Το 2011, ένας 46χρονος Βρετανός ονόματι Ντάρεν Άσχαλ παρά λίγο να πεθάνει από μια μπριζόλα, μια είδηση που έκανε το γύρω του κόσμου. Έμεινε για 5 μήνες στο νοσοκομείο σχεδόν σε κώμα αλλά οι γιατροί του είπαν πως είναι τυχερός που ζει μετά την μόλυνση από λιστέρια και την μηνιγγίτιδα που του παρέλυσε αρκετά νευρικά μέρη του σώματος του.
Ο Άσχαλ έψησε και έφαγε δύο μπριζόλες και στη συνέχεια αισθάνθηκε άρρωστος. “Είχα καταλάβει ότι η μία μπριζόλα δεν ήταν ψημένη καλά” είπε ο ίδιος. “Το κατάλαβα στην γεύση. Αισθανόμουν ότι αυτό που κάνω ήταν λάθος και τελικά ήταν. Ένα μήνα αργότερα πήγα στο νοσοκομείο γιατί νόμιζα πως είχα πάθει καρδιακή προσβολή. Μετά από τρεις μέρες άρχισε να παραλύει η δεξιά πλευρά του προσώπου μου και οι όλοι νόμιζαν πως έπαθα εγκεφαλικό. Πήρα θεραπεία για το εγκεφαλικό αλλά τελικά είχα πάθει λιστερίωση”.
H λιστέρια µονοκυτταρογόνος (Listeria monocytogenes) είναι ένα Gram-θετικό βακτήριο και πιο συγκεκριμένα ένας βάκιλλος με στρογγυλά άκρα. Προκαλεί σπάνια λοιμώξεις στον άνθρωπο αλλά στα ανοσοκατασταλμένα άτομα και στα νεογνά η λοίμωξη μπορεί να είναι πολύ σοβαρή.
Η πηγή της μόλυνσης είναι συχνά οι ζωικές τροφές ενώ τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και με 70 μέρες καθυστέρηση. Έχουν περιγραφεί µικροεπιδηµίες που προήλθαν από μολυσμένο γάλα, µαλακά τυριά, προϊόντα κρέατος και νωπά λαχανικά.
Συμπτώματα
Ένας άνθρωπος µε λιστερίωση εµφανίζει πυρετό, µυαλγίες και µερικές φορές συµπτώµατα από το γαστρεντερικό σύστηµα, όπως ναυτία ή διάρροια.
Αν η λοίµωξη επεκταθεί στο νευρικό σύστηµα, µπορεί να παρουσιαστεί κεφαλαλγία, δυσκαµψία του αυχένα, σύγχυση, έλλειψη ισορροπίας ή σπασµοί. Ο ασθενής ο οποίος θα εμφανίσει σηψαιμία ή μηνιγγίτιδα θα χρειαστεί να νοσηλευτεί για αρκετές εβδομάδες.
Άμεση επαφή με μολυσμένο υλικό μπορεί να προκαλέσει βλατιδώδη εξανθήματα στα χέρια και τις παλάμες.
Αν η λοίμωξη γίνει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να υπάρξουν σοβαρές επιπλοκές για το έμβρυο όπως συγγενής λοίμωξη, αποβολή και θνησιγένεια (γέννηση νεκρού νεογνού). Η λοίµωξη µπορεί να µεταδοθεί στο έµβρυο µέσω του πλακούντα. Οι έγκυες γυναίκες εµφανίζουν συνήθως µόνο ήπια συµπτώµατα γρίπης, µε προεξάρχον τον πυρετό και στη διάρκεια του τρίτου τριµήνου της εγκυμοσύνης.
Που βρίσκεται το μικρόβιο
Το βακτήριο βρίσκεται παντού στο περιβάλλον (χώμα, χόρτα) και στον πεπτικό σωλήνα ενός μικρού ποσοστού ανθρώπων. Βρίσκεται επίσης σε θηλαστικά, πουλερικά και σε μικρά είδη ψαριών και οστρακόδερμων (π.χ. στρείδια). Έχει το χαρακτηριστικό ότι επιβιώνει και πολλαπλασιάζεται τόσο στους 37 βαθμούς Κελσίου όσο και στους 4 βαθμούς Κελσίου (θερμοκρασία συντήρησης οικιακού ψυγείου).
Είναι αρκετά ανθεκτικό μικρόβιο στο περιβάλλον και επιβιώνει σε έδαφος, νερό, τροφές και κόπρανα. Καταστρέφεται σε θερμοκρασία 1oo βαθμών Κελσίου για 1ο λεπτά, από την υπεριώδη ακτινοβολία και τα απολυμαντικά (π.χ. υδατικό διάλυμα οικιακής χλωρίνης 1ο%) και τα αντισηπτικά (π.χ. οινόπνευμα).
Μετάδοση
Η λιστέρια μεταδίδεται με την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων, όπως με το γάλα που δεν έχει παστεριωθεί, τα τυριά (ιδιαίτερα τα μαλακά και ορισμένες ποικιλίες όπως μυζήθρα και μπρι), το παγωτό, τα άπλυτα λαχανικά, τα λίγο μαγειρεμένα πουλερικά και κρέατα όλων των τύπων, τα στρείδια και τα ακατέργαστα ή καπνισμένα ψάρια.
Μεταδίδεται επίσης κατά την επαφή µε πάσχοντα ζώα ή µε τις απεκκρίσεις τους.
Η δυνατότητα του βακτηρίου να πολλαπλασιάζεται σε χαμηλές θερμοκρασίες (4 βαθμοί Κελσίου), επιτρέπει τον πολλαπλασιασμό της στα τρόφιμα που βρίσκονται στο ψυγείο. Σημειώνεται επίσης, ότι η λιστέρια μεταδίδεται από την έγκυο μητέρα μέσω του πλακούντα στο έμβρυο και από τον αποικισμένο κόλπο στο νεογνό κατά τον τοκετό.
Ο χρόνος επώασης ποικίλλει, ανάλογα με την πύλη εισόδου και την κατάσταση του ξενιστή. Κυμαίνεται από 1-70 ημέρες με μέσο όρο τις τρεις εβδομάδες.
Πάντως πρόκειται για σπάνια νόσο. Στην Ευρώπη η συχνότητα της ασθένειας είναι 0,2-1,5 περιστατικά ανά 100.000 άτομα ενώ στην Ελλάδα ανέρχεται σε 0,3-0,9 κρούσµατα ανά 1.000.000 πληθυσµού.
Ποιες λοιμώξεις προκαλεί
Οι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου ποικίλλουν. Στην καθαρά τοπική μορφή ανάλογα με την πύλη εισόδου των μικροβίων εμφανίζονται διογκώσεις των τραχηλικών λεμφαδένων, πυώδης επιπεφυκίτιδα, πυώδης δερματίτιδα (για τη δερματική λιστερίωση δείτε εδώ).
Στη πολύ πιο σοβαρή συστηματική μορφή εμφανίζονται μηνιγγίτιδα, σηψαιμία, ηπατίτιδα, βρογχίτιδα, πνευμονία, σπειραματονεφρίτιδα, ορχίτιδα, επιδιδυμίτιδα, περιτονίτιδα, χολοκυστίτιδα, ενδοκαρδίτιδα.
Στην εγκυμοσύνη
Οι έγκυες γυναίκες ανήκουν στην υψηλή ομάδα κινδύνου (είναι 20 φορές πιο πιθανό να νοσήσουν από ότι οι άλλοι υγιείς ενήλικες) και τα έµβρυά τους.
Η προσβολή της εγκύου μπορεί να αποβεί μοιραία για το έμβρυο σε όλα τα στάδια της εγκυμοσύνης (συνήθως όμως κατά το τρίτο τρίμηνο).
Στην έγκυο γυναίκα εμφανίζονται μόνο συμπτώματα γριπώδους συνδρομής, στο έμβρυο όμως προσβάλλονται όλα τα όργανα με αποτέλεσμα τον θάνατο και την αποβολή στο 100% των περιπτώσεων. Αν η μόλυνση του εμβρύου γίνει κατά τον τοκετό, τότε αμέσως μετά μπορεί να εμφανιστεί σηψαιμία και μηνιγγίτιδα.
Παρ’ όλη τη δραματική εξέλιξη της νόσου θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι εκτός από την έγκυο, οι περισσότερες περιπτώσεις λιστεριώσεων ενηλίκων αφορούν άτομα ανοσοκατεσταλμένα, δηλαδή το μικρόβιο θεωρείται έως ένα βαθμό ευκαιριακό παθογόνο.
Κινδυννεύουν επίσης οι καρκινοπαθείς, οι µεταµοσχευµένοι, οι αιµοκαθαιρόµενοι, οι διαβητικοί, οι ηπατοπαθείς, οι ασθενείς µε AIDS (300 φορές πιο πιθανό να νοσήσουν σε σχέση µε άτοµα που διαθέτουν φυσιολογικό ανοσοποιητικό σύστηµα), οι ασθενείς που πάσχουν από νοσήµατα του αίµατος και οι αυτοί που βρίσκονται υπό αγωγή µε ανοσοκατασταλτικά, κυτταροστατικά ή κορτικοστεροειδή.
Διάγνωση
Περιλαμβάνει μικροσκοπική εξέταση και καλλιέργεια. Η εξέταση γίνεται σε διάφορα κλινικά υλικά (π.χ. εγκεφαλονωτιαίο υγρό, αίμα, πτύελα) ανάλογα με τις κλινικές εκδηλώσεις της λοίμωξης.
Επίσης είναι δυνατή η καλλιέργεια στο κολπικό επίχρισμα καθώς και ορολογική διάγνωση με ανίχνευση των ειδικών αντισωμάτων. Οι εξετάσεις αυτές γίνονται κυρίως στην εγκυμοσύνη.
Θεραπεία και πρόληψη
Η λιστέρια είναι ευαίσθητο μικρόβιο σε πολλά αντιβιοτικά τα οποία χορηγούνται με επιτυχία κατόπιν ιατρικής οδηγίας. Φάρμακο εκλογής θεωρείται η αμπικιλλίνη, ενώ συχνά στο θεραπευτικό σχήμα προστίθεται και η γενταμυκίνη.
Πρέπει να προσέχει κανείς να μην εκτεθεί σε πιθανόν μολυσμένα τρόφιμα (ιδίως γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα), κυρίως μαλακά τυριά όπως μυζήθρα και μπρι. Όλα τα γαλακτομικά προϊόντα θα πρέπει να προέρχονται από γάλα παστεριωμένο. Αυτό αφορά ιδιαίτερα την περίοδο της εγκυμοσύνης.
Όλα τα τρόφιμα θα πρέπει να μαγειρεύονται καλά (η λιστέρια σκοτώνεται στους 70 βαθμούς Κελσίου για 30 λεπτά και στους 100 βαθμούς Κελσίου για 10 λεπτά), τα φρούτα και τα λαχανικά να πλένονται καλά πριν από την κατανάλωση.
Tο βακτήριο δεν επιβιώνει σε όξινο PH, ενώ αν βρεθεί σε χλωριωμένο νερό καταστρέφεται σε πέντε ώρες περίπου.Επίσης η προσθήκη ξυδιού στη σαλάτα μειώνει σημαντικά τον αριθμό των λιστεριών.
Στις περιπτώσεις ατόμων ευπαθών στη λιστέρια, είναι πολύ σημαντικό τα φαγητά να μη συντηρούνται στο ψυγείο παραπάνω από μια ημέρα, καθ’ όσον η λιστέρια μπορεί να πολλαπλασιάζεται σε θερμοκρασία συντήρησης ψυγείου.
Τα τρόφιµα υψηλού κινδύνου για λιστερίωση είναι:
- Ωµά θαλασσινά, όπως καπνιστό ψάρι, καπνιστά µύδια ή στρείδια
- Έτοιµες ανάµεικτες σαλάτες µε νωπά λαχανικά
- Προµαγειρεµένα προϊόντα κρέατος, τα οποία µπορούν να καταναλωθούν χωρίς επιπλέον µαγείρεµα ή ζέσταµα, όπως πατέ, µαγειρεµένα κοµµάτια κρέατος ή κοτόπουλου, αλλαντικά προπαρασκευασµένα γεύµατα που ζεσταίνονται χωρίς να βράσουν
- Μη παστεριωµένο γάλα ή γαλακτοκοµικά προϊόντα από µη παστεριωµένο γάλα
- Μαλακά παγωτά που δεν είναι συσκευασµένα
- Μαλακά τυριά, όπως µπρι, καµαµπέρ, ρικόττα σάλτσες για σαλάτες και dips, τα οποία ενδεχοµένως έχουν έρθει σε επαφή µε ωµά λαχανικά