Πολλά ζώα μπορούν να κολλήσουν γρίπη. Η ασθένεια που προκαλείται στα πουλιά, ονομάζεται γρίπη των πτηνών (AVIAN INFLUENZA, BIRD FLU). Είναι μια λοίμωξη που προκαλείται από διαφόρους υποτύπους ιού της γρίπης τύπου Α, οι οποίοι προσβάλλουν συνήθως πτηνά και λιγότερο χοίρους.
Αν και όλα τα πουλιά μπορεί να κολλήσουν γρίπη των πτηνών, πολλά άγρια πουλιά μπορεί να έχουν τον ιό χωρίς σημάδια ασθένειας. Στα πουλερικά, οι ιοί της γρίπης των πτηνών προκαλούν δύο διαφορετικούς τύπους νόσου. Ο ένας είναι σχετικά κοινός και αποτελεί ασθένεια ήπιας μορφής, και ο άλλος είναι σπάνιος και θανατηφόρος.
Οι ιοί υπάρχουν στα έντερα των άγριων πτηνών αλλά συνήθως δεν προκαλούν ασθένεια σε αυτά. Η μετάδοση του ιού μεταξύ των πτηνών γίνεται μετά από άμεση ή έμμεση επαφή με τα σταγονίδια, τις εκκρίσεις και τα περιττώματα.
Παρ’ όλο που ο ιοί αυτοί είναι πολύ εξειδικευμένοι όσον αφορά τα ζώα-ξενιστές, σε σπάνιες περιπτώσεις προσβάλλουν και τον άνθρωπο προκαλώντας βαριά έως και θανατηφόρο γρίπη.
Τα επικίνδυνα στελέχη
Τα στελέχη του ιού της γρίπης, συμπεριλαμβανομένης της γρίπης των πτηνών, παίρνουν το όνομά τους από τον συνδυασμό των διαφορετικών υποτύπων δύο γλυκοπρωτεϊνών που βρίσκονται στην επιφάνειά τους: πρόκειται για την H (αιμοσυγκολλητίνη) και τη Ν (νευραμινιδάση).
Τα πολύ λοιμογόνα στελέχη των ιών της γρίπης των πτηνών ανήκουν συνήθως στους υποτύπους Η5, H7 και H9. Υπάρχουν τουλάχιστον 15 διαφορετικές μορφές ιών της γρίπης των πτηνών. Από τους εν λόγω ιούς, ο H5N1 είναι αυτός που μολύνει τους ανθρώπους με ψηλό ποσοστό θανάτων. Οι πανδημίες της νόσου της γρίπης που παρατηρήθηκαν στον άνθρωπο τον 20ο αιώνα προήλθαν από διάφορους τύπους της γρίπης των πτηνών, από στελέχη του ιού όπως είναι ο Η1Ν1, ο Η2Ν2 και ο Η3Ν2.
Το στέλεχος Η5Ν8 «χτυπά» κυρίως το αναπνευστικό σύστημα των πτηνών προκαλώντας χαρακτηριστικά συμπτώματα γρίπης, όπως ο πυρετός, τα ρίγη, ο βήχας και η αδυναμία. Το πιο γνωστό ξέσπασμά του ως σήμερα είχε λάβει χώρα το 1983 στην Ιρλανδία, όταν πουλερικά σε δύο φάρμες εμφάνισαν τα χαρακτηριστικά συμπτώματα γρίπης, όπως επίσης διάρροια και νευρικότητα. Σταδιακά πτηνά σε πολλές φάρμες της περιοχής νόσησαν, και 8.000 γαλοπούλες, 28.000 κοτόπουλα και 270.000 πάπιες σφαγιάστηκαν. Οι εξετάσεις στο εργαστήριο έδειξαν ότι οι γαλοπούλες ήταν και οι πιο «ευάλωτες» στο Η5Ν8.
Ο ιός που προκάλεσε την επιδημία του 2003, η οποία ξεκίνησε από την Νοτιοανατολική Ασία, ανήκε στον ορότυπο Η5Ν1 και σήμερα παραμένει ενδημικός (συνεχίζει να προσβάλλει πτηνά) σε πολλές Ασιατικές χώρες. Με την άμεση επαφή με μολυσμένα πτηνά ή έμμεσα μετά από επαφή με τα περιττώματα τους μολύνεται και ο άνθρωπος. Από την έναρξη της επιδημίας του 2003 μέχρι το 2011, προσβλήθηκαν περισσότερα από 553 άτομα από τα οποία τα 323 πέθαναν. Οι αριθμοί αυτοί είναι εξαιρετικά μικροί σε σχέση με τους πληθυσμούς που εκτέθηκαν σε μολυσμένα πτηνά. Οι ιοί της γρίπης των πτηνών δεν μπορούν να μεταδοθούν από άνθρωπο σε άνθρωπο γιατί δεν διαθέτουν τους κατάλληλους μηχανισμούς.
Στις 31 Μαρτίου του 2013, οι Κινεζικές Υγειονομικές Αρχές ανακοίνωσαν ότι απομόνωσαν έναν νέο ιό της γρίπης τύπου Α, τον Η7Ν9, από τρεις βαρέως πάσχοντες ασθενείς. Και τα τρία κρούσματα εκδηλώθηκαν ως οξεία σοβαρή νόσος του αναπνευστικού, με ταχεία εξέλιξη σε σοβαρή πνευμονία και αναπνευστική δυσχέρεια. Τις επόμενες ημέρες ακολούθησε η δήλωση περισσότερων κρουσμάτων λοίμωξης από το νέο ιό γρίπης Α (Η7Ν9) σε ανθρώπους στην Κίνα.
Οι κίνδυνοι
Η ευρεία διασπορά του ιού όμως σε μεγάλους πληθυσμούς πτηνών ενέχει δύο κινδύνους, οι οποίοι μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση επιδημιών ή και πανδημίας στους ανθρώπους:
- α) Τα στελέχη του ιού της γρίπης των πτηνών να προσβάλλουν συγχρόνως με άλλα στελέχη, που προκαλούν γρίπη στους ανθρώπους, τους χοίρους (κοινό υποδοχέα των δύο ιών) και μετά από ανασυγκρότηση (antigenic shift) του γενετικού υλικού τους να αποκτήσουν ιδιότητες, ώστε να μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, και
- β) μετά από μερικά κρούσματα μετάδοσης από τα πτηνά στον άνθρωπο, ο ιός να προσαρμοστεί κατάλληλα μετά από μεταλλαγή, και να αποκτήσει την ιδιότητα της μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Οι δύο παραπάνω διαδικασίες είναι σπάνιες. Ωστόσο είναι απρόβλεπτος ο χρόνος που θα συμβούν και η μέριμνα όλων των φορέων Δημόσιας Υγείας, με επικεφαλής τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις περιπτώσεις επιδημιών στα πτηνά, επικεντρώνεται στον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού, ώστε να μη δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για τέτοια φαινόμενα αλλαγής του ιού.
Μετάδοση
Η νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από την εισπνοή αεροσωματιδίων που περιέχουν τον ιό ή μετά από άμεση επαφή με περιττώματα των μολυσμένων πουλιών (σάλιο, κόπρανα, ρινικές εκκρίσεις) καθώς και μετά από επαφή με επιφάνειες ή άλλα αντικείμενα μολυσμένα από αυτά.
Ακόμη, τα ρούχα και τα παπούτσια μπορούν να μολυνθούν από το σάλιο και τα περιττώματα των μολυσμένων πτηνών αλλά ο ιός δεν επιζεί για πολλές ώρες στην ατμόσφαιρα. Πιο επικίνδυνη είναι η μολυσμένη κοπριά, όπου ο ιός επιζεί έως και 3 μήνες.
Μέχρις στιγμής δεν έχει αποδειχτεί ότι ο ιός μεταδίδεται από το μαγειρεμένο κρέας ή τα αυγά. H θερμότητα «σκοτώνει» τον ιό της γρίπης και για τον λόγο αυτόν το καλό ψήσιμο ή μαγείρεμα δεν του επιτρέπει να επιβιώσει.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου των πτηνών στον άνθρωπο ποικίλουν από συμπτώματα μιας απλής γρίπης ( πυρετός, βήχας, μυαλγίες, καταβολή) μέχρι και συμπτώματα βαριάς πνευμονίας, συνδρόμου αναπνευστικής δυσχέρειας των ενηλίκων, λοιμώξεων οφθαλμού και άλλες σοβαρές επιπλοκές.
Τα συμπτώματα εξαρτώνται από το στέλεχος του ιού που προκαλεί την νόσο.
Πρόληψη
Η προφύλαξη του ιού σε ενδημικές περιοχές και σε ατομικό επίπεδο αφορά στο καλό ψήσιμο του κρέατος των πουλερικών και των αβγών τους, μιας και ο ιός καταστρέφεται σε θερμοκρασίες πάνω από 70 βαθμούς Κελσίου.
Τα γενικότερα μέτρα προφύλαξης σε επίπεδο πληθυσμών και σε παγκόσμιο επίπεδο, περιλαμβάνουν σειρά από στρατηγικές των φορέων Δημόσιας Υγείας. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην όσο γίνεται ταχύτερη παρασκευή ειδικού εμβολίου για το συγκεκριμένο στέλεχος, που προκαλεί κάθε φορά τις επιδημίες.
Δεν υπάρχει σήμερα αποτελεσματικό εμβόλιο που να προστατεύει από τη γρίπη των πτηνών. Αυτό που φοβούνται οι ειδικοί, είναι η ταυτόχρονη μόλυνση ατόμων από τον ιό της γρίπης των ανθρώπων και από τον ιό της γρίπης των πτηνών. Κάτι τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε να επιτρέψει στις δύο μορφές ιών να ανταλλάξουν γενετικό υλικό και να δημιουργηθεί μια νέα, εξαιρετικά παθογόνος μορφή ιού με καταστροφικές συνέπειες.
