Είναι γνωστό από πολύ παλιά, από τον 18ο αιώνα, ότι το στρες μπορεί να προκαλέσει αιφνίδιο καρδιακό θάνατο. Tότε, ο φημισμένος Σκοτσέζος χειρούργος Τζων Χάντερ είχε πει: «Η ζωή μου βρίσκεται στα χέρια οποιουδήποτε αχρείου επιλέξει να μ’ ενοχλήσει και να με πειράξει». Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα εμφράγματα του μυοκαρδίου (καρδιακές προσβολές) εξαπλώνονταν σαν επιδημία στον δυτικό κόσμο και η ιδέα ότι το στρες της σύγχρονης ζωής είναι μια από τις αιτίες αυτής της πάθησης επανήλθε.
Οι γιατροί έβλεπαν ότι η πλειονότητα των θυμάτων από καρδιακές προσβολές ήταν επιχειρηματίες που έκαναν αγχώδη ζωή. Ωστόσο δεν πίστευαν όλοι οι ιατρικοί ερευνητές ότι το στρες (stress) παίζει πράγματι σοβαρό ρόλο στην υγεία της καρδιάς, τουλάχιστον όχι τόσο όσο η υψηλή χοληστερόλη (χοληστερίνη), η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση), το κάπνισμα, ο διαβήτης και η παχυσαρκία. Είχε παρατηρηθεί ότι κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, οι καρδιακές προσβολές είχαν ελαττωθεί στην Ευρώπη. Άρα πως μπορούσε να φταίει το στρες, το οποίο οπωσδήποτε αυξάνεται εν καιρώ πολέμου, για τις καρδιακές προσβολές; Έτσι η έρευνα κατευθύνθηκε κυρίως στο ρόλο της διατροφής.
Στρες, κορτιζόλη και καρδιά
Πάντοτε όμως οι γιατροί παρατηρούσαν ότι τα θύματα των καρδιακών προσβολών είχαν κάπως αγχώδη προσωπικότητα. Έβλεπαν ακόμη ότι πολλά εμφράγματα συνέβαιναν κατά τη διάρκεια ενός γεγονότος που προκαλούσε έντονη συγκίνηση (υπάρχει άλλωστε και το σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς).
Έγινε λοιπόν κοινή πεποίθηση στους ιατρικούς κύκλους ότι το χρόνιο στρες μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του κινδύνου για εκδήλωση εμφράγματος, εγκεφαλικού ή άλλου καρδιαγγειακού νοσήματος. Όμως δεν είχε γίνει κάποια μελέτη που να αποκαλύπτει τη σχέση μεταξύ χρόνιου στρες και καρδιακής νόσου. Μόνο τα τελευταία χρόνια είδαν το φως της δημοσιότητας μελέτες που δείχνουν ότι υψηλά επίπεδα κορτιζόλης, της ορμόνης που σχετίζεται με το χρόνιο στρες, αυξάνει σημαντικά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Οι επαγγελματικές δυσκολίες, το άγχος στην δουλειά, οι οικονομικές δυσχέρειες και τα προβλήματα στις εργασιακές και προσωπικές σχέσεις μπορεί σταδιακά να οδηγήσουν σε αύξηση του στρες και κατά συνέπεια της κορτιζόλης, της ονομαζόμενης ορμόνης του στρες.
Η κορτιζολη (cortisol) είναι μια ορμόνη που φυσιολογικά παράγεται στον οργανισμό μας σε καταστάσεις αυξημένου κινδύνου. Όταν το νιώθουμε ότι απειλούμαστε και πρέπει να αμυνθούμε ή να απομακρυνθούμε, η στιγμιαία αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης βοηθάει στο να αντιδράσουμε αποτελεσματικά απέναντι στον κίνδυνο. Όμως, σε αντίθεση με τη στιγμιαία αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα, τα μακροχρόνια υψηλά επίπεδα της ορμόνης φαίνεται ότι έχουν δυσμενή επίδραση στην υγεία. Ίσως σήμερα να μην ξέρουμε όλους τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η κορτιζόλη αποτελεί αιτία καρδιακών προσβολών και τα εγκεφαλικών, ωστόσο είναι γνωστό ότι κορτιζόλη προκαλεί αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου (γλυκόζης) των λιπιδίων και των θρομβώσεων.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010 αποκάλυψε ότι όσοι έχουν υψηλά επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα τους διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους από καρδιαγγειακά αίτια, σε σύγκριση με τους λιγότερο στρεσαρισμένους συνομηλίκους τους. Οι ερευνητές με επικεφαλής την δρα Νικόλ Φόγκελζανγκς από το Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, μέτρησαν τα επίπεδα της κορτιζόλης στα ούρα 600 των εθελοντών. Στη διάρκεια της εξαετίας, 183 από τους εθελοντές έχασαν τη ζωή τους, άλλοι από τους οποίους από καρδιαγγειακά αίτια και άλλοι από διαφορετικές αιτίες. Όσοι ασθενείς είχαν τα υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης διέτρεχαν πενταπλάσιο κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακά αίτια.
«Κατά το παρελθόν, διάφορες μελέτες είχαν υποδηλώσει ότι η κορτιζόλη μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής θνησιμότητας, αλλά έως τώρα καμία δεν είχε εξετάσει απ’ ευθείας την υπόθεση αυτή», δήλωσε η δρ Φόγκελζανγκς. «Τα ευρήματά μας σαφώς δείχνουν ότι τα επίπεδα της κορτιζόλης “προλέγουν” τον καρδιαγγειακό θάνατο».
Αμέσως μετά από αυτή τη μελέτη ακολούθησε η δημοσίευση μια δεύτερης από Καναδούς ερευνητές. Σ’ αυτήν μετρήθηκε η κορτιζόλη στα μαλλιά 56 αντρών που νοσηλεύτηκαν για καρδιακή προσβολή και συγκρίθηκε με την κορτιζόλη άλλων ασθενών που νοσηλεύτηκαν για διάφορες ασθένειες. Οι άντρες που υπέστησαν καρδιακή προσβολή είχαν υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στα μαλλιά σε σχέση με άντρες που δεν εμφάνισαν καρδιακή προσβολή.
Οι δυο ομάδες είχαν παρόμοια ποσοστά ορισμένων παραγόντων κινδύνου για καρδιακή προσβολή, όπως ο διαβήτης, η υπέρταση, το κάπνισμα και το οικογενειακό ιστορικό καρδιοπάθειας, αλλά οι άντρες που υπέστησαν καρδιακή προσβολή είχαν υψηλότερα επίπεδα χοληστερόλης LDL και υψηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος σε σχέση με άντρες που δεν υπέστησαν καρδιακή προσβολή. Επιπλέον, οι άντρες που υπέστησαν καρδιακή προσβολή είχαν χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης HDL. Το εκπληκτικό στην μελέτη ήταν ότι τα επίπεδα κορτιζόλης των μαλλιών είχαν μεγαλύτερη προγνωστική αξία για την εκδήλωση ενός καρδιακού επεισοδίου σε σχέση με άλλους γνωστούς παράγοντες κινδύνου όπως είναι το κάπνισμα, η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) και τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης (χοληστερίνης) στο αίμα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα όσα πίστευαν οι ερευνητές μέχρι τώρα, σύμφωνα με οποία το στρες είναι μεν παράγοντας αυξημένου καρδιαγγειακού κινδύνου, αλλά όχι από τους σημαντικούς. Η μελέτη έδειξε, ότι το στρες είναι, ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Στο παρελθόν, η κορτιζόλη ανιχνεύονταν στο αίμα, στα ούρα και στο σάλιο. Αυτές, όμως οι τιμές έδιναν ένα μέτρο του στρες την συγκεκριμένη στιγμή. Η διαφορά με την μέτρηση της κορτιζόλης των μαλλιών είναι ότι η τελευταία παρέχει μια μακροχρόνια εκτίμηση του επιπέδου του στρες. Τα μαλλιά μακραίνουν με ρυθμό περίπου ενός εκατοστού τον μήνα, έτσι για παράδειγμα η μέτρηση ενός δείγματος τριχών τριών εκατοστών δίνει την δυνατότητα εκτίμησης του στρες για διάστημα τριών μηνών. Ο Redford Williams, του University Medical Center στο Durham, θεωρεί πως χρειάζεται περαιτέρω έρευνα πριν φτάσουμε στο σημείο να μετράται η κορτιζόλη στα μαλλιά ως εξέταση ρουτίνας.
Μέτρα κατά του στρες
Οι γνωστοί παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, σε εκείνους που μπορούν να ρυθμιστούν, όπως η υπέρταση, το κάπνισμα, η υπερχοληστερολαιμία (υψηλή χοληστερίνη) και ο σακχαρώδης διαβήτης και σε εκείνους που δεν μπορούν να ελεγχθούν, όπως το φύλο και η ηλικία. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα αν είναι δυνατόν να ελεγχθούν τα επίπεδα της κορτιζόλης. Μέχρι στιγμής δεν ξέρουμε πόσο η κορτιζόλη μπορεί να μειωθεί με μέτρα κατά του στρες.
Ένα πρόβληλμα είναι ότι το στρες μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Το ψυχολογικό στρες εμφανίζεται όταν ένα άτομο αντιλαμβάνεται ότι οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις υπερβαίνουν των ικανοτήτων του. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τις απαιτήσεις αυτές θα εξαρτηθεί από τον τρόπο που σκέφτονται, την προσωπικότητα τους και τις προηγούμενες εμπειρίες της ζωής τους. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένες μελέτες που δείχνουν ότι ορισμένες δραστηριότητες μειώνουν τα επίπεδα κορτιζόλης. Και δεν είναι καθόλου περίεργο ότι αυτές οι δραστηριότητες είναι όσες μας ηρεμούν ψυχικά.
