Το ουροποιητικό σύστημα του ανθρώπου αποτελείται από τους νεφρούς, τους ουρητήρες, την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα. Ο κύριος ρόλος του ουροποιητικού συστήματος είναι η αποβολή με τα ούρα άχρηστων και επιβλαβών για τον οργανισμό ουσιών, καθώς και η διατήρηση της ισορροπίας του νερού και των ηλεκτρολυτών μέσα στο σώμα.
Η παραγωγή των ούρων γίνεται στους νεφρούς, ενώ τα υπόλοιπα μέρη του συστήματος χρησιμεύουν κυρίως για την αποχέτευση των ούρων και την αποβολή τους από το σώμα. Επίσης, οι νεφροί παράγουν την ορμόνη ερυθροποιητίνη, που ελέγχει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων, τη ρενίνη, που συμμετέχει στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, την 1,25-διυδροξυβιταμίνη D3, η οποία επηρεάζει το ισοζύγιο του ασβεστίου, ενώ σε καταστάσεις ανάγκης μπορούν να παράγουν ακόμα και γλυκόζη.
Τα νεφρά
Κάθε άνθρωπος έχει φυσιολογικά δυο νεφρούς, οι οποίοι βρίσκονται κοντά στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα, δεξιά και αριστερά της σπονδυλικής στήλης, λίγο χαμηλότερα από τα τελευταία πλευρά.
Ο δεξιός νεφρός βρίσκεται πιο χαμηλά από τον αριστερό, γιατί πιέζεται από το συκώτι που βρίσκεται ακριβώς από πάνω του. Κάθε νεφρός έχει μέγεθος όσο μια γροθιά και ζυγίζει περίπου 150 γραμμάρια. Στο εσωτερικό χείλος του, από μία σχισμή που λέγεται πύλη του νεφρού, περνούν η νεφρική αρτηρία και η νεφρική φλέβα, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την αιμάτωση του οργάνου, αλλά και η νεφρική πύελος με τον ουρητήρα, που σχηματίζουν τη δίοδο μέσω της οποίας απομακρύνονται τα ούρα από τους νεφρούς.
Η εσωτερική δομή του νεφρού είναι πολύπλοκη. Κάθε νεφρός περιέχει περίπου ένα εκατομμύριο όμοιες μεταξύ τους μονάδες, τους νεφρώνες, ενώ κάθε νεφρώνας αποτελείται από ένα οργανίδιο που ονομάζεται νεφρικό σωμάτιο και ένα επίμηκες σωληνάριο. Το αίμα που εισέρχεται στον νεφρό καταλήγει στο νεφρικό σπείραμα, δηλαδή ένα δίκτυο πολύ μικρών αγγείων που βρίσκονται μέσα στο νεφρικό σωμάτιο.
Το νεφρικό σωμάτιο είναι ουσιαστικά ένα φίλτρο, το οποίο διηθεί συνεχώς το αίμα και η κατασκευή του είναι τέτοια, ώστε τα κύτταρα του αίματος (π.χ. τα ερυθρά και τα λευκά αιμοσφαίρια) και οι πρωτεΐνες να παραμένουν στην κυκλοφορία, ενώ σχεδόν όλα τα υπόλοιπα συστατικά του αίματος περνούν από το φίλτρο και εισέρχονται στο σωληνάριο του νεφρώνα. Λόγω του μεγάλου αριθμού των νεφρώνων, κάθε μέρα περνούν από το φίλτρο περίπου 180 λίτρα υγρών, θρεπτικών ουσιών και ιόντων, όπως είναι το νάτριο, το ασβέστιο, ο φώσφορος κ.ά.
Από αυτή την τεράστια ποσότητα, το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού και των ουσιών που είναι χρήσιμες για τον οργανισμό, καθώς κινούνται μέσα στο σωληνάριο ξαναμπαίνουν στην κυκλοφορία, ενώ οι άχρηστες ουσίες παραμένουν στο σωληνάριο και καταλήγουν στη νεφρική πύελο. Η ρύθμιση της ποσότητας των ουσιών που ξαναμπαίνουν στην κυκλοφορία είναι μια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία, η οποία επιτρέπει στον οργανισμό να αντιλαμβάνεται ακόμα και μικρές μεταβολές στη συγκέντρωση των ουσιών αυτών στο αίμα και να προσαρμόζει τον ρυθμό αποβολής τους, ώστε να διασφαλίζει τη σταθερότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος.
Για παράδειγμα, αν κάποιος καταναλώνει πολύ αλάτι, τα νεφρά αυξάνουν την αποβολή του, ενώ, αν σταματήσει να τρώει αλάτι, περιορίζουν στο ελάχιστο την ποσότητα που αποβάλλεται. Επίσης, οι νεφροί αναγνωρίζουν τις ξένες χημικές ουσίες, όπως τα φάρμακα και τα συντηρητικά των τροφίμων, καθώς και τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού, όπως είναι η ουρία, το ουρικό οξύ και η κρεατινίνη και τα αποβάλλουν άμεσα.
Τα νεφρά έχουν ύψος 11 εκατοστά και πλάτος 6 εκατοστά
Ουσιαστικά, οι άχρηστες και βλαβερές ουσίες που δεν ξαναμπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος, διαλυμένες σε μικρή ποσότητα νερού, είναι τα ούρα, τα οποία συνεχίζουν την πορεία τους στον ουρητήρα, συγκεντρώνονται στην ουροδόχο κύστη και, όταν αυτή γεμίσει, αποβάλλονται με την ούρηση.
Οι ουρητήρες
Οι ουρητήρες είναι δύο σωλήνες, οι οποίοι έχουν μήκος περίπου 30 εκατοστά, ξεκινούν από τους νεφρούς και καταλήγουν στην ουροδόχο κύστη.
Ο ρόλος τους είναι να μεταφέρουν τα ούρα στην ουροδόχο κύστη. Φυσιολογικά, τα ούρα ρέουν από τον ουρητήρα στην κύστη χωρίς να μπορούν να παλινδρομήσουν προς τα πίσω και να βλάψουν τους νεφρούς. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της ύπαρξης ενός μηχανισμού στο σημείο που ενώνονται ο ουρητήρας με την κύστη, που λειτουργεί σαν βαλβίδα.
Η ουροδόχος κύστη
Η ουροδόχος κύστη είναι ένα μυώδες όργανο σαν μπαλόνι, το οποίο βρίσκεται χαμηλά στη λεκάνη, πολύ κοντά στο μπροστινό τοίχωμα της κοιλιάς. Εκεί συσσωρεύονται τα ούρα που παράγουν τα νεφρά.
Όταν είναι άδεια η ουροδόχος κύστη, η εσωτερική επιφάνεια της εμφανίζει πτυχές. Όταν όμως γεμίσει, η κύστη διογκώνεται και το τοίχωμα γίνεται λείο προκειμένου να αντέξει την πίεση των ούρων που περιέχει. Στο έδαφος της ουροδόχου κύστης σχηματίζεται ένα τρίγωνο.
Στις δύο πίσω κορυφές είναι τα σημεία εισόδου των ουρητήρων, ενώ, στην μπροστινή κορυφή, ξεκινάει η ουρήθρα. Φυσιολογικά, η έξοδος προς την ουρήθρα είναι κλειστή και ανοίγει μόνο με τη θέληση μας. Αν όμως γεμίσει ασφυκτικά η κύστη, ο σφιγκτήρας της ουρήθρας ανοίγει αυτόματα και ουρούμε παρά τη θέληση μας.
Η ουρήθρα
Η ουρήθρα ξεκινάει από την ουροδόχο κύστη και μέσω αυτής αποβάλλονται τα ούρα από τον οργανισμό. Στη γυναίκα έχει μικρό μήκος (περίπου 4 εκατοστά) και καταλήγει μπροστά από την είσοδο του κόλπου, ενώ στον άνδρα είναι περίπου 18-20 εκατοστά και καταλήγει στην άκρη του ανδρικού μορίου.
Ρυθμός Σπειραματικής Διήθησης (GFR) – Νεφρική Κάθαρση
Όπως αναφέρθηκε, οι νεφροί, απομακρύνοντας τις άχρηστες και επιβλαβείς ουσίες από το αίμα, ουσιαστικά καθαρίζουν το πλάσμα του αίματος (πλάσμα ονομάζεται το υγρό μέσα στο οποίο ρέουν τα κύτταρα του αίματος).
Νεφρική κάθαρση μιας ουσίας είναι ο όγκος του πλάσματος, από τον οποίο οι νεφροί απομακρύνουν πλήρως την ουσία αυτή στη μονάδα του χρόνου (σε μία ώρα, για παράδειγμα).
Για κάποιες ουσίες, ο όγκος αυτός συμπίπτει ακριβώς με τον όγκο του πλάσματος που φιλτράρεται στα νεφρικά σωμάτια, οπότε είναι εύκολο να υπολογίσουμε τον Ρυθμό Σπειραματικής Διήθησης (GFR), δηλαδή τον όγκο του πλάσματος που περνάει το φίλτρο των νεφρών σε διάστημα μιας ώρας. Μια τέτοια ουσία είναι η ινουλίνη, που χρησιμοποιείται συνήθως για ερευνητικούς σκοπούς.
Για τις συνήθεις μετρήσεις, ως δείκτης χρησιμοποιείται η κάθαρση της κρεατινίνης, η οποία διαφέρει λίγο ως τιμή από τον πραγματικό GFR, αλλά τον προσεγγίζει τόσο καλά, ώστε να αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την κλινική εκτίμηση της νεφρικής λειτουργίας. Στην πράξη, χαμηλός GFR σημαίνει ότι τα νεφρά δεν λειτουργούν ικανοποιητικά.
