Η βασοπρεσίνη (vasopressin), μια αντιδιουρητική ορμόνη, υπάρχει στα περισσότερα θηλαστικά και ο βασικός ρόλος της είναι η ρύθμιση της κατακράτησης υγρών. Αλλά τώρα Ιάπωνες ερευνητές ανακάλυψαν ότι μπορεί να ρυθμίσει το βιολογικό ρολόι του εγκεφάλου.
Το βιολογικό ρολόι του εγκεφάλου καθορίζει τον λεγόμενο κιρκάδιο ρυθμό: τον κύκλο ύπνου εγρήγορσης, τις περιοδικές μεταβολές στη θερμοκρασία του σώματος, την παραγωγή ορμονών, την αναγέννηση των κυττάρων και διάφορες άλλες μεταβολικές λειτουργίες.
Η έκθεση σε έντονο φυσικό ή τεχνητό φως τις ώρες κατά τις οποίες το βιολογικό ρολόι θεωρεί ότι είναι νύχτα αποσυντονίζει τους κιρκάδιους ρυθμούς και σχετίζεται με σοβαρές παρενέργειες: Έρευνες έχουν δείξει ότι το χρόνιο τζετ λαγκ και η εργασία σε κυλιόμενες βάρδιες μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο υπέρτασης, παχυσαρκίας και άλλων μεταβολικών διαταραχών.
Το βιολογικό ρολόι είναι οι λεγόμενοι υπερχιασματικοί πυρήνες, δύο ομάδες νευρώνων σε μέγεθος κόκκου ρυζιού, οι οποίοι βρίσκονται περίπου στην κορυφή του κεφαλιού. Οι πυρήνες αυτοί δέχονται ερεθίσματα από τα μάτια και συντονίζουν τη λειτουργία του οργανισμού με τον κύκλο ημέρας-νύχτας. Η βεσοπρεσίνη (γράφεται και βαζοπρεσίνη) χρησιμοποιείται για την επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων στους υπερχιασματικούς πυρήνες.
Το βιολογικό ρολόι και η βασοπρεσίνη
Ερευνητές διαφόρων ιαπωνικών ιδρυμάτων αναφέρουν σε μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science ότι το μπλοκάρισμα των υποδοχέων της βασοπρεσίνης στον εγκέφαλο επιτρέπει στο βιολογικό ρολόι να «μηδενίζεται» και να «αλλάζει ώρα» πολύ ταχύτερα.
Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι ένας ταξιδιώτης που μετακινείται οκτώ ζώνες ώρας προς τα ανατολικά ή δυτικά χρειάζεται μόνο μια μέρα για να προσαρμοστεί αντί για οκτώ μέρες όπως συνήθως.
Η μελέτη των Ιαπώνων ερευνητών έγινε σε ποντίκια που είχαν τροποποιηθεί γενετικά ώστε να μην διαθέτουν στον εγκέφαλο υποδοχείς της βασοπρεσίνης. Το πείραμα έδειξε ότι τα γενετικά τροποποιημένα ποντίκια χρειάζονταν μόλις μία ημέρα για να προσαρμοστούν όταν ο κύκλος φωτός-σκότους μετακινούνταν οκτώ ώρες πίσω. Συγκριτικά, τα κανονικά ποντίκια χρειάζονταν έξι μέρες. Και όταν ο κύκλος φωτός-σκότους μετακινούνταν οκτώ ώρες μπροστά, τα γενετικά τροποποιημένα ποντίκια προσαρμόζονταν σε δύο ημέρες, αντί για οκτώ ημέρες όπως τα κανονικά ποντίκια.
Το σημαντικό είναι ότι οι ερευνητές πέτυχαν τα ίδια περίπου αποτελέσματα όταν χρησιμοποίησαν φάρμακα για να μπλοκάρουν τους υποδοχείς της βασοπρεσίνης στους υπερχιασματικούς πυρήνες.
Το πρόβλημα όμως με τη βασοπρεσίνη ότι η ίδια ορμόνη που μπλόκαραν οι ερευνητές παίζει κρίσιμο ρόλο στη λειτουργία των νεφρών, οπότε οποιοδήποτε φάρμακο κατά του τζέτ λαγκ (jet lag) θα έπρεπε να στοχεύει επιλεκτικά τον εγκέφαλο χωρίς να επηρεάζει τους νεφρούς.
«Τα αποτελέσματά μας αναγνωρίζουν τη βαζοπρεσίνη ως πιθανό θεραπευτικό στόχο για τη διαχείριση των κιρκαδικών ρυθμών» γράφουν οι Ιάπωνες ερευνητές. Η μελέτη τους χαρακτηρίστηκε ως «εντυπωσιακή» από τον δρ Μάικλ Χάστινγκ, ειδικό των κιρκαδικών ρυθμών στο Συμβούλιο Ιατρικών Μελετών της Βρετανία.
