Το πάγκρεας βρίσκεται σε οριζόντια θέση πίσω από το κάτω μέρος του στομάχου. Η κεφαλή του ακουμπά πάνω στο τοίχωμα του πρώτου μέρους του λεπτού εντέρου (δωδεκαδάκτυλο) και η ουρά του εκτείνεται προς το σπλήνα. Το πάγκρεας είναι ένας αδένας, που σημαίνει ότι έχει τη δυνατότητα να παράγει ορμόνες που χρησιμοποιούνται σε άλλα μέρη του σώματος. Αποτελείται από δύο μέρη και παράγει διάφορες εκκρίσεις.
Το πάγκρεας παράγει και εκκρίνει πεπτικά ένζυμα (διττανθρακικό νάτριο) στον παγκρεατικό πόρο, που ρέει μέσα στο δωδεκαδάκτυλο. Οι αλκαλικές εκκρίσεις επιτρέπουν στα πεπτικά ένζυμα να διασπάσουν τα θρεπτικά συστατικά σε μικρότερες μονάδες και επιτρέπουν έτσι την απορρόφηση τους στο αίμα μέσα από το λεπτό έντερο.
Παράγει επίσης και εκκρίνει τις ορμόνες ινσουλίνη και γλυκογόνο στο αίμα. Αυτές οι ορμόνες είναι σημαντικές για τη ρύθμιση του μεταβολισμού όπως και των επιπέδων του ζαχάρου στο αίμα (γλυκόζη).
Λοιμώξεις, τραύματα και όγκοι μπορούν να βλάψουν το πάγκρεας και να επηρεάσουν τις λειτουργίες του. Αν, για παράδειγμα, πάψει η έκκριση της ορμόνης ινσουλίνη, μπορεί να προκληθεί διαβήτης.
Οξεία παγκρεατίτιδα
Η οξεία παγκρεατίτιδα είναι μία σοβαρή αλλά προσωρινή φλεγμονή του παγκρέατος. Οι παράγοντες που σχετίζονται με την οξεία παγκρεατίτιδα είναι η κατανάλωση αλκοόλ, η χολολιθίαση, τα αυξημένα τριγλυκερίδια ή επίπεδα ασβεστίου, οι ιογενείς και βακτηριακές λοιμώξεις και ορισμένα φάρμακα. Οι μηχανισμοί με τους οποίους αυτοί οι παράγοντες προκαλούν φλεγμονή του παγκρέατος έχουν πλήρως εξακριβωθεί.
Να σημειωθεί ότι ενώ παλιότερα πιστευόταν ότι τα τριγλυκερίδια σχετίζονται με τον οξεία παγκρεατίτιδα μόνο όταν είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα, μια δανική μελέτη του 2017 βρήκε πως ακόμα και τα μέτρια αυξημένα επίπεδα δημιουργούν πρόβλημα.
Σημεία και συμπτώματα
- Έντονος, συνεχόμενος κοιλιακός πόνος με πιθανή αντανάκλαση στη μέση και στο στήθος.
- Πόνος που μπορεί να ξεκινήσει μετά από ένα μεγάλο γεύμα ή πολλά υγρά.
- Πυρετός.
- Ναυτία και έμετος.
- Διόγκωση της κοιλιάς και ευαισθησία.
Μία βασική θεωρία είναι ότι οξεία παγκρεατίτιδα εμφανίζεται, όταν ένζυμα του παγκρέατος προκαλούν βλάβες στον ίδιο τον αδένα, μία διαδικασία που ονομάζεται αυτοπεψία. Ισχυρά πεπτικά ένζυμα εκκρίνονται κανονικά από το πάγκρεας ανενεργά και ενεργοποιούνται, μόνο αφού εισέλθουν στο λεπτό έντερο. Κατά τη διάρκεια της οξείας παγκρεατίτιδας αυτά τα ένζυμα μπορεί να ενεργοποιούνται μέσα στον αδένα. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα ένζυμα προκαλούν την πέψη του ιστού του παγκρέατος. Επιπλέον, κάποια ένζυμα μπορεί να ξεκινούν αλυσιδωτές αντιδράσεις ενεργοποιώντας άλλα ένζυμα και αυξάνοντας τον αριθμό των ενζύμων που συμμετέχουν στην καταστρεπτική διαδικασία.
Η αυτοπεψία προκαλεί διόγκωση (οίδημα), φλεγμονή και αιμορραγία εξαιτίας της βλάβης στα αιμοφόρα αγγεία του παγκρέατος. Αν δεν αντιμετωπιστεί, αυτή η σειρά γεγονότων μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα.
Διάγνωση. Η οξεία παγκρεατίτιδα χαρακτηρίζεται από έντονο συνεχή πόνο στην άνω κοιλιακή χώρα που μπορεί να αντανακλά στη μέση ή στο θώρακα. Ο πόνος είναι συχνά χειρότερος, όταν είστε ξαπλωμένοι, και αισθάνεστε καλύτερα, όταν κάθεστε όρθιοι ή σκύβετε προς τα εμπρός. Άλλα σημεία και συμπτώματα είναι η πρησμένη (διογκωμένη) και ευαίσθητη σκωληκοειδής απόφυση.
Κατά τη διάρκεια της κλινικής εξέτασης ο γιατρός μπορεί να προκαλέσει πόνο πιέζοντας την κοιλιακή χώρα. Μπορεί να πάρει ένα δείγμα αίματος, για να ελέγξει για διαταραχές, όπως υπερβολικά επίπεδα ορισμένων παγκρεατικών ενζύμων, υψηλό αριθμό λευκών αιμοσφαιρίων, υψηλό ζάχαρο (υπεργλυκαιμία) και χαμηλά επίπεδα ασβεστίου. Άλλες εξετάσεις μπορεί να είναι η ακτινογραφία κοιλιάς, το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα ή η αξονική τομογραφία. Δείτε το Κεφάλαιο 40 «Διαγνωστικές Εξετάσεις», για περισσότερες πληροφορίες.
Πόσο σοβαρή είναι η οξεία παγκρεατίτιδα; Στις περισσότερες περιπτώσεις τα σημεία και τα συμπτώματα της ήπιας οξείας παγκρεατίτιδας υποχωρούν μέσα σε μία εβδομάδα. Η σοβαρή παγκρεατίτιδα ωστόσο μπορεί να απειλήσει τη ζωή. Οι κύριες επιπλοκές είναι οι εκτεταμένες βλάβες στον αδένα, η ανάπτυξη αποστήματος ή κύστεων στο πάγκρεας (ψευδοκύστη) και η διαρροή παγκρεατικών υγρών στην κοιλιά.
Θεραπεία. Η θεραπεία της ήπιας οξείας παγκρεατίτιδας επικεντρώνεται στη μείωση της ροής των παγκρεατικών ενζύμων. Ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας είναι να αποτραπεί ή να μειωθεί η απελευθέρωση παγκρεατικών ενζύμων και έτσι να προστατευτεί το πάγκρεας από περαιτέρω βλάβες. Επειδή το φαγητό μπορεί να αυξήσει τις εκκρίσεις, μπορεί να χορηγηθούν ενδοφλέβια θρεπτικά συστατικά, μέχρι να βελτιωθούν τα σημεία και τα συμπτώματα. Δεν πρέπει να πιείτε αλκοόλ.
Φάρμακα. Για να μετριαστεί ο πόνος, συνήθως χορηγούνται παυσίπονα. Μπορεί επίσης να χορηγηθούν αντιβιοτικά, αν υπάρχει παρουσία ή υποψία λοίμωξης.
Εγχείρηση. Αν η αιτία που προκάλεσε την παγκρεατίτιδα είναι κάποια πάθηση της χοληδόχου κύστεως ή η απόφραξη του παγκρεατικού πόρου, μπορεί να χρειαστεί εγχείρηση, για να αφαιρεθούν οι χολόλιθοι ή να αντιμετωπιστεί η απόφραξη. Αυτό όμως γίνεται συνήθως, αφού ελεγχθεί πρώτα η παγκρεατίτιδα. Αν υπάρχει κάποια πέτρα στην
είσοδο στο λεπτό έντερο από το χοληδόχο και τον παγκρεατικό πόρο, ο γιατρός μπορεί να συστήσει μία μέθοδο που ονομάζεται ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία κατά την οποία ένας λεπτός, εύκαμπτος σωλήνας με οπτικές ίνες (ενδοσκόπιο) εισάγεται από το στόμα και οδηγείται στην πεπτική οδό, μέχρι να φτάσει στο λεπτό έντερο. Το στόμιο στο οποίο καταλήγουν οι πόροι διευρύνεται και οι πέτρες αφαιρούνται χρησιμοποιώντας όργανα που. περνούν μέσα από το ενδοσκόπιο.
Χρόνια παγκρεατίτιδα
Η χρόνια παγκρεατίτιδα διαφέρει από την οξεία παγκρεατίτιδα στο ότι αναπτύσσεται σε μία περίοδο χρόνων. Ένα άτομο με χρόνια παγκρεατίτιδα μπορεί να έχει επαναλαμβανόμενες κρίσεις έντονου πόνου και χρόνιο επίμονο πόνο. Οι έντονες κρίσεις μπορεί να συνοδεύονται από ναυτία, έμετο και διόγκωση της κοιλιάς (μετεωρισμός). Πολλά άτομα με χρόνια παγκρεατίτιδα έχουν ιστορικό κατάχρησης οινοπνεύματος. Σε μερικές περιπτώσεις το αίτιο δεν είναι γνωστό.
Σημεία και συμπτώματα
- Επίμονοι ή συχνοί κοιλιακοί πόνοι, πιθανότατα έντονοι, που αντανακλούν στη μέση και στο θώρακα.
- Ιδιαίτερα ογκώδη κόπρανα με έντονη δυσοσμία.
- Απώλεια βάρους.
- Εμφάνιση διαβήτη.
Αν έχετε χρόνια παγκρεατίτιδα, το πάγκρεας αδυνατεί σταδιακά να εκκρίνει τα ένζυμα που χρειάζονται για τη σωστή πέψη και την απορρόφηση του λίπους των τροφών. Αυτό ονομάζεται ανεπάρκεια της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος. Στους ενήλικες ο αλκοολισμός είναι το συνηθέστερο αίτιο αυτής της ανεπάρκειας. Στα παιδιά το πιο συνηθισμένο αίτιο είναι η κυστική ίνωση.
Σε αντίθεση με τον επίμονο πόνο της οξείας παγκρεατίτιδας ο πόνος της χρόνιας παγκρεατίτιδας μπορεί να διαφέρει. Μπορεί να είναι συνεχόμενος, περιστασιακός, με διαλείμματα ή να απουσιάζει. Η παγκρεατική ανεπάρκεια μπορεί επίσης να προκαλέσει απώλεια βάρους και ωχρά, ογκώδη, λιπαρά και με έντονη δυσοσμία κόπρανα (στεατόρροια). Σοβαρές ουλές στο πάγκρεας από τη χρόνια παγκρεατίτιδα μπορεί να οδηγήσουν σε διαβήτη.
Ένα ακόμη σημείο της χρόνιας παγκρεατίτιδας είναι οι μικρές, σκληρές εναποθέσεις, που εμφανίζονται στον παγκρεατικό πόρο ή στον ιστό. Αυτή η κατάσταση, που ονομάζεται ασβέστωση του παγκρέατος, μπορεί να γίνει εμφανής στην απλή ακτινογραφία ή στην αξονική τομογραφία της κοιλιάς. Η παγκρεατίτιδα που οφείλεται στο αλκοόλ είναι συνηθισμένο αίτιο ασβεστώσεων του παγκρέατος. Ακόμα και η μέτρια αλλά συνεχής κοινωνική κατανάλωση αλκοόλ σε ένα διάστημα ετών μπορεί να προκαλέσει σημαντική ασβέστωση του παγκρέατος. Το κάπνισμα μπορεί να αυξήσει το βαθμό των ασβεστώσεων.
Διάγνωση. Για την επιβεβαίωση της διάγνωσης της χρόνιας παγκρεατίτιδας ο γιατρός θα πάρει πιθανώς δείγμα κοπράνων και αίματος. Τα άτομα με χρόνια παγκρεατίτιδα έχουν συχνά μεγάλη περιεκτικότητα λίπους στα κόπρανα τους, επειδή το λίπος δεν απορροφάται από το έντερο τους.
Τα παθολογικά επίπεδα παγκρεατικών ενζύμων στο αίμα είναι ακόμα μία ένδειξη ότι το πάγκρεας μπορεί να έχει νοσήσει ή να έχει υποστεί βλάβη.
Αλλες εξετάσεις μπορεί να είναι η αξονική τομογραφία της κοιλιάς, το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα ή η ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία. Με τις εξετάσεις αυτές μπορεί να διαπιστωθεί βλάβη στον παγκρεατικό πόρο ή απόφραξη του παγκρεατικού ή του χοληδόχου πόρου.
Ο γιατρός μπορεί επίσης να συστήσει μία λειτουργική εξέταση της λειτουργίας του παγκρέατος. Αυτή γίνεται με τη χορήγηση ενός διαλύματος μέσα από ένα σωλήνα που περνάει από τη μύτη στο στομάχι και στη συνέχεια στο δωδεκαδάκτυλο, για να διεγείρει το πάγκρεας να εκκρίνει πεπτικά υγρά. Μπορεί επίσης να χορηγηθεί μία διεγερτική ορμόνη. Λαμβάνονται τότε εκκρίσεις από το δωδεκαδάκτυλο και αναλύονται για μία περίοδο 12 ωρών. Οι μη φυσιολογικές εκκρίσεις δείχνουν ότι η λειτουργία του παγκρέατος μπορεί να είναι εξασθενημένη.
Θεραπεία. Η θεραπεία της χρόνιας παγκρεατίτιδας επικεντρώνεται συνήθως στα δύο βασικά προβλήματα: στον πόνο και στη δυσαπορρόφηση. Αν εμφανιστεί διαβήτης, τότε πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Αν έχετε διαλείποντα πόνο, μπορεί να σας χορηγηθεί ένα μη ναρκωτικό παυσίπονο (αναλγητικό), για να ελεγχθεί ο πόνος. Η δυσαπορρόφηση αντιμετωπίζεται γενικά με ένα φαρμακευτικό παρασκεύασμα παγκρεατικών ενζύμων που λαμβάνονται προς αντικατάσταση των ενζύμων που δεν παράγονται από το πάγκρεας. Οι ταμπλέτες λαμβάνονται με τα γεύματα. Η θεραπεία με τα υποκατάστατα των ενζύμων μπορεί να βοηθήσει και στην ανακούφιση από τον πόνο.
Θα σας δοθούν οδηγίες να απέχετε από την κατανάλωση αλκοόλ και πιθανώς να αποφεύγετε τα φαγητά με πολλά λιπαρά.
Στην περίπτωση του έντονου πόνου που δεν μπορεί να ελεγχθεί οι επιλογές θεραπείας είναι η ενδοσκόπηση ή η εγχείρηση για την αποκατάσταση αποφραγμένων πόρων ή για την αφαίρεση τραυματισμένου ιστού ή διαδικασίες που αναστέλλουν τα σήματα του πόνου ή παραλύουν τα νεύρα που μεταδίδουν τον πόνο.
