Όλες οι επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι η αρρώστια που ονομάζουμε κατάθλιψη εμφανίζεται όλο και πιο συχνά. Τα νούμερα στον «πολιτισμένο» κόσμο σκαρφαλώνουν κάθε χρόνο, χωρίς να δείχνουν κανένα σημείο κάμψης.
Πάνω από το 5% του πληθυσμού των ΗΠΑ λαμβάνει σήμερα αντικαταθλιπτικά. Σε λίγο, οι περισσότεροι άνθρωποι από μια ηλικία και μετά, θα πρέπει να λαμβάνουμε για μεγάλα διαστήματα, ή ακόμα και διά βίου, αντικαταθλιπτικά χάπια.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη οφείλεται σε εξάντληση ενός νευρωνικού κυκλώματος στον εγκέφαλο μας. Ένα κύκλωμα πιθανώς σεροτονινεργικό, με διασυνδέσεις δηλαδή σεροτονίνης κατά κύριο λόγο, το οποίο δεν λειτουργεί αποτελεσματικά. Οι νευρώνες που το αποτελούν, έχουν εξαντληθεί και δεν μπορούν να κάνουν ικανοποιητικά τη δουλειά τους.
Κάποιοι οξυδερκείς γιατροί παρατήρησαν ότι οι ασθενείς με φυματίωση που ελάμβαναν ένα συγκεκριμένο φάρμακο, αποκτούσαν καλύτερη διάθεση και μάλιστα όσοι φυματικοί ήταν καταθλιπτικοί, ως δια μαγείας η κατάθλιψη τους βελτιώνονταν. Στη συνέχεια είδαν ότι μία από τις ιδιότητες αυτού του φαρμάκου, της ισονιαζίδης, ήταν να αυξάνει τη σεροτονίνη και τη νοραδρεναλίνη στον εγκέφαλο. Προσπάθησαν λοιπόν οι ερευνητές των φαρμάκων, να φτιάξουν ειδικά φάρμακα, που να προκαλούν κατά κύριο λόγο την αύξηση αυτών των ουσιών στον εγκέφαλο και τα δοκίμασαν σε ασθενείς που έπασχαν από κατάθλιψη. Τα αποτελέσματα είχαν πρωτοφανή επιτυχία καθώς μέχρι το 1960 δεν υπήρχε ειδική θεραπεία για την κατάθλιψη. Κάποιοι ψυχίατροι και ψυχολόγοι έψαχναν τότε για τραύματα στην παιδική ηλικία των ασθενών.
Τα αντικαταθλιπτικά χάπια επιτυγχάνουν να επαναφέρουν τα φίλτρα αναζήτησης της σκέψης στο φυσιολογικό τους εύρος, το οποίο με την κατάθλιψη είχε συρρικνωθεί γύρω από απαισιόδοξες και μόνο σκέψεις – η κατάθλιψη περιορίζει τα φίλτρα αναζήτησης του μυαλού μας σε πεδία αναζήτησης μόνο καταθλιπτικών θεμάτων.
Μετά την ανακάλυψη των αντικαταθλιπτικών, δεν χωρά καμιά αμφισβήτηση το γεγονός, ότι η κατάθλιψη είναι μια βιολογική ασθένεια. Μια ασθένεια ενός κυκλώματος του εγκεφάλου μας. Μια εξάντληση ενός συγκεκριμένου σεροτονινεργικού κυκλώματος. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα εκείνο που κάνουν είναι να επιτρέπουν στους σεροτονινεργικούς νευρώνες να λειτουργήσουν χωρίς απώλειες.
Υπάρχουν και κάποιοι ασθενείς, στους οποίους το κύκλωμα έχει εξαντληθεί σε τέτοιον βαθμό, που δεν μπορεί να αναλάβει χωρίς τη συνεχή φαρμακευτική υποστήριξη. Είναι προφανές ότι αυτοί χρειάζονται αντικαταθλιπτική αγωγή δια βίου.
Αιτία το άγχος
Είναι προφανές, ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου δεν έχει κατασκευαστεί για την υπερβολική χρήση στην οποία τον υποχρεώνουμε, όσοι ζούμε στους ρυθμούς του πολιτισμού μας.
Για παράδειγμα, κανένας δεν είχε ρωτήσει τη γνώμη της γιαγιάς μας, για τον παππού μας, τον μέλλοντα σύζυγο της. Δεν της ζητήθηκε η γνώμη της, απλώς εκείνη την εποχή τα κορίτσια ήξεραν ότι θα παντρευτούν αυτόν που θα τους «έδιναν» οι γονείς τους. Ακόμα και σήμερα, σε πολλά μέρη του κόσμου μας, οι γυναίκες παντρεύονται, χωρίς καν να τις έχουν δει προηγουμένως οι γαμπροί. Δεν έχουν επομένως καμιά ανάγκη να είναι όμορφες, αδύνατες, ξανθιές, γυμνασμένες, να έχουν κάνει αποτρίχωση και να είναι μακιγιαρισμένες. Υπάρχει βλέπετε και η καλή πλευρά της έλλειψης επιλογών.
Σήμερα κάθε γυναίκα σκέφτεται τι να φορέσει, τι είναι της μόδας και τι ταιριάζει στο σώμα της. Και μετά το μεγάλο δίλημμα της επιλογής: Ποιον να επιλέξει για σύζυγο και ποια στρατηγική να ακολουθήσει για να τον κάνει να την προσέξει. Θα πρέπει στην παρέα να μιλήσει, ή όχι; Και τι να πει; Κάποια εξυπνάδα; Μήπως προχωρά γρήγορα, ή μήπως φανεί ότι δεν ενδιαφέρεται; Να κάνει τη δύσκολη ή έτσι μπορεί να χάσει το ενδιαφέρον του ο υποψήφιος εραστής της και ίσως μελλοντικός σύζυγος;
Τίποτε από όλα αυτά δεν απασχολούσαν τις γιαγιάδες μας. Αλλά ούτε και τους παππούδες μας απασχολούσαν τα διλήμματα του σημερινού άντρα. Ο άνδρας που οδηγάει στην παραλιακή αναρωτιέται: «Να αλλάξω λωρίδα κυκλοφορίας γιατί η δική μου, μου φαίνεται αργή; Στην αριστερή ο διπλανός δεν θέλει να με αφήσει να πάω μπροστά του. Να τον εκβιάσω, ανάβοντας το φλας και κάνοντας απότομα αριστερά; Μήπως καλύτερα να κάτσω στη σειρά μου; Ή να τον αφήσω να περάσει και να αλλάξω λωρίδα στο επόμενο κενό που θα βρω;». Μέσα σε δύο λεπτά ο εγκέφαλος καλείται να επιλύσει διλήμματα, που οι εγκέφαλοι των προγόνων μας δεν αντιμετώπιζαν για χρόνια. Το μόνο μέλημα των περισσοτέρων ανδρών κάποτε ήταν να επιστρέψουν από τη βοσκή με τον ίδιο αριθμό προβάτων.
Το άγχος όμως εξαντλεί τον εγκέφαλο και τον οδηγεί στην κατάθλιψη. Το άγχος είναι μια σοβαρή κατάσταση που απαιτεί σοβαρή αντιμετώπιση. Η έκφραση «Ε, άγχος έχεις… δεν είναι τίποτα» είναι η επιτομή της επιπολαιότητας. Αποτελεί τη χειρότερη συμβουλή που μπορεί κάποιος να δώσει σε κάποιον που υποφέρει.
Το άγχος είναι μια κατάσταση υπερβολικής εγρήγορσης. Είναι μια αντίδραση του οργανισμού σε απειλητικά ερεθίσματα. Η αντίδραση αυτή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να αντιμετωπίσει το απειλητικό ερέθισμα, ή να απομακρυνθεί από αυτό. Η θέα ενός επικίνδυνου ζώου, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει ταχυκαρδία. Με την αυξημένη παροχή αίματος, οι μύες θα μπορέσουν να αποδώσουν περισσότερο, στη μάχη με το ζώο, ή στην απομάκρυνση από αυτό. Ο ιδρώτας δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προετοιμασία του οργανισμού, για μια πιθανή αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, που αναμένεται να προκληθεί από το τρέξιμο της φυγής, ή τη μυϊκή ένταση της πάλης του ζώου.
Οι αντιδράσεις αυτές, έχουν αρχέγονο προγραμματισμό και προκαλούνται στον άνθρωπο σχεδόν αυτόματα, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη και λογική επεξεργασία των δεδομένων. Αυτό βοηθούσε στην ταχύτατη προετοιμασία του οργανισμού είτε να παλέψει με τον αντίπαλο είτε να απομακρυνθεί γρήγορα από αυτόν. Ο συναγερμός παίρνει μπροστά μόνο με το απλό «πάτημα ενός κουμπιού», σαν τη σκανδάλη.
Αν και το άγχος, σε μικρή ποσότητα, είναι παραγωγικό και ανήκει στους προσαρμοστικούς μηχανισμούς του ανθρώπου, στις μέρες μας, οι καταστάσεις κινδύνου δεν προέρχονται από άγρια ζώα και συνήθως δεν έχουν καμιά σχέση με σωματική πάλη ή φυγή. Επομένως η ταχυκαρδία όπως και η υπεραιμία στους μύες, αποτελούν απολύτως περιττές σωματικές αντιδράσεις. Το ίδιο περιττές είναι και η εφίδρωση, η υπεραιμία του προσώπου, δηλαδή το κοκκίνισμα – και συχνά μπορούν και να μας κάνουν ρεζίλι, εκθέτοντας μας στον περίγυρο. Πόσοι από μας δεν νιώθουν άσχημα, όταν καταλαβαίνουν ότι κοκκινίζουν, ή ότι ιδρώνουν;
Οι έκτακτες καταστάσεις κινδύνου, σήμερα απαιτούν συνήθως τη λήψη μιας απόφασης και μάλιστα όχι μόνο γρήγορης, αλλά και δύσκολης. Ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται συνεχώς μπροστά σε διλήμματα, τα οποία καλείται να τα λύσει με το μυαλό του και όχι με το σώμα του. Έτσι δημιουργείται μια χρόνια πηγή άγχους που προκαλεί φθορές στον εγκέφαλο και τα άλλα όργανα του σώματος. Οι καλύτεροι πελάτες των παθολόγων και των καρδιολόγων είναι οι αγχώδεις ασθενείς.
Ειδικά στον άνδρα, η επίδραση του άγχους και της ψυχικής πίεσης είναι καταστροφική. Εδώ άλλωστε κολλάει και η παρατήρηση των γυναικών ότι καλύτερος εραστής είναι ο “ανεγκέφαλος εραστής” ή να το πούμε καλύτερα, ο ανέμελος εραστής. Οι σεξολόγοι αυτό το λένε «άγχος της επίδοσης». Μοιάζει με τον ηθοποιό που όσο περισσότερο άγχος έχει σε μια παράσταση, τόσο περισσότερα λάθη κάνει. Ευτυχώς για τις γυναίκες δεν έχουν τέτοιο πρόβλημα γιατί μπορούν να προσποιηθούν ότι ευχαριστήθηκαν, ακόμα και ότι έφτασαν σε οργασμό.
Το άγχος εμφανίζεται και εξαπλώνεται όταν υπάρχει ψυχική καταπόνηση, δηλαδή όταν τα καταπονούνται τα κυκλώματα σεροτονίνης που είναι υπεύθυνα για την κατάθλιψη. Οι γιατροί, όταν διερευνούν το ιστορικό των ασθενών που εμφανίζουν κρίσεις πανικού, ή άλλες εκδηλώσεις άγχους, διαπιστώνουν ότι όλα ξεκίνησαν, μια περίοδο που ο ασθενής περνούσε δύσκολα ψυχολογικά. Έτσι έχει πλέον γίνει πεποίθηση των ειδικών, ότι για να θεραπευτεί ριζικά το άγχος απαιτείται και αντικαταθλιπτική αγωγή. Τα αντικαταθλιπτικά χάπια, ενισχύοντας τα κυκλώματα σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης, ασκούν έμμεσο έλεγχο στην ευκολία που αναδύεται το άγχος.
Συνεχές άγχος σημαίνει ότι ο εγκέφαλος, φοβισμένος, μαστιγώνει το σώμα για να αποδώσει καλύτερα. Αυτό γίνεται με υπερβολική ευερεθιστότητα κάποιων νευρωνικών κυκλωμάτων στον εγκέφαλο. To GABA (γ-αμινο-βουτυρικό οξύ) είναι μια ενδογενής ουσία, που προκαλεί μείωση της ευερεθιστότητας των νευρικών κυττάρων. Τα φάρμακα που μιμούνται το GABA καταστέλλουν την ευερεθιστότητα και επομένως το άγχος. Τέτοια φάρμακα είναι τα αγχολυτικά ή ηρεμιστικά. Παρόμοια δράση έχει και το αλκοόλ, το αρχαιότερο αγχολυτικό φάρμακο, που ανακάλυψε ο άνθρωπος.
Πηγή: Παύλος Σακκάς, “Η ψυχιατρική αλλιώς… μέσα από πραγματικές ιστορίες και κυκλώματα υπολογιστών”, Εκδόσεις Βήτα.
