Η γνώση των παραγόντων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καρκίνο του προστάτη είναι το μόνο όπλο προστασίας που θα μπορούσε να μειώσει τις πιθανότητες εμφάνισης της νόσου. Η αυξημένη περιφέρεια μέσης, το κάπνισμα και το αλκοόλ αποτελούν παράγοντες κινδύνου που θα μπορούσαν να τροποποιηθούν σε μια προσπάθεια πρόληψης. Σύνδεση έχει βρεθεί επίσης με τις τριχομονάδες ενώ έρευνα γίνεται και για τη γονόρροια. Παρακάτω ακολουθούν οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα.
Γενετική προδιάθεση και περιβάλλον. Για τον καρκίνο του προστάτη υπάρχει γενετική προδιάθεση, κυρίως όταν έχει προκύψει σε δύο στενούς συγγενείς (πατέρα ή αδελφό) ηλικίας κάτω των 55 ετών. Γενετική προδιάθεση σημαίνει ότι υπάρχει 2-3 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος. Θεωρείται ότι η κληρονομική προδιάθεση εμπλέκεται στο 5-10% των περιπτώσεων. Από την άλλη μεριά, οι μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι τα ποσοστά εμφάνισης του καρκίνου του προστάτη ποικίλουν μεταξύ των διαφόρων χωρών. Τα χαμηλότερα βρίσκονται στους ασιατικούς πληθυσμούς, τα ενδιάμεσα στους ισπανόφωνους και καυκάσιους πληθυσμούς και τα υψηλότερα ποσοστά στους πληθυσμούς της Αφρικής. Στην Ευρώπη, τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στον βορρά, στους σκανδιναβικούς πληθυσμούς και τα χαμηλότερα στους μεσογειακούς πληθυσμούς.
Κάπνισμα. Το κάπνισμα παίζει μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της νόσου. Μια ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό JAMA Oncology το 2018 βρήκε ότι οι άνδρες καπνιστές με καρκίνο του προστάτη είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν υποτροπή, μετάσταση και πρόωρο θάνατο, σε σχέση με όσους δεν καπνίζουν. Η μελέτη αυτή αξιολόγησε στοιχεία προηγούμενων μελετών και περιέλαβε 22.549 άνδρες με μη μεταστατικό καρκίνο του προστάτη, οι οποίοι είχαν κάνει είτε αφαίρεση όγκων, είτε ακτινοθεραπεία. Οι καπνιστές ήταν κατά 40% πιο πιθανό να εκδηλώσουν νέους όγκους μετά τη θεραπεία και είχαν υπερδιπλάσιο κίνδυνο για μεταστάσεις σε άλλα σημεία του σώματος. Ήταν επίσης 89% πιθανότερο να πεθάνουν από τον καρκίνο. Οι πρώην καπνιστές είχαν υψηλότερο κίνδυνο υποτροπής των όγκων, αλλά όχι μεταστάσεων ή πρόωρου θανάτου. Δεν είναι ξεκάθαρο πώς το κάπνισμα ευνοεί την εξάπλωση του καρκίνου του προστάτη ή τον κάνει πιο επιθετικό και θανατηφόρο.
Παχυσαρκία και ύψος. Οι άνδρες που έχουν μεγαλύτερο Δείκτη Μάζας Σώματος ή είναι ψηλότεροι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη και επίσης διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνουν από τη νόσο. Σε μια μελέτη που βασίστηκε σε 141.896 άνδρες σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες, 7,024 ανέπτυξαν καρκίνο του προστάτη στη διάρκεια των 14 ετών παρακολούθησης. Μεταξύ αυτών, 726 διαγνώστηκαν με επιθετικό καρκίνο και 1.388 με καρκίνο προχωρημένου σταδίου. Συνολικά, 934 πέθαναν από την ασθένεια. Για κάθε 10 εκατοστά μεγαλύτερη περιφέρεια μέσης υπήρχε 13% μεγαλύτερος κίνδυνος επιθετικού καρκίνου και 18% υψηλότερος κίνδυνος θανάτου. Για κάθε 10 εκατοστά παραπάνω ύψος ο κίνδυνος επιθετικού καρκίνου αυξανόταν 21% και ο κίνδυνος θανάτου 17%.
Συχνή εκσπερμάτιση. Ο προστάτης παράγει εκκρίσεις μέσω πολλών μικροσκοπικών αδένων οι οποίοι μεταφέρουν τα υγρά στην ουρήθρα κατά την εκσπερμάτιση, όπου συναντώνται με τα σπερματοζωάρια και άλλα υγρά από τις σπερματοδόχες κύστεις. Αυτό ενδεχομένως να αποτελεί ένα είδος “καθαρισμού” που μειώνει τον κίνδυνο ασθενειών του προστάτη. Οι μελέτες συνδέουν τη συχνή εκσπερμάτιση με μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο το προστάτη αλλά είναι άγνωστο αν αυτή η σύνδεση είναι αιτιώδης. Μπορεί απλά η χαμηλή συχνότητα εκσπερμάτωσης να είναι αποτέλεσμα προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με τον προστάτη. Πάντως, στους μεσήλικες, η εκσπερμάτιση 20 φορές τον μήνα συνδέεται με 50% μείωση του κινδύνου εκδήλωσης καρκίνου του προστάτη σε σχέση με 4-7 φορές το μήνα.
Τριχομονάδες. Ορισμένες μελέτες (αλλά όχι όλες) έδειξαν ότι ο καρκίνος του προστάτη ίσως έχει αιτία το παράσιτο της τριχομονάδας (Trichomonas vaginalis). Σε καλλιέργειες ανθρώπινων κυττάρων του προστάτη, διαπιστώθηκε ότι η τριχομονάδα αυξάνει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και την διηθητική ικανότητά τους. Μια άλλη μελέτη βρήκε ότι οι άνδρες που φέρουν αντισώματα έναντι της τριχομονάδας έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν την επιθετική μορφή καρκίνου του προστάτη. Μια τρίτη μελέτη βρήκε ότι το παράσιτο εκκρίνει μια πρωτεΐνη που διεγείρει την ανάπτυξη των κυττάρων του προστάτη προκαλώντας φλεγμονώδη αντίδραση. Η τριχομονιάση είναι ιάσιμη νόσος με αντιβιοτικά. Αλλά πάνω από το 70% ταν ανδρών που έχουν μολυνθεί δεν παρουσιάζει συμπτώματα και άρα δεν αναζητά θεραπεία.
Αλκοόλ. Μέχρι σήμερα η έρευνα για τη σχέση του αλκοόλ στον καρκίνο του προστάτη δεν είναι απολύτως τελεσίδικη. Αλλά το 2016 μια ανασκόπηση από Αυστραλούς ερευνητές βρήκε ότι ο κίνδυνος εκδήλωσης καρκίνου του προστάτη σχετίζεται με την κατανάλωση αλκοόλ και μάλιστα ξεκινά από χαμηλές ποσότητες, ακόμα και με δύο ποτά την ημέρα. Η κατανάλωση αλκοόλ 45 -65 γραμμαρίων την ημέρα αυξάνει τον κίνδυνο κατά 14%. Το αλκοόλ έχει βρεθεί πως συνδέεται με τουλάχιστον επτά μορφές καρκίνου.
Τεστοστερόνη. Τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης έχουν συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη. Από την άλλη πλευρά, τα υψηλά επίπεδα τεστοστερόνης δεν σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο. Το εύρημα αυτό είναι δύσκολο να ερμηνευτεί ωστόσο μια ιδέα είναι ότι παίζουν ρόλο οι υποδοχείς της τεστοστερόνης οι οποίοι δεσμεύουν την ορμόνη και την ενεργοποιούν. Όταν ξεπεραστεί το σημείο όπου ο προστάτης γίνεται κορεσμένος με τεστοστερόνη, η προσθήκη περισσότερης τεστοστερόνης δεν έχει περαιτέρω επιπτώσεις στην ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη. Πάντως, η λήψη τεστοστερόνης λόγω υπογοναδισμού (πολύ χαμηλής τεστοστερόνης) δεν αυξάνει τον κίνδυνο.
Χοληστερόλη. Αν πράγματι η χοληστερόλη εμπλέκεται στον καρκίνο του προστάτη, θα περίμενε κανείς ότι οι άνδρες που λαμβάνουν στατίνες έχουν μειωμένο κίνδυνο σε σχέση με αυτούς που δεν λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα που ρίχνουν τη χοληστερόλη. Πράγματι, μια μελέτη βρήκε ότι η λήψη στατινών συνδέεται με μειωμένη επιθετικότητα του καρκίνου του προστάτη. Η λογική πίσω από τον αρνητικό ρόλο της χοληστερόλης είναι ότι αποτελεί την πρώτη ύλη για την παραγωγή διαφόρων ορμονών, μεταξύ των οποίων και της τεστοστερόνης. Κι επειδή η χοληστερόλη ανεβαίνει με την κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών, ορισμένοι συνιστούν την μείωση της κατανάλωσής τους.
Φάρμακα. Η λήψη ορισμένων φαρμάκων αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του προστάτη, όπως, για παράδειγμα, τα φάρμακα για την καλοήθη υπερτροφία τύπου Proscar τα οποία αυξάνουν την εμφάνιση της επιθετικής μορφής του καρκίνου.
