Ο πολύς κόσμος συνήθως δεν το υποψιάζεται αλλά οι ιατρικές και διατροφικές μελέτες περιέχουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό το στοιχείο της μεροληψίας. Ακόμα χειρότερα, υπάρχουν μελέτες που έχουν δημοσιευθεί σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά και ήταν απλώς απάτη. Δυστυχώς η επιστήμη δεν διεξάγεται από άγιους κάτι που ξέρουμε πολύ καλά από την περίπτωση των μελετών που αφορούσαν το παθητικό κάπνισμα και την καπνοβιομηχανία.
Υποτίθεται ότι οι ιατρικές μελέτες διεξάγονται για να αποκαλυφθεί η αλήθεια και να βελτιωθεί η υγεία των ανθρώπων. Αλλά οι επιστήμονες δεν είναι εύκολο να αγνοήσουν το προσωπικό τους όφελος. Συχνά, έχουν στενούς οικονομικούς δεσμούς με εταιρείες που τους προσλαμβάνουν και χρηματοδοτούν τις μελέτες τους, αυτό επηρεάζει τα συμπεράσματα των ερευνών. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται σύγκρουση συμφέροντος (conflict of interest) και αποτελεί το μεγάλο πρόβλημα της έρευνας στην ιατρική και τη διατροφή. Μερικές φορές η απάτη αποκαλύπτεται διότι απλά τα συμπεράσματά των ερευνών είναι αδύνατο να στέκουν κι έτσι οι μελέτες αποσύρονται από τα επιστημονικά περιοδικά. Άλλες φορές όμως οι μελέτες αυτές δεν αποκαλύπτονται ποτέ.
Το κοινό πρέπει να γνωρίζει τι συμβαίνει με τις ιατρικές έρευνες, γι’ αυτό και δύο ιατρικοί ερευνητές, ο καθηγητής Εργαστηριακής Ιατρικής και Μικροβιολογίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Κλινικής Μικροβιολογίας στο Ιατρικό Κέντρο Harborview της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σιάτλ Φέρικ Φανγκ και ο συνάδελφός του καθηγητής στο Τμήμα Μικροβιολογίας και Ανοσολογίας του Κολεγίου Ιατρικής Αλμπερτ Αϊνστάιν στη Νέα Υόρκη Αρτούρο Κασαντεβάλ αποφάσισαν να κάνουν μια έρευνα για τους λόγους απόσυρσης διαφόρων ιατρικών μελετών από τα επιστημονικά περιοδικά. Βρήκαν ότι ο κύριος λόγος της απόσυρσης ήταν η απάτη και όχι τα λάθη.
Απάτη, ο «βασιλιάς» της απόσυρσης
Η μελέτη των καθηγητών που δημοσιεύθηκε την 1η Οκτωβρίου του 2012 στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» (PNAS) αφορούσε 2.047 μελέτες στην ιατρική και τις επιστήμες ζωής που είχαν αποσυρθεί από τα επιστημονικά περιοδικά από το 1977 ως τις 3 Μαΐου του 2012. Να σημειωθεί ότι οι αποσύρσεις ιατρικών άρθρων έχουν αυξηθεί δυσανάλογα τα τελευταία χρόνια.
Οι ερευνητές αναζήτησαν τα αίτια της απόσυρσης των ιατρικών μελετών καταφεύγοντας σε πολλές και διαφορετικές πηγές. Το συμπέρασμα ήταν ότι μόνο το 21,3% των αποσύρσεων αφορούσε λάθη στις μελέτες. Το 43,4% αφορούσε απάτη ή υποψίας απάτης, το 14,2% αφορούσε παρουσίαση ενός παλαιότερου άρθρου ως καινούργιου σε άλλο επιστημονικό έντυπο και το 9,8% ήταν λογοκλοπή.
Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Φανγκ, «προφανώς υπάρχουν και μελέτες που ενώ αποτελούν προϊόν απάτης δεν αποσύρθηκαν ποτέ, ακριβώς επειδή το σύστημα θέλει από πολλές πλευρές να καλύψει την απάτη – κάτι τέτοιο δεν θα βόλευε ούτε τους επιστήμονες ούτε τα ακαδημαϊκά ιδρύματα τα οποία εκπροσωπούν ούτε τα επιστημονικά περιοδικά».
Μια κατασκευασμένη μελέτη μπορεί να έχει μεγάλες αρνητικές συνέπειες. Ο δρ Φανγκ αναφέρει ένα παράδειγμα που δείχνει τη δύναμη μιας επιστημονικής δημοσίευσης και το αρνητικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει. «Δεν πρέπει να ξεχνούμε την περίπτωση του βρετανού χειρουργού και ερευνητή Αντριου Γουέικφιλντ, ο οποίος το 1998 δημοσίευσε στην έγκριτη επιθεώρηση “The Lancet” μελέτη η οποία συνέδεε το εμβόλιο της ιλαράς – παρωτίτιδας – ερυθράς (MMR) με τον αυτισμό, καθώς και με τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου. Η μελέτη αυτή οδήγησε σε ένα παγκόσμιο αντιεμβολιαστικό κίνημα, το οποίο ακόμη δεν έχει σβήσει. Ωστόσο έπειτα από ενδελεχείς έρευνες, οι οποίες μάλιστα ξεκίνησαν από δημοσιογράφους, αποδείχθηκε ότι πίσω από αυτή τη μελέτη υπήρχε “χοντρή” σύγκρουση συμφερόντων. Ο Γουέικφιλντ “μαγείρεψε” τα αποτελέσματα κατά το δοκούν, με στόχο να δημιουργήσει πανικό και στη συνέχεια σε συνεργασία με εταιρείες να προωθήσει εξετάσεις για πιθανή ύπαρξη αυτισμού στα εμβολιασμένα παιδιά». Η υπόθεση τελικά ξεσκεπάστηκε, το «Lancet» απέσυρε τη μελέτη το 2010 και ο Γουέικφιλντ έχασε την άδεια άσκησης επαγγέλματος. Το κακό όμως είχε ήδη γίνει.
Τρεις απατεώνες υπεράνω πάσης υποψίας
1. Ο ιάπωνας Γιοσιτάκα Φούτζιι (Yoshitaka Fujii), ειδικός στη μετεγχειρητική ναυτία, ήταν επί έτη ένας πολυγραφότατος ερευνητής με δημοσιεύσεις πλήθους άρθρων σχετικά με κλινικές δοκιμές που αφορούσαν διαφορετικά αντιεμετικά φάρμακα. Παρ’ ότι οι πρώτες υποψίες σχετικά με «κατασκευή» στοιχείων από τον Φούτζιι εκφράστηκαν ήδη από το 2000 – τρεις αναισθησιολόγοι ανέφεραν σε άρθρο τους στο επιστημονικό έντυπο «Anesthesia & Analgesia» πως τα στοιχεία του ιάπωνα επιστήμονα παρουσίαζαν στατιστικά προβλήματα σε ό,τι αφορούσε τις παρενέργειες διαφορετικών αντιεμετικών φαρμάκων – ο ερευνητής συνέχισε απτόητος να δημοσιεύει άρθρα σε πλήθος επιστημονικών εντύπων επί μία δεκαετία. Ερευνα που διεξήγαγε η Ιαπωνική Εταιρεία Αναισθησιολόγων έδειξε ότι ο Φούτζιι παραποίησε στοιχεία σε 172 από τα 212 άρθρα που δημοσίευσε μεταξύ του 1993 και του 2011 και τελικάδιώχθηκε από τη θέση του στο Πανεπιστήμιο Τόχο τον Φεβρουάριο του 2012.
2. Ο γερμανός αναισθησιολόγος Γιόαχιμ Μπολτ (Joachim Boldt) θεωρούνταν επί έτη κορυφαίος στο πεδίο του. Ο Μπολτ έγινε γνωστός παγκοσμίως για τις μελέτες του σχετικά με τα κολλοειδή φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται για την αύξηση του όγκου του αίματος στους ασθενείς που βρίσκονται στο χειρουργείο. Ο Μπολτ ισχυρίστηκε σε δεκάδες άρθρα του ότι τα κολλοειδή είναι εξίσου ασφαλή με τα υπόλοιπα φάρμακα που αυξάνουν τον όγκο του αίματος, παρ’ ότι άλλες μελέτες έδειχναν πως μπορεί να προκαλέσουν νεφρική και καρδιακή ανεπάρκεια καθώς και σοβαρή αιμορραγία, αυξάνοντας τον κίνδυνο θανάτου. Και όμως το «κύρος» του Μπολτ επικράτησε σε τέτοιον βαθμό ώστε τα κολλοειδή να χρησιμοποιούνται ευρέως και σήμερα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάποια στιγμή οι εκδότες 16 διαφορετικών επιστημονικών περιοδικών στα οποία ο Μπολτ είχε κάνει δημοσιεύσεις υποστήριξαν ότι 89 σε σύνολο 102 μελετών που είχε δημοσιεύσει ο γερμανός αναισθησιολόγος περιείχαν κατασκευασμένα στοιχεία. Παράλληλα στις κατηγορίες εναντίον του περιλαμβανόταν το ότι δεν αποκάλυψε πως για τις μελέτες του ελάμβανε χρηματοδότηση από εταιρεία που παρασκεύαζε κολλοειδή φάρμακα. Το 2010 ο Μπολτ έχασε την έδρα του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Γκίσεν όπου δίδασκε, καθώς και τη θέση του στην Κλινική Λουντβισχάφεν.
3. Ένας άλλος ιάπωνας, ο ιολόγος Ναόκι Μόρι (Νaoki Mori) εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Ryukyus στην Οκινάουα της Ιαπωνίας. Ελαβε πολλά βραβεία για την έρευνά του στον ανθρώπινο Τ-λεμφοτρόπο ιό τύπου 1 (HTLV-1), έναν ρετροϊό ο οποίος προκαλεί λευχαιμία των Τ-κυττάρων στους ενηλίκους. Το 2010, έξι άρθρα του Μόρι αποσύρθηκαν από το επιστημονικό περιοδικό «Infection and Immunity», του οποίου εκδότης είναι ο καθηγητής Φέρικ Φανγκ, καθώς φάνηκε ότι ο ερευνητής είχε παραποιήσει τα στοιχεία. Τελικά ο Μόρι έχασε τη θέση του στο Πανεπιστήμιο τον Αύγουστο του 2010. Το περίεργο ωστόσο είναι όμως ότι επαναπροσελήφθη στο ίδιο πανεπιστήμιο και ξανάρχισε τις δημοσιεύσεις!
John Maddox: βραβείο εναντίον απάτης
Η ανάγκη για πάταξη της επιστημονικής απάτης αποτελεί ένα ολοένα και πιο «καυτό» θέμα. Απόδειξη ένα «νεόκοπο» βραβείο προαγωγής της «υγιούς» επιστημονικής έρευνας το οποίο φέρει το όνομα του σερ John Maddox, ο οποίος διετέλεσε διευθυντής της έγκριτης επιστημονικής επιθεώρησης «Nature» επί 22 έτη και πέθανε το 2009. Το βραβείο αυτό δόθηκε στις αρχές Νοεμβρίου στον κινέζο επιστημονικό συντάκτη Σι Μιν Φανγκ (το μοιράστηκε με έναν βρετανό ψυχίατρο, τον Σάιμον Γουέσλι), ο οποίος έχει θέσει ως στόχο ζωής να ξεσκεπάζει την επιστημονική απάτη στη χώρα του. Να σημειωθεί ότι οι επιστήμονες στην Κίνα λαμβάνουν μεγάλα μπόνους αν καταφέρουν να δημοσιεύσουν σε ένα από τα top επιστημονικά περιοδικά).
Ο Φανγκ, ο οποίος έχει σπουδές βιοχημείας, ξεκίνησε ήδη από το 2000 να φέρνει στο φως περιπτώσεις επιστημονικής απάτης στην ιστοσελίδα του New Threads. Για παράδειγμα, έθεσε υπό αμφισβήτηση δημοφιλή συμπληρώματα τα οποία υπόσχονταν ανανέωση του DNA. Παράλληλα τα έβαλε με μεγαλογιατρούς που όλα έδειχναν πως ήταν αγύρτες. Σύμφωνα με δηλώσεις του ιδίου, το καλοκαίρι του 2010 πληρωμένοι δολοφόνοι τους οποίους είχε «προσλάβει» ένας ουρολόγος, κυνήγησαν τον Φανγκ με σφυρί και προσπάθησαν να τον σκοτώσουν. Λίγο νωρίτερα ο επιστημονικός συντάκτης είχε αμφισβητήσει μια χειρουργική μέθοδο που ακολουθούσε ο ουρολόγος, αλλά και το ίδιο το βιογραφικό του, στο οποίο παρουσίαζε ψεύτικα στοιχεία.
Πηγή: To Bήμα
