Ο ήλιος περιλαμβάνει τριών ειδών ακτινοβολίες: α) τις υπέρυθρες που προκαλούν τη ζέστη, β) τις ορατές που δεν είναι άλλες από τις ακτίνες του φωτός και γ) τις υπεριώδεις (UltraViolet), οι οποίες είναι αόρατες στο ανθρώπινο μάτι.
Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι πολύ ισχυρή και μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στα μάτια σας. Διακρίνεται σε τρεις τύπους ανάλογα με το μήκος κύματος των ακτίνων:
- Υπεριώδης ακτινοβολία τύπου A (UVA) η οποία έχει μήκος κύματος 400-320 νανόμετρα (nm). Η UVA είναι η μεγαλύτερη πηγή ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια της γης και διεισδύει αρκετά κάτω από τις επιφανειακές στοιβάδες του δέρματος. Οι εξωτερικές στοιβάδες του δέρματος, λαμβάνουν 18 φορές πιο πολύ ενέργεια από την UVA παρά από την UVB. Το 48% της ετήσιας δόσης της UVA λαμβάνεται κατά το καλοκαίρι και το 52% κατά τον υπόλοιπο χρόνο. Η UVA (σε αντίθεση με την UVB), δεν φιλτράρεται από τα τζάμια των παραθύρων και είναι σχετικά ανεπηρέαστη από το υψόμετρο και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Παίζει δραστικότερο ρόλο στη διατήρηση του μαυρίσματος καθώς διεισδύει στο δέρμα, φτάνοντας σε βάθος όπου πολλές διαδικασίες φωτογήρανσης λαμβάνουν χώρα. H UVA προκαλεί περισσότερες βλάβες στα εσωτερικά τμήματα του ματιού, ιδίως στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και το κεντρικό τμήμα του, την ωχρά κηλίδα.
- Υπεριώδης ακτινοβολία τύπου Β (UVB). Η UVB (320 – 290 nm) φτάνει σε μικρότερα ποσά στην επιφάνεια της γης λόγω της απορρόφησης μεγάλου μέρους της από τη στοιβάδα του όζοντος. Και πάλι όμως αρκεί για να προκαλέσει ζημιά. Το 72% της ετήσιας δόσης UVB λαμβάνεται το καλοκαίρι και το 28% λαμβάνεται κατά τον υπόλοιπο χρόνο. H UVB προκαλεί περισσότερες βλάβες στα εξωτερικά τμήματα του ματιού (δηλαδή στον κερατοειδή χιτώνα και τον φακό), επειδή αυτά την διηθούν για να προστατεύσουν το εσωτερικό του ματιού. Προκαλεί επίσης βλάβες στα βλέφαρα καθώς και εγκαύματα στο δέρμα (η UVA δεν προκαλεί εγκαύματα).
- Υπεριώδης ακτινοβολία τύπου C (UVC). Η UVC (290 – 200 nm) είναι εξαιρετικά επιβλαβής για το δέρμα, αλλά απορροφάται ολοκληρωτικά από το όζον της στρατόσφαιρας και δεν φτάνει στην επιφάνεια της γης.
Ηλιακή ακτινοβολία και μάτια
Η υπεριώδης ακτινοβολία φθάνει στα μάτια σας κυρίως μέσω αντανάκλασης σε επιφάνειες, όπως είναι η άσφαλτος, η άμμος, το νερό, το γυαλί και το χιόνι (οι σκιέρ που «τυφλώνονται» προσωρινά (για 24-48 ώρες) εάν μείνουν χωρίς τα γυαλιά τους στα χιόνια, στην πραγματικότητα παθαίνουν φωτοκερατίτιδα, μία φλεγμονή του επιφανειακού κερατοειδούς χιτώνα του ματιού που είναι ανάλογη του δερματικού εγκαύματος).
Μέσα στο μάτι, ο φακός και ο κερατοειδής χιτώνας φιλτράρουν την UV ακτινοβολία, αλλά με το πέρασμα του χρόνου όμως αυτή η διήθηση προκαλεί φθορές στα μάτια. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για τον φακό, ο οποίος έπειτα από χρόνια απορρόφησης της UV ακτινοβολίας αποκτά κιτρινωπό χρώμα και θολώνει (αυτό είναι ο καταρράκτης).
Ο φακός είναι η δομή του ματιού που εστιάζει το φως για να φθάσει σε συγκεκριμένες θέσεις του αμφιβληστροειδούς – του χιτώνα που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και περιέχει τα κύτταρα-υποδοχείς των οπτικών ερεθισμάτων. Με την εστίαση αυτή, τμήμα της UV ακτινοβολίας φθάνει και στο πίσω μέρος του ματιού, όπου επίσης μπορεί να προκαλέσει βλάβες.
Επιπλέον, η υπεριώδης ακτινοβολία τραυματίζει και τα βλέφαρα. Αν και τα βλέφαρα είναι σχεδιασμένα για να προστατεύουν τα μάτια, το δέρμα τους είναι εξαιρετικά λεπτό και περιέχει εύθραυστα στοιχεία τα οποία καταστρέφονται από την UV ακτινοβολία.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η UV ακτινοβολία τόσο από τον ήλιο όσο και από τεχνητές πηγές, όπως είναι το σολάριουμ και οι λάμπες φθορισμού, συμμετέχει στην ανάπτυξη διαφόρων οφθαλμοπαθειών, άλλες εκ των οποίων οφείλονται σε οξεία έκθεση στην UV και άλλες σε χρόνια έκθεση.
Απόρροια της οξείας έκθεσης είναι τα εγκαύματα στα βλέφαρα, η φωτοκερατίτιδα (φλεγμονή στον κερατοειδή( και η φωτοεπιπεφυκίτιδα (φλεγμονή στον κερατοειδή επιπεφυκότα).
Η χρόνια έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει πτερύγιο (είναι η εμφάνιση ενός σάρκινου μορφώματος που αρχίζει από την εσωτερική γωνία του ματιού), καταρράκτη, εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, ακόμη και καρκίνο στο δέρμα γύρω από τα μάτια, στα βλέφαρα ή στο εσωτερικό των ματιών.
Για τις βλάβες από οξεία έκθεση ακόμη και ένα μεσημέρι στην παραλία δίχως γυαλιά ηλίου και καπέλο είναι αρκετό για να υποστεί λ.χ. ένας ευαίσθητος άνθρωπος έγκαυμα στον κερατοειδή χιτώνα, το οποίο πιθανώς θα αντιληφθεί το βράδυ, μετά την επιστροφή του στο σπίτι και τη νυκτερινή κατάκλιση, όταν θα ξυπνήσει από έντονους πόνους στο μάτι.
Οι μακροπρόθεσμες βλάβες, από την άλλη πλευρά, δεν γίνονται από τη μια ημέρα στην άλλη, αλλά συσσωρεύονται με το πέρασμα του χρόνου δρώντας αθροιστικά. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που εκτίθενται δίχως προστασία τα μάτια στην υπεριώδη ακτινοβολά οι νέες βλάβες προστίθενται στις προηγούμενες.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο
Στις ομάδες υψηλού κινδύνου για βλάβες τόσο από οξεία όσο και από χρόνια έκθεση ανήκουν όσοι έχουν ανοικτόχρωμο δέρμα και ανοικτόχρωμα μάτια, τα βρέφη, τα νήπια και τα μικρά παιδιά, καθώς και οι ασθενείς που έχουν χειρουργηθεί στα μάτια για καταρράκτη, όσοι έχουν κάνει φωτοδυναμική θεραπεία για εκφύλιση ωχράς κηλίδας και όσοι παίρνουν φάρμακα που προκαλούν φωτοευαισθησία (όπως ορισμένα αντιβιοτικά και αντισυλληπτικά).
Ακόμη, όσοι εργάζονται σε υπαίθριους χώρους το μεσημέρι (αγρότες, ψαράδες, οικοδόμοι κ.α.), όσοι εργάζονται σε χώρους με τεχνητές πηγές της UV και ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι λάτρεις των θαλάσσιων και των χειμερινών σπορ (αρκετά συχνά 20άρηδες λάτρεις του σέρφινγκ εμφανίζουν πτερύγιο).
Συμβουλές προστασίας
* Αγοράστε από ένα κατάστημα οπτικών ένα καλό ζευγάρι γυαλιά ηλίου, που θα φέρουν τη σήμανση CE και θα αναγράφουν ότι απορροφούν πλήρως την UVA και την UVB.
* Μην σας ξεγελά το χρώμα των γυαλιών ηλίου: πιο σκούρα δεν σημαίνει απαραίτητα μεγαλύτερη προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία. Μπορεί να σημαίνει μεγαλύτερη έκθεση στην UV, διότι διαστέλλεται η κόρη του ματιού λόγω του σκούρου χρώματος.
* Προτιμήστε τα γυαλιά ηλίου που καλύπτουν τα μάτια και από το πλάι. Όσο πιο μεγάλα είναι τα γυαλιά και όσο μεγαλύτερη περιφέρεια των ματιών καλύπτουν, τόσο περισσότερο προστατεύουν από τον ήλιο.
* Φοράτε καπέλο που θα σκιάζει καλά τα μάτια σας.
* Εάν χρησιμοποιείτε φακούς επαφής, φοράτε και γυαλιά ηλίου, ακόμα κι αν οι φακοί παρέχουν κάποια προστασία από την UV.
* Μην σας ξεγελούν τα σύννεφα. Η υπεριώδης ακτινοβολία διαπερνά σε μεγάλο ποσοστό (έως 80%) τα σύνεφα. Χειμώνα-καλοκαίρι, με ή χωρίς συννεφιά, φοράτε γυαλιά ηλίου στους υπαίθριους χώρους. Η θερμοκρασία δεν είναι αξιόπιστος δείκτης για την επικινδυνότητα της ηλιακής ακτινοβολίας, γιατί είναι δυνατόν να δεχτείτε υψηλή ακτινοβολία (UVA) ακόμη και όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλή π.χ. σε μια συννεφιασμένη μέρα. Να θυμάστε ότι η ηλιακή ακτινοβολία, αυξάνει κατά 4% για κάθε 300 μέτρα που ανεβαίνουμε από την επιφάνεια της θάλασσας.
* Μην κοιτάζετε κατάματα τον ήλιο: κινδυνεύετε από ηλιακή αμφιβληστροειδοπάθεια, η οποία είναι ουσιαστικά η βλάβη του βαθύτερου χιτώνα των ματιών εξαιτίας της ηλικιακής ακτινοβολίας.
* Να θυμάστε ότι το δέρμα των βλεφάρων είναι πολύ ευαίσθητο στην υπεριώδη ακτινοβολία και χρειάζεται καλή αντηλιακή προστασία (SPF τουλάχιστον 15) και καπέλο.
* Εάν παίρνετε φάρμακα, ρωτήστε τον γιατρό ή τον οφθαλμίατρο εάν προκαλούν φωτοευαισθησία.
