Χοληστερίνη, στατίνες, επιθετικότητα και αυτοκτονίες

Οι στατίνες σώζουν ζωές αλλά μπορούν να παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα στους ασθενείς, ανάλογα με το ιατρικό ιστορικό ενός ατόμου, το είδος της στατίνης και τη δοσολογία. Οι μελέτες δείχνουν, για παράδειγμα, ότι οι στατίνες μειώνουν γενικά τον κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικών εγκεφαλικών επεισοδίων αλλά μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο αιμορραγικών εγκεφαλικών επεισοδίων ή αιμορραγίας στον εγκέφαλο.

Οι παρενέργειες των στατινών, αν και δεν είναι συχνές, περιλαμβάνουν: ρινορραγίες, πονόλαιμο, καταρροή ή βουλωμένη μύτη, πονοκεφάλους, ναυτία, προβλήματα στο στομάχι, τους μύες ή στις αρθρώσεις, υψηλότερα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2. Σπανιότερα, αναφέρονται ως παρενέργειες η ζάλη, οι εμβοές στα αυτιά, τα προβλήματα μνήμης και ο ίκτερος.

Κάτι που απάνια αναφέρεται είναι ότι οι στατίνες μπορούν να αυξήσουν την επιθετικότητα. Οι ψυχίατροι έχουν παρατηρήσει ότι κάποιοι άνθρωποι που λαμβάνουν αντιλιπιδαιμικά φάρμακα έχουν κακή διάθεση και κάνουν αρνητικές σκέψεις. Και σύμφωνα με στοιχεία ορισμένων ερευνών, οι χαμηλές τιμές χοληστερόλης στο αίμα προδιαθέτουν για ευερεθιστικότητα, βίαιες αντιδράσεις, αυξημένα ποσοστά ατυχημάτων και αυτοκτονίες.

Για πρώτη φορά μια γαλλική μελέτη (1966) αναφέρθηκε στο περιοδικό British Medical και έδειξε ότι μεταξύ 6.393 ανδρών, αυτοί που είχαν χαμηλή χοληστερίνη διέτρεχαν τρεις φορές υψηλότερο κίνδυνο για αυτοκτονία.

Περισσότερες ενδείξεις ότι η χοληστερόλη σχετίζεται με επιθετικότητα και αυτοκτονική συμπεριφορά καταγράφηκε το 1992 (Lindberg et al) σε μια μελέτη που περιέλαβε περίπου 55.000 άνδρες και γυναίκες από τη Σουηδία. Οι Σκανδιναβοί είχαν υψηλή θνησιμότητα από καρδιαγγειακά αίτια και προσπάθησαν να μειώσουν τη χοληστερόλη στο γενικό πληθυσμό με χορήγηση αντιλιπιδιαμικών φαρμάκων και διατροφικών συστάσεων. Πράγματι μειώθηκαν οι θάνατοι από καρδιαγγειακά αλλά θνησιμότητα δεν μειώθηκε όσο αναμενόταν. Ψάχνοντας τα αποτελέσματα, οι ερευνητές βρήκαν ότι η θνησιμότητα από αυτοκτονίες, βίαιες συμπεριφορές και τροχαία ατυχήματα, είχαν αυξηθεί. Τα στοιχεία όμως δεν ήταν συνεπή. Για παράδειγμα, μέσα σε ένα διάστημα 20 ετών, διαπιστώθηκε ότι τα χαμηλά επίπεδα χοληστερόλης συνδέονταν με υψηλότερη πιθανότητα αυτοκτονιών, αλλά αυτή η σχέση ήταν σημαντική μόνο στους άνδρες και μόνο κατά τη διάρκεια των ετών παρακολούθησης 7-13 ετών και όχι στις αρχές (0-6 έτη) ή αργότερα (14-20 έτη).

Κι άλλες όμως μελέτες βρήκαν ότι η επιθετικότητα και ο κίνδυνος αυτοκτονίας αυξανόταν όταν η χοληστερόλη μειωνόταν (Neaton et al. 1992 και Partonen et al. 1999). Τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια και στα ζώα. Μια μελέτη σε μαϊμούδες όπου η χοληστερόλη είχε μειωθεί μέσω της διατροφής, έδειξε ότι τα επίπεδα της σεροτονίνης ήταν χαμηλότερα κι αυτό οδηγούσε σε περισσότερες δαγκωνιές και γραπώματα.

Η εικασία ήταν πως η επιθετικότητα είχε αιτία τη χαμηλότερη σεροτονίνη. Η χοληστερόλη αποτελεί την πρώτη ύλη για διάφορες ορμόνες και μία από αυτές είναι η σεροτονίνη η οποία ρυθμίζει τα συναισθήματα και την παρορμητικότητα καταστέλλοντας την επιθετικότητα και την τάση για αυτοκτονία. Στη μείωση της σεροτονίνης ενδεχομένως οφείλονταν το γεγονός ότι οι μελέτες έβρισκαν περισσότερους βίαιους θανάτους από τροχαία ατυχήματα και αυτοκτονίες.

Το 2015, μια μελέτη που αφορούσε 1.016 άνδρες και μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες έριξε λίγο περισσότερο φως στο θέμα. Είναι γνωστό ότι η επιθετικότητα συνδέεται κυρίως με την τεστοστερόνη και τα προβλήματα ύπνου, και σ’ αυτές τις επιδράσεις εστίασαν την προσοχή τους ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Σαν Ντιέγκο, με επικεφαλής τη Beatrice A. Golomb, καθηγήτρια Ιατρικής η οποία έχει μελετήσει αρκετά τις παρενέργειες των στατινών.

Οι μισοί συμμετέχοντες λάμβαναν σιμβαστατίνη ή πραβαστατίνη και οι άλλοι μισοί ένα εικονικό φάρμακο για έξι μήνες. Διαπιστώθηκε ότι τα δύο φύλα επηρεάστηκαν με διαφορετικό τρόπο. Οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες βρέθηκε να εμφανίζουν αυξημένη επιθετικότητα αλλά η επίδραση στους άνδρες ήταν πιο σύνθετη. Τρεις άνδρες εμφάνισαν έντονη επιθετικότητα αλλά όταν αφαιρέθηκαν από την ανάλυση, το συμπέρασμα ήταν ότι υπήρξε μείωση της επιθετικής συμπεριφοράς στους άνδρες διότι η σιμβαστατίνη επιφέρει πτώση της τεστοστερόνης. Δύο από τους τρεις άνδρες που ανέπτυξαν πολύ επιθετική συμπεριφορά εμφάνισαν προβλήματα ύπνου με την σιμβαστατίνη και ίσως αυτή να ήταν η αιτία.

Σε μια άλλη εργασία που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Drug Safety-Case Reports, η Golomb ανέφερε 12 περιπτώσεις για τις οποίες ενδεχομένως οι στατίνες έχουν νευρολογικές παρενέργειες στους ασθενείς. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση 4 για την οποία αναφέρονται τα εξής:

«Περίπτωση 4, ένας άνδρας ηλικίας 40 ετών, καθηγητής σε μεγάλο πανεπιστήμιο και διεθνώς αναγνωρισμένος επιστήμονας, με οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, υποβλήθηκε σε θεραπεία με ατορβαστατίνη 10 mg για υπερλιπιδαιμία (συνολική χοληστερόλη 210 mg/dL). Τα συνακόλουθα φάρμακα περιείχαν φλανάση. Περιγράφεται ως ένας δυνατός, ανοιχτός και πνευματικός άνθρωπος, ο οποίος ήταν αγαπητός από τους μαθητές και ένας πολύτιμος έμπιστος για πολλούς από τους φίλους και την οικογένειά του. Αναφέρθηκε ότι ήταν μια σημαντική προσωπικότητα στον τομέα του.

Μετά την έναρξη της χρήσης στατίνης, αντιμετώπισε ακραίες μη χαρακτηριστικές αλλαγές στην προσωπικότητα και τη συμπεριφορά. Αρχικά αποδόθηκε στο άγχος της δουλειάς, αυτά τα συμπτώματα συνέχισαν να προχωρούν, και περίπου 6 μήνες με στατίνες, αυτός και τα μέλη της οικογένειας είχαν εκτιμήσει σαφώς τις αλλαγές. Είχε αναπτύξει αϋπνία (αναφερθείσα ανεπιθύμητη ενέργεια στατίνης). Τα μέλη της οικογένειας άρχισαν επίσης να παρατηρούν σημάδια λήθαργου και απενεργοποίησης (π.χ. κοιτάζοντας το ταβάνι για ώρες) καθώς και ευερεθιστότητα και επιθετικότητα (π.χ. απώλεια ψυχραιμίας κατά την εργασία). Και τα δύο ήταν εξαιρετικά μη χαρακτηριστικά του.

Επιπλέον, βίωσε αξιοσημείωτα προβλήματα μνήμης, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας της αίσθησης της κατεύθυνσης για τα μέρη που είχε πάει. Έχει συνταγογραφηθεί ζολπιδέμη 5 mg για την αϋπνία, την οποία έλαβε μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις. Δύο-τρεις μήνες πριν από το θάνατό του, άρχισε να ασκείται και να τρώει περισσότερα φρούτα σε μια προσπάθεια να καταπολεμήσει το γενικό αίσθημα κακουχίας κατά τη διάρκεια της θεραπείας με στατίνες. Διαπιστώθηκε ότι ήρθε σε επαφή με ιστότοπο για τις ανεπιθύμητες ενέργειες των στατινών. Άλλες πιθανές παρενέργειες σχετιζόμενες με στατίνες που ανέφερε στην ιστοσελίδα ότι παρουσίασε, περιελάμβαναν προβλήματα ακοής, έκζεμα, μυϊκούς πόνους και προσωρινή απώλεια μνήμης. Ανακαλύφθηκε αργότερα ότι 2 μήνες πριν από το θάνατό του άρχισε να συνδέεται με έναν ιστότοπο αυτοκτονίας με ψευδώνυμο όπου οι χρήστες βοηθούσαν ο ένας τον άλλον σε απόπειρες και είχαν θέσει την ημερομηνία και τη μέθοδο για τη δική τους αυτοκτονία…

Ένα μήνα πριν το θάνατό του, οι συμπεριφορικές αλλαγές έγιναν πιο εμφανείς και τα μέλη της οικογένειας σημείωσαν ιδιαίτερα την «αναμαλλιασμένη εμφάνισή» του σε αντίθεση με τις κανονικά καλές συνήθειες του. Περίπου 2 εβδομάδες πριν το θάνατό του, είχε ένδειξη χοληστερόλης 120 mg/dL… Τρεις μέρες πριν από την αυτοκτονία του, άρχισε να παρουσιάζει αξιοσημείωτη παράνοια. Οι εκδηλώσεις περιελάμβαναν πανικό όταν τα παιδιά του δεν ήταν παρόντα στο ίδιο δωμάτιο… Διέπραξε ασφυξία από την εισπνοή ηλίου σε συνδυασμό με τη χρήση ζολπιδέμης και αλπραζολάμης. (Οι βενζοδιαζεπίνες συνδέονται επίσης με ανεπιθύμητα συμπεριφορικά επακόλουθα, τα οποία ξεκίνησαν για προβλήματα ύπνου που προκύπτουν μετά τη χρήση στατίνης)».

Καθώς το θέμα φαίνεται σύνθετο και οι μελέτες δεν είναι μέχρι σήμερα αρκετές, θεωρείται ότι απαιτείται περισσότερη έρευνα για να καθοριστεί πόσο ισχυρή είναι η συσχέτιση της χαμηλής χοληστερόλης με την επιθετικότητα και τις αυτοκτονίες καθώς και ποιοι μηχανισμοί εμπλέκονται.

Αξίζει να αναφερθεί ότι έχει διατυπωθεί και μια δαρβινική ερμηνεία της εξήγησης του φαινομένου. Κατά τη διάρκεια της ιστορικής εξέλιξης, η μείωση της χοληστερόλης στον άνθρωπο αλλά και σε άλλα είδη συνέβαινε σε περιόδους έλλειψης τροφής. Σε τέτοιες συνθήκες πείνας ενδεχομένως είχαν αυξημένες πιθανότητες επιβίωσης άτομα με μεγαλύτερη επιθετικότητα.

Δείτε επίσης