Γνωρίζετε που βρίσκεται η καρδιά γιατί ορισμένες φορές την αισθάνεστε να χτυπά. Βρίσκεται μέσα στον θώρακα, όχι ακριβώς στο κέντρο του στήθους σας, αλλά λίγο αριστερά από το στέρνο.
Η καρδιά διοχετεύει τον πλήρη όγκο του αίματος -περίπου 5 λίτρα- σε ολόκληρο το σώμα σας κάθε λεπτό.
Έχει πάνω-κάτω το σχήμα μιας σφιχτής γροθιάς, με μήκος περίπου 12,5 εκατοστά, πάχος 7,5 εκατοστά και πλάτος 8,75 εκατοστά στο ευρύτερο σημείο της. Ωστόσο, η καρδιά μπορεί να συνεχίσει να μεγαλώνει, ιδίως στους άντρες, για πολλά χρόνια. Αν είστε γυναίκα, η καρδιά σας ζυγίζει πιθανότατα 225-280 γραμμάρια, ενώ αν είστε άντρας, η καρδιά σας είναι λίγο βαρύτερη, από 280 έως και 340 γραμμάρια.
Η καρδιά είναι μια κοίλη, μυώδης αντλία που αποτελείται από δύο ίσα τμήματα. Το δεξί και το αριστερό τμήμα έχουν από δύο θαλάμους και δύο «σετ» αντλιών το καθένα. Τα δύο τμήματα χωρίζονται πλήρως από ένα παχύ τοίχωμα που ονομάζεται διάφραγμα. Το κάθε τμήμα περιλαμβάνει έναν άνω θάλαμο που ονομάζεται κόλπος και έναν κάτω θάλαμο που ονομάζεται κοιλία.
Ο δεξιός κόλπος της καρδιάς λαμβάνει αίμα με χαμηλά επίπεδα οξυγόνου από τις δύο μεγάλες φλέβες – την άνω κοίλη φλέβα και την κάτω κοίλη φλέβα. Καθώς συστέλλεται, εξωθεί το αίμα μέσω της τριγλώχινας βαλβίδας στη δεξιά κοιλία. Η δεξιά κοιλία διοχετεύει το αίμα αυτό, που έχει χρώμα βαθύ μοβ, μέσω της πνευμονικής βαλβίδας στην πνευμονική αρτηρία και στη συνέχεια στους πνεύμονες.
Ο αριστερός κόλπος της καρδιάς δέχεται το μόλις οξυγονωμένο αίμα από τους πνεύμονες μέσω της πνευμονικής βαλβίδας και το διοχετεύει μέσω της μιτροειδούς βαλβίδας στην αριστερή κοιλία. Η αριστερή κοιλία εξωθεί το αίμα αυτό, που έχει υψηλά επίπεδα οξυγόνου και χρώμα ροζ-πορτοκαλί, μέσω της αορτικής βαλβίδας στην αορτή και στη συνέχεια σε ολόκληρο το σώμα.
Οι κοιλιακοί θάλαμοι αποτελούνται από μύες που ονομάζονται μυοκάρδιο. Η αριστερή πλευρά του μυοκαρδίου είναι τρεις φορές παχύτερη από τη δεξιά, έτσι ώστε να αντιστέκεται στις υψηλότερες πιέσεις.
Η καρδιά βρίσκεται εντός ενός υμένα που ονομάζεται περικάρδιο, το οποίο στηρίζεται στους περιβάλλοντες ιστούς. Οι θάλαμοι συστέλλονται και χαλαρώνουν στα πλαίσια μιας τακτικής αλληλουχίας που ονομάζεται καρδιακός
Το κυκλοφορικό σύστημα
Στην ουσία, η καρδιά αποτελείται από δύο αντλίες (στη συσκευασία της μιας) οι οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους. Περίπου 70 φορές το λεπτό, η αριστερή πλευρά διοχετεύει το αίμα στις αρτηρίες σας, έτσι ώστε κάθε κύτταρο του σώματος να λαμβάνει τα αναγκαία προς επιβίωση και ανάπτυξη (οξυγόνο, γλυκόζη, αμινοξέα, λιπαρά οξέα, ορμόνες, ανόργανα άλατα, βιταμίνες και άλλες θρεπτικές ουσίες) και να απαλλάσσεται από απόβλητα (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα).
Ταυτόχρονα, η δεξιά πλευρά της καρδιάς διοχετεύει αίμα στους πνεύμονες όπου το διοξείδιο του άνθρακα αφαιρείται και εκπνέεται ενώ το οξυγόνο απορροφάται από το αίμα.
Η όλη κυκλοφορία του αίματος δεν αποτελεί ένα και μόνο σύστημα. Οι δύο πλευρές της καρδιάς διοχετεύουν αίμα σε δύο διαφορετικά μεν, συνδεδεμένα δε συστήματα. Το κυρίως σύστημα αφορά τη «μερίδα του λέοντος» του αίματος, διοχετεύοντας το σε ολόκληρο το σώμα. Αυτό ονομάζεται συστημική κυκλοφορία. Το αίμα που διοχετεύεται από και προς τους πνεύμονες μεταφέρεται κατά την πνευμονική κυκλοφορία. Το σύστημα αυτό είναι πολύ μικρότερο, αφού οι πνεύμονες βρίσκονται πολύ κοντά στην καρδιά σας. Από κοινού, οι δύο αυτές συνιστώσες του συστήματος -συμπεριλαμβανομένης και της καρδιάς- ονομάζονται καρδιαγγειακό σύστημα.
Τι συμβαίνει κατά τη συστημική κυκλοφορία;
Φεύγοντας από την καρδιά, το αίμα κυκλοφορεί στους διάφορους κλάδους των αιμοφόρων αγγείων -τις αρτηρίες, τα αρτηρίδια, τα τριχοειδή αγγεία, τα φλεβίδια και τις φλέβες- και, τέλος, επιστρέφει στην καρδιά. Αρχικά, το αίμα ταξιδεύει κατά μήκος των κεντρικών αρτηριών ώσπου να φτάσει στους ιστούς, όπως ο εγκέφαλος, το ήπαρ, τα νεφρά και άλλα όργανα, καθώς και σε μυς, νεύρα και οστά. Τα αγγεία του αίματος διακλαδώνονται σε ολοένα και μικρότερα αγγεία, που ονομάζονται αρτηρίδια, τα οποία, εν τέλει, καταλήγουν σε μικροσκοπικά τριχοειδή αγγεία, με τοιχώματα πάχους ενός κυττάρου. Στο σημείο αυτό, το αίμα «παραδίδει» θρεπτικές ουσίες στα κύτταρα και «παραλαμβάνει» απόβλητα. Στη συνέχεια, το αίμα ταξιδεύει σε μικροσκοπικές φλέβες και στη συνέχεια σε μεγαλύτερες φλέβες καθώς η κυκλοφορία επιστρέφει στην καρδιά.
Πόσο εκτενές είναι το δίκτυο του κυκλοφορικού συστήματος;
Αν μπορούσαμε να συνδέσουμε όλες τις αρτηρίες, τα αρτηρίδια, τα τριχοειδή αγγεία, τα φλεβίδια και τις φλέβες του σώματος σε μια μακριά, ευθεία γραμμή, θα είχαν μήκος ίσο με 4 περίπου φορές την περίμετρο της Γης -και περίπου το 98% της συστημικής κυκλοφορίας αποτελείται από ένα τεράστιο δίκτυο τριχοειδών αγγείων.
Από τι αποτελείται μια αρτηρία;
Οι αρτηρίες είναι σωλήνες με παχιά τοιχώματα που αποτελούνται από ένα εξωτερικό προστατευτικό στρώμα, ένα στρώμα μυός, ένα ελαστικό στρώμα και μια εσωτερική επένδυση. Τα στρώματα αυτά πρέπει να αντέχουν στην υψηλή πίεση του αίματος καθώς διοχετεύεται από την καρδιά – η πίεση είναι τόσο ισχυρή ώστε μια κομμένη αρτηρία μπορεί εκτοξεύσει αίμα σε απόσταση αρκετών μέτρων. Καθώς το κύμα πίεσης διέρχεται από την αρτηρία, τα τοιχώματα της πρώτα διαστέλλονται και μετά συστέλλονται.
Έχουν και οι φλέβες παχιά τοιχώματα;
Όχι. Τα τοιχώματα των φλεβών αποτελούνται από ένα εξωτερικό στρώμα, ένα στρώμα μυός και μια εσωτερική επένδυση. Ωστόσο, είναι σχετικά λεπτά διότι, σε αντίθεση με τις αρτηρίες, δεν χρειάζεται να αντέχουν την πλήρη ισχύ της καρδιάς καθώς διοχετεύει το αίμα. Η πίεση του αίματος στις φλέβες σας αντιστοιχεί με το ένα δέκατο περίπου της πίεσης στις αρτηρίες σας.
Τριγχλώχινα βαλβίδα
Ναι. Οι μεγάλες φλέβες, όπως αυτές που βρίσκονται στον μηρό, έχουν βαλβίδες που επιτρέπουν τη ροή του αίματος προς την καρδιά αλλά εμποδίζουν τη ροή του προς την αντίστροφη κατεύθυνση, καθώς αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση του αίματος στα πόδια. Οι φλέβες είναι σε θέση να συλλέξουν μεγάλο όγκο αίματος.
Που βρίσκεται κατά κύριο λόγο το αίμα μου, όταν ξεκουράζομαι;
Όταν το σώμα σας ξεκουράζεται, οι φλέβες περιέχουν το μεγαλύτερο μέρος του αίματος σας (περίπου 70%). Το υπόλοιπο βρίσκεται στις αρτηρίες σας (10%), στους πνεύμονες σας (10%), στην καρδιά σας (5%) και στα τριχοειδή σας αγγεία (5%).
Οι φλέβες δεν μεταφέρουν αποξυγονωμένο αίμα;
Μιτροειδής βαλβίδα
Στο υπόλοιπο σώμα, οι φλέβες μεταφέρουν αποξυγονωμένο αίμα, αλλά συμβατικά τα αγγεία που μεταφέρουν αίμα προς την καρδιά ονομάζονται φλέβες, ενώ τα αγγεία που μεταφέρουν αίμα από την καρδιά ονομάζονται αρτηρίες. Έτσι, το αγγείο που μεταφέρει αποξυγονωμένο αίμα από τη δεξιά κοιλία της καρδιάς στους πνεύμονες είναι αρτηρία, ενώ τα αιμοφόρα αγγεία που μεταφέρουν οξυγονωμένο αίμα από τους πνεύμονες στον αριστερό κόλπο της καρδιάς ονομάζονται φλέβες.
Οι κοιλίες έχουν το ίδιο μέγεθος;
Όχι. Η αριστερή κοιλία είναι μεγαλύτερη διότι αποτελεί τον μείζονα θάλαμο διοχέτευσης της καρδιάς και πρέπει να διοχετεύει αίμα σε υψηλότερες πιέσεις, ώστε να επιτευχθεί επαρκής κυκλοφορία σε ολόκληρο το σώμα. Η αριστερή κοιλία είναι περίπου τρεις φορές παχύτερη από τη δεξιά κοιλία.
Δηλαδή η αριστερή κοιλία διοχετεύει περισσότερο αίμα από τη δεξιά;
Όχι. Είναι σημαντικό και οι δύο κοιλίες να έχουν την ίδια απόδοση κάθε λεπτό. Αν η απόδοση είναι άνιση, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της καρδιακής ανεπάρκειας, όταν τουλάχιστον μία από τις δύο κοιλίες είναι αδύναμη, τότε η κυκλοφορία του αίματος είναι αναποτελεσματική.
Από τι αποτελούνται οι βαλβίδες;
Υπάρχουν τέσσερις βαλβίδες μέσα στην καρδιά που ελέγχουν τη ροή του αίματος από και προς τις κοιλίες. Έχουν κυπελλοειδή πτερύγια που ονομάζονται γλωχίνες, οι οποίες αποτελούνται κατά κύριο λόγο από μια ανθεκτική πρωτεΐνη, η οποία ονομάζεται κολλαγόνο, ώστε να αντιστέκονται στην πίεση. Η τριγλώχιν, η πνευμονική και η αορτική βαλβίδα έχουν τρεις γλωχίνες η καθεμία, ενώ η μιτροειδής βαλβίδα έχει δύο.
Πώς συγκρατούνται στη θέση τους οι βαλβίδες;
Κάθε γλωχίνα στις μεγαλύτερου μεγέθους μιτροειδείς και τριγλώχινες βαλβίδες συνδέεται με τα τοιχώματα της καρδιάς μέσω ανθεκτικών ινών που ονομάζονται τενόντιες χορδές. Καθώς οι βαλβίδες αυτές ανοίγουν και κλείνουν, οι τενόντιες χορδές δεν επιτρέπουν στην πίεση και στη ροή του αίματος να αναστρέψουν τη γλωχίνα.
Πώς λειτουργούν οι βαλβίδες;
Οι βαλβίδες επιτρέπουν στο αίμα να ρέει μόνο προς μια κατεύθυνση. Ουσιαστικά, η διαφορά πίεσης του αίματος σε γειτονικούς θαλάμους αναγκάζει τις γλωχίνες μιας βαλβίδας να ανοίγουν και να κλείνουν. Για παράδειγμα, όταν ο δεξιός κόλπος συστέλλεται, η πίεση του αίματος εντός του κόλπου γίνεται μεγαλύτερη από εκείνη του αίματος στη δεξιά κοιλία, με αποτέλεσμα να ανοίγει η τριγλώχιν βαλβίδα και να επιτρέπει τη ροή του αίματος. Όταν η πίεση στη δεξιά κοιλία αυξάνεται, η τριγλώχιν βαλβίδα κλείνει έτσι ώστε το αίμα να συνεχίσει να ρέει προς την ίδια κατεύθυνση.
Γιατί μπορούμε να ακούσουμε τους χτύπους της καρδιάς;
Αν ακούσετε την καρδιά μέσω στηθοσκοπίου, θα ακούσετε τους ήχους της καρδιάς όταν βρίσκεται στον κύκλο άντλησης. Ακούγεται σαν μια αχνή φωνή που επαναλαμβάνει «ντουπ ντουπ». Ο πρώτος ήχος της καρδιάς, το πρώτο «ντουπ», είναι ο ήχος της μιτροειδούς και της τριγλώχινας βαλβίδας καθώς κλείνουν. Ο δεύτερος ήχος, το δεύτερο «ντουπ», είναι ο ήχος της πνευμονικής και της αορτικής βαλβίδας καθώς κλείνουν. Μετά το δεύτερο «ντουπ», υπάρχει μια μικρή παύση πριν ακουστεί και πάλι το πρώτο «ντουπ».
Πώς παραμένει στη θέση της η καρδιά;
Η καρδιά και η βάση των μεγάλων αγγείων που εισέρχονται και εξέρχονται από την καρδιά βρίσκονται μέσα στο περικάρδιο. Η μεγάλη αυτή μεμβράνη που αποτελείται από δύο στρώματα επιτρέπει στην καρδιά να κινείται χωρίς τριβή εντός του θώρακα. Το περικάρδιο συνδέεται με το διάφραγμα κάτω από την καρδιά, με το στέρνο μπροστά από την καρδιά και με συνδετικό ιστό πίσω από την καρδιά.
Η καρδιά έχει εσωτερική επικάλυψη;
Ναι. Μια μαλακή μεμβράνη που ονομάζεται ενδοκάρδιο καλύπτει τις εσωτερικές επιφάνειες και έτσι εμποδίζει το αίμα να κολλάει. Το ενδοκάρδιο αποτελεί συνέχεια της επένδυσης των αγγείων που εισέρχονται και εξέρχονται από την καρδιά, όπως π.χ. της αορτής. Το ενδοκάρδιο είναι παχύτερο στους κόλπους από ό,τι στις κοιλίες, ενώ το παχύτερο του σημείο βρίσκεται στον αριστερό κόλπο.
