Το ερώτημα αν το ψυχολογικό στρες και η προσωπικότητα προκαλούν στεφανιαία νόσο, καρδιακή προσβολή (έμφραγμα) και ξαφνικό καρδιακό θάνατο (καρδιακή ανακοπή) έχει αντιφατικές απαντήσεις. Ωστόσο οι τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι το στρες είναι, ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου για την καρδιά.
Πολλές έρευνες δείχνουν ότι η προσωπικότητα, τα συναισθηματικά έντονα γεγονότα και η ψυχολογική αντίδραση του σώματος στο στρες αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας. Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, αυτή η θεωρία δεν είχε αποδειχτεί διότι το στρες δεν είναι κάτι που μπορεί να μελετηθεί εύκολα. Επίσης, είναι δύσκολο να μετρηθούν οι ψυχολογικές και σωματικές αντιδράσεις στο στρες.
Οι καρδιοπαθείς συχνά αναφέρουν ότι η συναισθηματική φόρτιση τους προκαλεί πόνο στο στήθος (στηθάγχη). Η καρδιακή προσβολή είναι γεγονός συνηθισμένο στις συναισθηματικά δύσκολες περιόδους. Το πρόσθετο στρες της συναισθηματικής φόρτισης μπορεί να χαλάσει την ισορροπία ανάμεσα στην παροχή οξυγόνου στο σώμα και την ανάγκη της καρδιάς για οξυγόνο. Το αποτέλεσμα είναι πόνος στο στήθος.
Προσωπικότητα τύπου Α και τύπου Β
Παρόλο που μερικές φορές το μεγάλο στρες είναι βασικός παράγοντας πριν από μια καρδιακή προσβολή, δεν είναι σαφές αν το συνεχές στρες προκαλεί στεφανιαία νόσο (αθηροσκλήρωση), που συχνά σχετίζεται με την καρδιακή προσβολή.
Θέλοντας να απαντήσουν στο ερώτημα, οι ερευνητές μελέτησαν το ζήτημα του άγχους και της καρδιοπάθειας σύμφωνα με την προσωπικότητα του κάθε ατόμου, τα κοινωνικά συστήματα υποστήριξης και τη φυσιολογική αντίδραση του σώματος στο στρες.
Δύο ερευνητές, ο Dr. Meyer Friedman και ο Dr. Ray Rosenman, ανέπτυξαν τη θεωρία της προσωπικότητας ή συμπεριφοράς τύπου Α το 1964. Αυτή ήταν η βάση μιας θεωρίας πάνω στην επίδραση της προσωπικότητας και της ψυχολογικής κατάστασης ενός ατόμου στην εμφάνιση καρδιοπάθειας.
Αν είστε άτομο τύπου Α, είστε πάντα βιαστικοί. Είστε ανταγωνιστικοί, προσπαθείτε εντατικά για την επιτυχία και έχετε την ανάγκη να είστε παραγωγικοί. Συνήθως αυτά είναι θετικά χαρακτηριστικά σε μια κοινωνία που δίνει έμφαση στην επιτυχία. Αν έχετε προσωπικότητα τύπου Α, μπορεί να είστε και ανυπόμονοι, να παίρνετε τη δουλειά σας πολύ στα σοβαρά και να πέφτετε εύκολα θύμα πρόκλησης και εχθρικότητας.
Από την άλλη, αν έχετε προσωπικότητα τύπου Β, είστε χαλαροί, δε βιάζεστε αλλά είστε ικανοποιημένοι από τους ρυθμούς σας, χωρίς να σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρεστε για την επιτυχία.
Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν, βάσει μιας μεγάλης μελέτης, ότι τα άτομα με προσωπικότητα τύπου Α έχουν διπλάσιο κίνδυνο για στεφανιαία νόσο από τα άτομα τύπου Β.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η κοινωνική κατάσταση -και ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε σε αυτή- επηρεάζει τον κίνδυνο της ασθένειας. Οι σταθερές κοινωνικές σχέσεις φαίνεται να συμβάλλουν στην καλή υγεία. Ο κίνδυνος αυξάνεται με την έλλειψη κοινωνικών επαφών ή λόγω δυσάρεστων γεγονότων στη ζωή μας, ένα διαζύγιο, ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας ή ενός φίλου, η απώλεια ή η αλλαγή εργασίας, η μετακόμιση σε μια νέα πόλη.
Ο Dr. Robert Eliot πιστεύει ότι ορισμένα άτομα είναι «θερμοί αντιδραστήρες», που σημαίνει ότι το σώμα τους αντιδρά άσχημα στο στρες. Ο θερμός αντιδραστήρας παρουσιάζει υπερβολική αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της πίεσης στα άγχη της καθημερινής ζωής. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η άσχημη συμπεριφορά σταδιακά θα βλάψει τις στεφανιαίες αρτηρίες και την ίδια την καρδιά. Έτσι, πρέπει απαραιτήτως να μάθετε να αντιμετωπίζετε το στρες για να περιορίζετε τον κίνδυνο για την καρδιά σας.
Τι συμβαίνει στην καρδιά την ώρα του στρες
Όταν αντιμετωπίζουν μια δύσκολη ή απειλητική κατάσταση, τόσο τα ζώα όσο και οι άνθρωποι αντιδρούν με παρόμοιο τρόπο: την αποκαλούμενη αντίδραση μάχης. Ο καρδιακός ρυθμός και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται, τα αιμοφόρα αγγεία του δέρματος συστέλλονται, η μυϊκή ένταση και η ροή του αίματος στους μυς αυξάνεται, το ζάχαρο του αίματος ανεβαίνει και η τάση θρόμβωσης του αίματος αυξάνεται.
Με άλλα λόγια, το σώμα προετοιμάζεται για έντονη δράση. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και η έκκριση της επινεφρίνης (αδρεναλίνης) από τα επινεφρίδια είναι οι αιτίες αυτών των αλλαγών. Μια άλλη ορμόνη που παράγεται είναι η κορτιζόλη, η ορμόνη του στρες.
Αν έχετε στεφανιαία νόσο (αθηροσκλήρωση), η συνεχής αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης αυξάνει την ανάγκη της καρδιάς για οξυγόνο και προκαλεί στηθάγχη. Αν το αίμα σας έχει την τάση να δημιουργεί θρόμβους, μπορεί να δημιουργηθεί θρόμβος στην αρτηρία της καρδιάς (στεφανιαίος θρόμβος) και να προκληθεί καρδιακή προσβολή.
Αν είστε θερμός αντιδραστήρας, ο Dr. Eliot λέει πως έχετε και ένα δεύτερο τρόπο αντίδρασης στο άγχος, εκτός από την αντίδραση συναγερμού στο στρες. Αυτός λέγεται εγρήγορση. Για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα: η αντίδραση ενός πυροσβέστη που ακούει το συναγερμό αποτελεί παράδειγμα της αντίδρασης συναγερμού, ενώ ο ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας που παρακολουθεί διαρκώς για την αποφυγή σπάνιων μεν αλλά καταστροφικών ατυχημάτων αντιπροσωπεύει τον τύπο εγρήγορσης.
Εσείς, όπως και πολλοί άλλοι, μπορεί να νιώθετε αυτό τον τύπο εγρήγορσης στο στρες σε συνεχή βάση. Μπορεί να πάσχετε από καρκίνο ή να είστε γονιός ή σύζυγος κάποιου καρκινοπαθή. Μπορεί να έχετε οξύθυμο αφεντικό. Η εγρήγορση περιλαμβάνει χρόνια, μικρής έντασης αφύπνιση που δε διαθέτει την ορμή της αντίδρασης συναγερμού.
Κορτιζόλη και καρδιακές προσβολές
Η κορτιζολη είναι μια ορμόνη που παράγεται στον οργανισμό μας σε καταστάσεις αυξημένου κινδύνου. Όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε και πρέπει να αμυνθούμε ή να φύγουμε, η στιγμιαία αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης βοηθάει στο να αντιδράσουμε αποτελεσματικά απέναντι στον κίνδυνο. Όμως, σε αντίθεση με τη στιγμιαία αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα, τα μακροχρόνια υψηλά επίπεδα της ορμόνης φαίνεται ότι έχουν δυσμενή επίδραση στην υγεία και την καρδιά μας. Ίσως σήμερα να μην ξέρουμε όλους τους μηχανισμούς μέσω των οποίων η κορτιζόλη αποτελεί αιτία καρδιακών προσβολών και τα εγκεφαλικών, ωστόσο είναι γνωστό ότι κορτιζόλη προκαλεί αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου στο αίμα (γλυκόζης) των λιπιδίων και των θρομβώσεων.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010 αποκάλυψε ότι όσοι έχουν υψηλά επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα τους διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους από καρδιαγγειακά αίτια, σε σύγκριση με τους λιγότερο στρεσαρισμένους συνομηλίκους τους. Οι ερευνητές με επικεφαλής την δρα Νικόλ Φόγκελζανγκς από το Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, μέτρησαν τα επίπεδα της κορτιζόλης στα ούρα 600 εθελοντών. Στη διάρκεια της εξαετίας, 183 από τους εθελοντές έχασαν τη ζωή τους, άλλοι από τους οποίους από καρδιαγγειακά αίτια και άλλοι από διαφορετικές αιτίες. Όσοι ασθενείς είχαν τα υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης διέτρεχαν πενταπλάσιο κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακά αίτια.
Αμέσως μετά από αυτή τη μελέτη ακολούθησε η δημοσίευση μια δεύτερης μελέτης από Καναδούς ερευνητές. Σ’ αυτήν μετρήθηκε η κορτιζόλη στα μαλλιά 56 αντρών που νοσηλεύτηκαν για καρδιακή προσβολή και συγκρίθηκε με την κορτιζόλη άλλων ασθενών που νοσηλεύτηκαν για διάφορες ασθένειες. Οι άντρες που υπέστησαν καρδιακή προσβολή είχαν υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στα μαλλιά σε σχέση με άντρες που δεν εμφάνισαν καρδιακή προσβολή.
Το εκπληκτικό στην τελευταία μελέτη αυτή ήταν ότι τα επίπεδα κορτιζόλης των μαλλιών είχαν μεγαλύτερη προγνωστική αξία για την εκδήλωση ενός καρδιακού επεισοδίου σε σχέση με άλλους γνωστούς παράγοντες κινδύνου όπως είναι το κάπνισμα, η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) και τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης (χοληστερίνης) στο αίμα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα όσα πίστευαν οι ερευνητές μέχρι τώρα, σύμφωνα με οποία το στρες είναι μεν παράγοντας αυξημένου καρδιαγγειακού κινδύνου, αλλά όχι από τους σημαντικούς.
