υπάρχουν, εκτός από τα αιγυπτιακά πανεπιστήμια, και το American University in Cairo.
Αρχαία Αίγυπτος και Ηρόδοτος
Για τον αρχαίο αιγυπτιακό πολιτισμό, που τόσο πολύ έχει συνδεθεί με τις μούμιες και την ταρίχευση ο Βασίλης Χρυσικόπουλος λέει: «Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα φωτεινό πολιτισμό. Ο κόσμος βλέπει την ταρίχευση και τρομάζει. Η ταρίχευση όμως δεν είναι κάτι τρομακτικό», και αναφέρει το παράδειγμα του «Βιβλίου των Νεκρών», τη συρραφή των αρχαίων κειμένων που συνόδευαν τον νεκρό με σκοπό να τον προστατεύσουν στον άλλο κόσμο. «Η επιλογή της ονομασίας από τους σύγχρονους επιστήμονες δεν είναι και πολύ πετυχημένη. Η μετάφρασή τους από τα ιερογλυφικά είναι «Ανάδυση στο φως της ημέρας», μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση», συμπληρώνει.
Για τον ”παρεξηγημένο” ιστορικό Ηρόδοτο , που εξαιτίας της περιγραφής του για την Αίγυπτο, κατηγορήθηκε για ψευδολογία, τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα εξηγεί. «Είναι ένας μύθος που έχει τελειώσει. Ο Ηρόδοτος είναι ό,τι καλύτερο έχει φτάσει στα χέρια μας. Είναι όχι απλώς ο πατέρας, αλλά ο θεός της ιστορίας. Οι περιγραφές του για τις μεθόδους της ταρίχευσης, είναι η απόλυτη αλήθεια. Από τα γραπτά του καταλαβαίνουμε ότι οι αιγύπτιοι ιερείς προφανώς τον είχαν πάρει από το χέρι και του έδειξαν τον τρόπο που γινόταν η ταρίχευση. Ο Ηρόδοτος είχε τη φήμη του παραμυθά, γιατί δεν μπορούσαμε να τον καταλάβουμε παλιότερα. Σήμερα έχουμε αποκαταστήσει τη φήμη του. Χάρη σ’ αυτόν γνωρίσαμε πολλά από τα υλικά που χρησιμοποιούσαν, τα οποία αργότερα ανακαλύψαμε με τις σύγχρονες αναλύσεις».
