Η αναιμία στους ηλικιωμένους αποτελεί συχνό εύρημα. Tο 11% των ανδρών ηλικίας πάνω από 65 ετών και το 10% των γυναικών εμφανίζουν αναιμία, σε μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ.
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ηλικιωμένοι ασθενείς με αναιμία έχουν ελαττωμένη φυσική ικανότητα και δύναμη. Επιπλέον, η αναιμία φαίνεται να αυξάνει τη θνησιμότητα σε ηλικιωμένους ασθενείς με άλλα συνοδά νοσήματα, όπως για παράδειγμα καρδιακή ανεπάρκεια. Η διόρθωση της αναιμίας μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της λειτουργικότητας των ζωτικών οργάνων και, κατά συνέπεια, της ποιότητας της ζωής.
Η συχνή εμφάνιση αναιμίας στους ηλικιωμένους οδήγησε στην υπόθεση ότι αποτελεί μια φυσιολογική συνέπεια της γήρανσης. Ωστόσο, η αναιμία δε θα πρέπει να θεωρείται φυσικό επακόλουθο στους ηλικιωμένους διότι στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλεται σε παθολογική αιτία.
Αιτίες της αναιμίας των ηλικιωμένων
H αναιμία είναι μια κατάσταση που προκύπτει όταν μειωθεί η ποσότητα της αιμοσφαιρίνης στο αίμα ή όταν η αιμοσφαιρίνη έχει υποστεί κάποια αλλοίωση. Η αιμοσφαιρίνη είναι μια πρωτεΐνη των ερυθρών αιμοσφαιρίων (ερυθροκύτταρα) η οποία περιέχει σίδηρο. Ο κύριος ρόλος της αιμοσφαιρίνης είναι να δεσμεύει το οξυγόνο από τους πνεύμονες στο αίμα και στη συνέχεια να το απελευθερώνει στους ιστούς. Ο σίδηρος, ως μέρος της αιμοσφαιρίνης, συμβάλλει σημαντικά στο να προσδεθεί το οξυγόνο στο μόριο της αιμοσφαιρίνης. Τιμές αιμοσφαιρίνης κάτω από 12 g/dl για τις γυναίκες και κάτω από το 14 g/dl (1 dl = 100 ml) για τους άντρες αποτελούν ένδειξη αναιμίας. Οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη είναι για τους άντρες, 42-52% και για τις γυναίκες 36-48%. Αιματοκρίτης κάτω από 30 υποδηλώνει μέτρια έως σοβαρή αναιμία.
Όταν υπάρχει αναιμία σημαίνει ότι το σώμα δεν διαθέτει αρκετό οξυγόνο και εμφανίζονται ορισμένα συμπτώματα: εύκολη κόπωση, δύσπνοια, ταχυκαρδία και αίσθημα παλμών (συνειδητοποίηση του κτύπουwτης καρδιάς), πονοκέφαλος (ιδιαίτερα στη μετωπιαία χώρα), εμβοές στα αυτιά, ανορεξία και εντερικές διαταραχές, ωχρό δέρμα (κιτρινίζει) και ζαλάδα που μπορεί να φτάσει στην λιποθυμία.
Οι κύριες αιτίες της αναιμίας των ηλικιωμένων είναι η απώλεια αίματος, η σιδηροπενική αναιμία και άλλες διατροφικές ελλείψεις (έλλειψη σιδήρου, βιταμίνης Β12, και φολικού οξέος και τα χρόνια χρόνια νοσήματα. Τέλος, σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει «ανεξήγητη» αναιμία.
Η σιδηροπενική αναιμία φαίνεται ότι είναι η πιο συχνή αναιμία στους ηλικιωμένους, γεγονός που καθιστά σημαντική την αναγνώριση και διάγνωσή της. Η διάγνωση της σιδηροπενικής αναιμίας στους ηλικιωμένους είναι δύσκολη λόγω της συχνής συνύπαρξης χρόνιου νοσήματος.
Η έλλειψη της βιταμίνης Β12 με βάση τις εξετάσεις αίματος είναι συχνή στους ηλικιωμένους, όχι όμως και η αναιμία που οφείλεται στην έλλειψή της. Έτσι, χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης Β12 έχει το 10-15% των ηλικιωμένων, αλλά υπολογίζεται ότι μόνο το 1-2% από αυτούς αναπτύσσουν αναιμία. Οι ηλικιωμένοι είναι λιγότερο εκτεθειμένοι στην έλλειψη φολικού οξέος, σε σύγκριση με τα νεότερα άτομα, αφού συχνά λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμινών.
Η αναιμία λόγω χρόνιας ασθένειας περιλαμβάνει ασθενείς με χρόνιο φλεγμονώδες νόσημα, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, νεοπλασματικά νοσήματα, αυτοάνοσα νοσήματα, διαβήτη και καρδιακή ανεπάρκεια. Οι συνηθέστερες ασθένειες που μπορεί να συνοδεύονται από αναιμία χρόνιας νόσου είναι: 1) οι λοιμώξεις (HIV, φυματίωση, μυκητιάσεις, ελονοσία, οστεομυελίτιδα, χρόνια αποστήματα, σήψη), 2) τα φλεγμονώδη νοσήματα (π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα, συστηματικές αγγειίτιδες, φλεγμονώδης νοσήματα εντέρου, σαρκοείδωση) και 3) τα κακοήθη νεοπλάσματα συμπαγών οργάνων, τα λεμφώματα και το πολλαπλούν μυέλωμα.
Τέλος, στο ένα τρίτο των ηλικιωμένων ασθενών με αναιμία δε βρίσκεται η αιτία της αναιμίας. Πάντως, μια σημαντική αιτία αναιμίας που αυξάνεται με την ηλικία αποτελούν τα μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα (MΔΣ). Για τη διάγνωση αυτή απαιτείται διενέργεια ειδικών αιματολογικών εξετάσεων.
Για την εκτίμηση του ηλικιωμένου ασθενή με αναιμία είναι σημαντική η λήψη λεπτομερούς ιστορικού, συμπεριλαμβανομένων και των φαρμάκων που ήδη χρησιμοποιεί, καθώς και η αναγνώριση των συνοδών νοσημάτων.
Αιτίες της αναιμίας σε άτομα άνω των 65 ετών
| Τύπος αναιμίας | % |
| 1) Απώλεια αίματος/Έλλειψη διατροφικών παραγόντων | 34 |
| -Σιδηροπενική αναιμία ή έλλειψη σιδήρου και φυλικού οξέος και/ή έλλειψη βιταμίνης Β12 | 20 |
| – Έλλειψη φυλικού και/ή βιτ. Β12 | 14 |
| 2) Χρόνια νοσήματα | 32 |
| – Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια | 8 |
| – Αναιμία χρόνιου νοσήματος | 20 |
| – Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και/ή αναιμία χρόνιου νοσήματος | 4 |
| 3) Ανεξήγητη αναιμία | 34 |
Εξετάσεις για αναιμία στους ηλικιωμένους
| Απαραίτητες |
| 1. Γενική αίματος |
| 2. Εκτίμηση αποθηκών σιδήρου |
| 3. Επίπεδα βιταμίνης Β12, φυλικού οξέος ορού |
| 4. Βιοχημικές εξετάσεις (σάκχαρο, ουρία, κρεατινίνη, κ.λ.π.) |
| Προαιρετικές |
| 1. Έλεγχος θυρεοειδή |
| 2. Δείκτες φλεγμονής (ΤΚΕ, C-αντιδρώσα πρωτεΐνη) |
| 3. Μυελόγραμμα και βιοψία οστού |
Θεραπεία
Στη σιδηροπενική αναιμία που είναι η πιο συχνή αιτία αναιμίας, εκτός από τη χορήγηση σκευασμάτων σιδήρου είναι απαραίτητη και η ανεύρεση και αντιμετώπιση της αιτίας της σιδηροπενικής αναιμίας με έλεγχο του πεπτικού συστήματος για διερεύνηση καρκίνου του εντέρου ή του στομάχου.
Η χορήγηση ερυθροποιητίνης αποτελεί θεραπεία της αναιμίας χρόνιας νόσου, εκτός βέβαια από αντιμετώπιση της υπεύθυνης νόσου. Στους ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια η χορήγηση ερυθροποιητίνης έχει καθιερωθεί από χρόνια.
Για τους ασθενείς της τρίτης ομάδας, όπου επικρατούν τα μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα σε αρχική φάση, η χορήγηση ερυθροποιητίνης μπορεί να ανατάξει την αναιμία και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής.
