Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Σε περίοπτη θέση ο χάλκινος Έφηβος του 4ου αι. π. Χ., μεγαλειώδης και αινιγματικός, με το δεξί χέρι ανασηκωμένο, αφήνει ακόμα ανοιχτό το θέμα ως προς το πρόσωπο που απεικονίζει: τον Περσέα που κρατά το κεφάλι της Μέδουσας ή τον Πάρη με το μήλο; Σε μια ξεχωριστή αίθουσα, όπως άλλωστε του αρμόζει, ο αρχαιότερος γνωστός αστρονομικός και ημερολογιακός μηχανικός υπολογιστής, ο Μηχανισμός του ναυαγίου, αποκαλύπτεται όχι μόνο μέσα από τα κύρια θραύσματα της μόνιμης συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και τα πολλά μικρότερα, που βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια στις αποθήκες του.

Τα μοναδικά χαρακτηριστικά του, αλλά και η αδιαμφισβήτητη επιστημονική του αξία, ξεδιπλώνονται μέσα από μια τρισδιάστατη προβολή, με τις μελέτες και τις προσομοιώσεις του, καθώς και από τα ομοιώματα και τις πληροφορίες για τις σύγχρονες κατασκευές, που εμπνεύστηκαν από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.

Ίσως όμως περισσότερο και από τα παραπάνω, εκείνο που εντυπωσιάζει στην έκθεση για το Ναυάγιο των Αντικυθήρων, η οποία παρουσιάστηκε σήμερα σε συνέντευξη Τύπου από τον διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Νικόλαο Καλτσά, είναι ότι από αύριο (7:00 μμ) -για πρώτη φορά- όλες οι αρχαιότητες του αρχαίου συμβάντος εκτίθενται μαζί στο σύνολό τους. Πολλές μάλιστα δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί στο κοινό.

Το ναυάγιο εντόπισαν σφουγγαράδες από τη Σύμη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η δε μερική ανέλκυσή του συνιστά την πρώτη μεγάλης έκτασης ενάλια έρευνα παγκοσμίως. Κατά την πρώτη φάση (1900-1901) την επιχείρηση ανέλαβαν οι Σύμιοι σφουγγαράδες με τη συνδρομή πλοίων του Βασιλικού Ναυτικού. Η δεύτερη φάση (1976) πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία με τη βοήθεια του ωκεανογραφικού πλοίου του Ζ.Y. Κουστώ «Καλυψώ».

Κατά τη σημερινή παρουσίαση, όπου συμμετείχαν εκπρόσωποι χορηγών, ερευνητικών κέντρων και επιστήμονες που βοήθησαν στην πραγματοποίηση της σημαντικής αυτής έκθεσης, ιδιαίτερη συγκίνηση προκάλεσε η απευθείας σύνδεση με δύο Σύμιες, απόγονοι των σφουγγαράδων, που πρωτοστάτησαν στον εντοπισμό και στην ανέλκυση του αρχαιολογικού θησαυρού.

Το ναυάγιο χρονολογείται μεταξύ 75 και 50 π.Χ., εποχή κατά την οποία γνώριζαν άνθηση οι θαλάσσιες εμπορικές συναλλαγές και μεταφορές έργων τέχνης από την ανατολική Μεσόγειο προς την Ιταλία.

Το πλοίο είναι πιθανόν να αναχώρησε από το λιμάνι της Δήλου, φορολογικός παράδεισος της εποχής, καθώς το νησί ήταν απαλλαγμένο από δασμούς, αν και οι τόποι παραγωγής αρκετών αντικειμένων είναι η Συρία και η Αλεξάνδρεια. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το φορτίο του προοριζόταν για τη μεγάλη αγορά της εποχής, που ήταν η Ρώμη.

Ξύλινα σπαράγματα από το κύτος του πλοίου με τη μολύβδινη εξωτερική επένδυση, τμήματα μολύβδινων σωλήνων που έχουν ερμηνευτεί ως κατάλοιπα αντλίας για την απομάκρυνση των υδάτων, ένα ζεύγος βολίδων που χρησιμοποιούνταν για τη διερεύνηση του βυθού, αντίβαρα, μεταλλικοί κρίκοι που ίσως δεν μάθουμε ποτέ αν η χρήση τους σχετιζόταν με τα ιστία ή το ψάρεμα, δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για το πλοίο που ναυάγησε στα Αντικύθηρα: Πρόκειται για φορτηγό πλοίο, ολκάς λεγόταν στην αρχαιότητα, με χωρητικότητα που εκτιμάται γύρω στους 300 τόνους. Ήταν ναυπηγημένο με την επικρατούσα μέθοδο «πρώτα το περίβλημα και μετά ο σκελετός», το κέλυφός του είχε μονή σειρά σανίδων από φτελιά, ενώ οι γόμφοι και οι καβίλιες ήταν δρύινοι. Το κύτος του κάτω από την ίσαλο γραμμή είχε εξωτερικά στεγανοποιηθεί με λεπτά φύλλα μολύβδου.

Στην ίδια ενότητα οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν μέρος της καθημερινότητας των επιβατών. Οι κεραμίδες κορινθιακού τύπου, που εκτίθενται, ενισχύουν τη θεωρία για την ύπαρξη στεγασμένου χώρου στο κατάστρωμα, όπου πιθανότατα γινόταν το μαγείρεμα. Η εύρεση πυρήνων από καρπούς ελιάς και όστρεων από σαλιγκάρια μαρτυρούν τις διατροφικές συνήθειες των ταξιδιωτών. Συνήθειες που προφανώς εμπλουτίζονταν κι από άλλα φαγητά, όπως παστό κρέας και ψάρια που μεταφέρονταν σε οξυπύθμενους αμφορείς ή φρέσκα ψάρια που αλίευαν με τα δίχτυα, η ύπαρξη των οποίων επιβεβαιώνεται από τα σωληνωτά βαρίδια. Χρηστικά μαγειρικά σκεύη, όπως χύτρες με ίχνη αιθάλης, πινάκια και μεγαρικοί σκύφοι, με εγχάρακτα τα ονόματα των κατόχων τους, λυχνάρια για φωτισμό και τμήματα επιτραπέζιων παιχνιδιών, ανακαλούν καθημερινές συνήθειες πάνω στο πλοίο.

Η επόμενη ενότητα είναι αφιερωμένη στο φορτίο του. Εκπληκτικά είναι τα γυάλινα σκεύη, εξαιρετικής ποιότητας και ομορφιάς, που φαντάζουν ακόμα πιο σύγχρονα από τα σημερινά, με την κατασκευαστική τους αρτιότητα, την έντονη πολυχρωμία τους και, κυρίως, την άριστη διατήρησή τους, παρά το γεγονός ότι παρέμειναν περισσότερο από 2.000 χρόνια μέσα στον βυθό της θάλασσας. Ο λόγος είναι ότι καλύφθηκαν από ένα σκληρό ασβεστολιθικό κέλυφος, που υπήρξε σωτήριο για τα συγκεκριμένα αντικείμενα, όχι όμως και για τα μαρμάρινα αγάλματα, που εκτίθενται σε όλο τους το μεγαλείο στην επόμενη αίθουσα.

Μοναδικά χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, χάλκινα σκεύη, τμήματα ξύλινων κλινών-ανακλίντρων επενδυμένα με μπρούτζινα επιθήματα, καθώς και χρυσά κοσμήματα, που εκπροσωπούν τα πολύτιμα αντικείμενα του φορτίου, εμπλουτίζουν τις πληροφορίες μας ως προς το τι μετέφερε το πλοίο. Από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα είναι και ο Φιλόσοφος των Αντικυθήρων, ο χάλκινος ανδριάντας, που απεικονίζει τον κυνικό Αντισθένη ή τον περίφημο φιλόσοφο και μάγο του 3ου αι. π. Χ. Βίων Βορυσθενίτη, του οποίου έχουν ανελκυσθεί η κεφαλή, τα χέρια, τα πόδια με τα σανδάλια και τμήματα από το ιμάτιο, ενώ το δεξί του χέρι, λυγισμένο στον αγκώνα, ήταν προτεταμένο σε χειρονομία χαρακτηριστική των ρητόρων.

Η έκθεση με τα 378 ευρήματα από το Ναυάγιο των Αντικυθήρων θα συνεχιστεί έως το τέλος Απριλίου 2013.

Δείτε επίσης