Δερματικές βλάβες: Kηλίδες, βλατίδες, πομφοί, φλύ­κταινες

Η πλειονότητα των δερματικών παθήσεων προκαλεί ή εκ­δηλώνεται κατά κανόνα με βλάβες που διαθέτουν περισσότερο ή λιγότερο χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Μπορεί να είναι ομοιόμορφες ή διαφορετικές σε μέγεθος, σχήμα και χρώμα και να βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο εξέλιξης ή υποστροφής.

Οι πρωτογενείς βλάβες είναι οι ακόλουθες: οι κηλίδες, οι βλατίδες (ή πλάκες), τα οζίδια, οι όγκοι, οι πομφοί, οι φυσαλίδες, οι πομφόλυγες και οι φλύ­κταινες.

Κηλίδες

Οι κηλίδες είναι ποικίλου μεγέθους, περιγεγραμμένες αλλοιώσεις της χροιάς του δέρματος, χωρίς να παρουσιάζουν έπαρση ή καθίζηση (μη ψηλαφητές).

Μπορεί να έχουν στρογγυλό, ωοειδές ή ακανόνιστο σχήμα ή να έχουν αχνό περίγραμμα και να μην δια­κρίνονται ευκρινώς από το περιβάλλον δέρμα. Οι κηλίδες εί­ναι δυνατόν να συνιστούν ολόκληρο ή μέρος του εξανθήματος, ή μπορεί απλώς να αποτελούν μια πρώιμη φάση. Αν οι βλάβες καταστούν ελαφρώς επηρμένες, ορίζονται ως βλατί­δες ή μερικές φορές, ως ιλαροειδή εξανθήματα.

Οι μεγάλες κηλίδες (patches) είναι μεγαλύτερες σε διάμετρο από 1 εκατοστό και μπορεί να παρατηρηθεί στο σπίλο flammeus ή τη λεύκη.

Βλατίδες

Οι βλατίδες είναι περιγεγραμμένα, συμπαγή επάρματα χω­ρίς υγρό, ποικίλου μεγέθους, από κεφαλή καρφίτσας μέχρι 1 εκατοστό. Μπορεί να είναι οξυτενείς, στρογγυλές, κωνικές, αποπλατυσμένες, ή ομφαλωτές και να εμφανίζο­νται λευκωπές (όπως στα κέγχρια), ερυθρές (όπως στο έκ­ζεμα), κιτρινωπές (όπως στα ξανθώματα), η μελανές (όπως στο μελάνωμα).

Οι βλατίδες εδράζονται κατά κανόνα στο χόριο και μπορεί να είναι συγκεντρωμένες γύρω από τα στόμια των ιδρωτοποιών πόρων ή στους τριχικούς θύλακας. Μ σύσταση τους μπορεί να είναι μαλακή ή σκληρή. Στην περίπτωση που καλύπτονται από λέπια είναι γνωστές ως λεπίδωδεις βλατίδες.

Μερικές βλατίδες είναι διακριτές και εμφανίζουν ανώμαλη κατανομή, όπως στη βλατιδώδη κνίδωση, ενώ άλλες εί­ναι ομαδοποιημένες, όπως στον στιλπνό λειχήνα. Μερικές παραμένουν ως βλατίδες, ενώ οι φλεγμονώδεις τύποι μπο­ρεί να εξελιχθούν σε φυσαλίδες ή ακόμη και φλύκταινες ή μπορεί να διαβρωθούν η να εξελκωθούν προτού λάβει χώρα η υποστροφή.

Πλάκες

Η πλάκα είναι μια βλατίδα μεγάλου εύρους (ή συρροή βλατίδων), διαμέτρου 1 εκατοστό ή μεγαλύτερης.

Είναι γενι­κά επίπεδη αλλά είναι δυνατόν κεντρικά να εμφανίζεται εμθυθισμένη. Το κέντρο της πλάκας μπορεί να είναι υγιές δέρμα.

Οζίδια

Τα οζίδια μπορεί μορφολογικά να είναι παρόμοια με τις βλα­τίδες αλλά έχουν διάμετρο μεγαλύτερη από 1 εκατοστό. Εδράζο­νται συχνότερα στο χόριο ή το υποδόριο λίπος.

Όγκοι

Οι όγκοι είναι ευκίνητες ή σταθερές μάζες ποικίλων μεγε­θών ή σχημάτων (αλλά κατά κανόνα διαμέτρου μεγαλύτε­ρης των 2 cm), που έχουν μαλακή ή σκληρή σύσταση. Η γε­νική χρήση υπαγορεύει ότι ο όρος “όγκος” σημαίνει νεόπλα­σμα (καρκίνος). Μπορεί να είναι υπεγερμένοι ή εν τω βάθει κείμενοι και σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι μισχωτοί (ινώματα). Οι όγκοι έχουν την τάση να είναι στρογγυλοί. Η σύσταση τους εξαρτάται από τα στοιχεία της βλάβης. Μερικοί όγκοι παρα­μένουν στάσιμοι επ’ αόριστον, ενώ άλλοι αυξάνονται σε μέ­γεθος ή ρήγνυνται.

Πομφοί

Οι πομφοί είναι παροδικές, οιδηματώδεις υπεγέρσεις ποικίλου μεγέθους που μοιάζουν με οροπέδιο. Έχουν συνήθως ωοειδές ή τοξοειδές περίγραμμα, ρόδινη ή ερυθρή χροιά και περιβάλλονται από μια άλω κηλιδώδους ερυθήματος. Μπορεί να είναι διακριτοί ή να συρρέ­ουν.

Οι βλάβες αυτές συχνά αναπτύσσονται ταχέως. Επει­δή ο πομφός είναι η χαρακτηριστική βλάβη της κνίδωσης, οι παθήσεις, όπου προεξάρχουν οι πομφοί περιγράφονται συχνά ως “κνιδωτικές” (π.χ. κνιδωτική αγγειίτιδα). Μερικές φορές παρατηρείται δερμογραφισμός ή ανάπτυξη πομφών εκ πιέσεως.

Φυσαλίδες

Οι φυσαλίδες είναι περιγεγραμμένα, επιδερμιδικά επάρματα μεγέθους 1 έως 10 χιλιοστά που περιέχουν υγρό. Μπορεί να έχουν ωχρή ή κιτρινωπή χροιά οφειλόμενη στο ορώδες εξίδρωμα ή ερυθρή εξαιτίας της ανάμιξης του αίμα­τος με τον ορό. Η κορυφή μπορεί να είναι στρογγυλή,  οξύαιχμη ή ομφαλωτή,όπως στο ερπητικό έκζεμα.

Οι φυ­σαλίδες είναι διακριτές, ανομοιόμορφα διάσπαρτες, ομα­δοποιημένες όπως στον έρπητα ζωστήρα, ή γραμμοειδείς όπως στην αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής από urushiol (δηλητηριώδης κισσός/δρυς). Είναι δυνατόν να αναπτυχθούν απευθείας στο δέρμα ή εξορμώνται από μια κηλίδα ή βλατίδα. Χάνουν κατά κανόνα τη χαρακτηρι­στική τους εικόνα σε βραχύ χρονικό διάστημα εφόσον είτε ρήγνυνται αυτομάτως, είτε μεταπίπτουν σε πομφόλυγες μετά από συρροή ή μεγέθυνση ή μετατρέπονται σε φλύ­κταινες. Όταν το περιεχόμενο έχει οροπυώδη χαρακτήρα, οι βλάβες είναι γνωστές ως φυσαλιδοφλύκταινες. Οι φυ­σαλίδες αποτελούνται είτε από μία μόνο κοιλότητα (μονόχωρες) ή από διάφορα διαμερίσματα (πολύχωρες) που πε­ριέχουν υγρό.

Πομφόλυγες

Οι πομφόλυγες είναι στρογγυλές ή ανώμαλου σχήματος με­γάλες φυσαλίδες που περιέχουν υγρό ή οροπυώδες υγρό. Διαφέρουν από τις φυσαλίδες μόνο στο μέγεθος, εφόσον είναι μεγαλύτερες από 1 cm. Είναι συνήθως μονόχωρες αλ­λά μπορεί να είναι και πολύχωρες. Οι πομφόλυγες είναι δυ­νατόν να εδράζονται επιφανειακά στην επιδερμίδα, κατά συ­νέπεια τα τοιχώματα τους είναι πλαδαρά και λεπτά και υπό­κεινται σε ρήξη, η οποία επέρχεται αυτόματα ή μετά από ανεπαίσθητο τραυματισμό.

Μετά από τη ρήξη, τα συντρίμματα του λεπτού τοιχώματος μπορεί να παραμείνουν και μαζί με το εξίδρωμα να αποξηρανθούν και να σχηματίσουν μια λεπτή εφελκίδα. Σε άλλη περίπτωση η ραγείσα πομφόλυγα καταλείπει μια ερυθρά υγρή βάση, η οποία μπορεί να καλύπτεται με οροπυωδες ή πυώδες εξίδρωμα. Σπανιότερα, αναπτύσσονται στη βάση ανώμαλες εκβλαστήσεις (όπως στη βλαστική πέμφιγα). Όταν η πομφόλυγες είναι υποεπιδερμιδικές, εμφανίζονται τεταμένες και μπορεί να προκύψει εξέλκωση και ουλοποίηση.

Φλύκταινες

Οι φλύκταινες είναι μικρά επάρματα της επιδερμίδας που περιέχουν πυώδες υλικό (συνήθως νεκρωτικά φλεγμονώδη κύτταρα). Έχουν παρόμοιο σχήμα με τις φυσα­λίδες και συνήθως περιβάλλονται από φλεγμονώδη άλω. Το κέντρο τους είναι τις περισσότερες φορές λευκωπό ή κιτρι­νωπό αλλά μπορεί να είναι και ερυθρό αν υπάρχει και αιμα­τηρό περιεχόμενο. Μπορεί από την αρχή να ξεκινούν ως φλύκταινες ή να αποτελούν την τελική κατάληξη βλατίδων ή φυσαλίδων, περνώντας από μεταβατικά πρώιμα στάδια, κα­τά τα οποία οι βλάβες αυτές είναι γνωστές με τον όρο βλατιδοφλύκταινες ή φυσαλιδοφλύκταινες.

Δευτερογενείς βλάβες

Υπάρχουν πολλών ειδών δευτερογενείς βλάβες, οι πιο σημαντικές εκ των οποίων είναι τα λέπια, οι εφελκίδες, οι δια­βρώσεις, τα έλκη, οι ρωγμές και οι ουλές.

Λέπια 

Τα λέπια είναι ξηρές ή λιπαρές φυλλώδεις μάζες κερατίνης. Το σώμα κανονικά αποβάλλει διαρκώς ανεπαίσθητα μι­κροσκοπικά λεπτά συντρίμματα κεράτινης στιβάδας. Όταν ο σχηματισμός των επιδερμιδικών κυττάρων είναι ταχύς ή η λειτουργία της φυσιολογικής κερατινοποίησης έχει διατα­ραχθεί με παθολογικά αποτελέσματα αποφολίδωσης, δημιουργούνται τα λέπια. Αυτά ποικίλλουν σε μέγεθος, μερικά είναι λεπτά και πιτυρώδη, όπως στην ποικιλόχρου πιτυρίαση, άλλα είναι τραχύτερα, όπως στο έκζεμα και την ιχθύαση, ενώ άλλα είναι στρωματοποιημένα, όπως στην ψωρία­ση.

Εφελκίδες

Οι εφελκίδες αποτελούνται από αποξηραμένο ορό, πύον ή αίμα, που συνήθως είναι αναμεμιγμένα με επιθηλιακά και μερικές φορές βακτηριακά νεκρικά υπολείμματα. Ποικίλουν εξαιρετικά σε μέγεθος, πάχος, σχήμα και χροιά, ανά­λογα με την προέλευση, τη σύσταση και τον όγκο τους. Μπορεί να είναι ξηρές, χρυσοκίτρινης χροιάς, μαλακής συστάσεως, εύθρυπτες και επιφανειακές, όπως στο μολυσμα­τικό κηρίο, κιτρινωπές, όπως στον άχωρα, παχιές, σκληρής συστάσεως και τραχιές, όπως στα εγκαύματα τρίτου βαθμού ή πεταλιοειδείς, επηρμένες, καστανόχροες, μελανές ή πρα­σινωπές μάζες, όπως στην όψιμη σύφιλη.

Δρυφάδες και εκδορές

Η εκδορά είναι μια στικτή ή γραμμοειδής αμυχή που προκα­λείται από μηχανικά μέσα και προσβάλλει συνήθως μόνο την επιδερμίδα αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνει στο θηλώδες στρώμα του χορίου. Οι δρυφάδες οφείλονται στον ξε­σμό με τους όνυχες των δακτύλων σε μια προσπάθεια, ανα­κούφισης από τον ξεσμό που προκαλούν ποικίλες παθήσεις.

Αν η βλάβη του δέρματος προκύψει μετά από μηχανικό τραυματισμό ή συνεχή τριβή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος εκδορά. Συχνά υπάρχει μια φλεγμονώδης άλως γύρω από τη εκδορά ή αυτή καλύπτεται από κιτρινωπό αποξηρα­μένο ορό ή ερυθρό αποξηραμένο αίμα. Οι εκδορές επιτρέ­πουν την πρόσβαση πυογόνων μικροοργανισμών και το σχη­ματισμό εφελκίδων, φλυκταινών ή κυτταρίτιδας, που σε ορι­σμένες περιπτώσεις συνοδεύονται από διόγκωση των γειτο­νικών λεμφαδένων. Γενικά, όσο μεγαλύτερο είναι το μήκος και το βάθος των εκδορών, τόσο πιο έντονος ήταν ο κνησμός που τις προκάλεσε. Ο ομαλός λειχήνας που χαρακτηρίζεται από σοβαρής μορφής κνησμό αποτελεί μια εξαί­ρεση, εφόσον σπανίως προκαλεί την εμφάνιση εκδορών.

Ραγάδος (Ρωγμές, σχισμές)

Η ραγάδα είναι μια γραμμοειδής σχισμή δια μέσου της επι­δερμίδας ή μέσα στο χόριο. Οι βλάβες αυτές μπορεί να εί­ναι μονήρεις ή πολλαπλές και ποικίλλουν σε μέγεθος από μικροσκοπικού μεγέθους μέχρι αρκετών εκατοστών σε μή­κος σχισμές με σαφώς αφοριζόμενα όρια. Εμφανίζονται ξη­ρές ή έφυγρες, ερυθρές, ευθείες ή καμπυλωτές, ανώμαλες ή διακλαδιζόμενες. Όταν το δέρμα είναι ξηρό, η έκθεση στο ψύχος, τον αέρα, το νερό και τα προϊόντα καθαρισμού (σαπούνι,απορρυπαντικά) μπορεί να προκαλέσει αίσθημα νυγμών και καύσου που υποδηλώνει την παρουσία μικροσκοπικών ραγάδων. Η κατάσταση αυτή είναι γνωστή ως σκάσιμο, όπως “σκασμένα χείλη”.

Διαβρώοεις

Η απώλεια όλων των τμημάτων της επιδερμίδας μόνο, όπως λόγου χάρη συμβαίνει στο μολυσματικό κηρίο ή τον έρπητα ζωστήρα ή τον απλό έρπητα μετά από τη ρήξη των φυσαλίδων, προκαλεί μια διάβρωση. Η βλάβη αυτή μπορεί ή όχι να εφελκιδοποιηθεί αλλά επουλώνεται χωρίς να κα­ταλείπει ουλή.

Ελκη

Τα έλκη είναι εκσκαφές στρογγυλού ή ακανόνιστου σχήμα­τος που προκύπτουν από την πλήρη απώλεια της επιδερμί­δας και ενός τμήματος του χορίου. Ποικίλλουν σε διάμετρο και κυμαίνονται από μερικά χιλιοστά έως αρκετά εκατοστά. Μπορεί να είναι αβαθή, και να εκτείνονται ελά­χιστα πιο κάτω από την επιδερμίδα, όπως στην δυστροφική πομφολυγώδη επιδερμόλυση.

Ουλές

Οι ουλές δημιουργούνται από νεοπαραγόμενο συνδετικό ιστό, ο οποίος αντικατέστησε στο χόριο ή τα βαθύτερα τμή­ματα τη θεμέλια ουσία που απολέσθη εξαιτίας τραυματι­σμού ή πάθησης, ως μέρος της φυσιολογικής επανορθωτι­κής λειτουργίας. Το μέγεθος και το σχήμα τους καθορίζο­νται από τη μορφή της προηγηθείσας βλάβης. Η ουλοποίηση αποτελεί χαρακτηριστική εξέλιξη συγκεκριμένων φλεγ­μονωδών εξεργασιών, ως εκ τούτου έχει μεγάλη διαγνωστι­κή αξία. Ο τύπος της ουλοποίησης μπορεί να είναι χαρακτη­ριστικός κάποιας ειδικής πάθησης. Οι ουλές μπορεί να είναι λεπτές και ατροφικές, ή τα ινώδη στοιχεία να αναπτυχθούν μέσα σε νεοπλαστικές υπερτροφίες, όπως στα χηλοειδή. Μερικά άτομα και ορι­σμένες περιοχές του σώματος, όπως είναι το πρόσθιο θω­ρακικό τοίχωμα είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην ανάπτυξη ουλών.