Του Ζήση Ψάλλα
H ιδέα των ενδογενών καρδιακών βλαστικών κυττάρων των ενηλίκων έλαβε άδοξο τέλος τον προηγούμενο μήνα και την ίδια μοίρα φαίνεται πως έχει και μια άλλη ιδέα, ότι τα βλαστικά κύτταρα του μυελού των οστών μπορούν να δημιουργήσουν καρδιακά κύτταρα. Ίσως δεν εγκαταλείψουν όλοι οι ερευνητές αυτές τις ιδέες αλλά μέχρι σήμερα επρόκειτο για προϊόν επιστημονικής φαντασίας ή καλύτερα “μαγειρεμένων” στοιχείων με σκοπό τη χρηματοδότηση.
Ο Δρ. Piero Anversa, 80 ετών σήμερα, ήταν εξέχων μέλος του Harvard Medical School και του Brigham and Women’s Hospital της Βοστώνης και μια ισχυρή προσωπικότητα στο πεδίο των βλαστοκυττάρων. Για μια δεκαετία, ήταν αυτός που οδηγούσε την έρευνα γύρω από το ρόλο των βλαστοκυττάρων στην καρδιά. Καρδιολόγος που γεννήθηκε και σπούδασε στην Ιταλία, παρήγαγε μελέτες οι οποίες υποδήλωναν ότι ο καρδιακός μυς που υπέστη βλάβη μπορούσε να αναγεννηθεί με βλαστοκύτταρα. Παρόλο που άλλοι ερευνητές δεν μπορούσαν να αναπαράγουν τα ευρήματά του, οι μελέτες του οδήγησαν στη δημιουργία εταιρειών για την ανάπτυξη νέων θεραπειών έναντι των καρδιακών προσβολών ενώ ενέπνευσαν ακόμα και μια κλινική δοκιμή που χρηματοδοτήθηκε από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ.
Όμως, στις 14 Οκτωβρίου, τα δύο ιδρύματα στα οποία εργαζόταν ο Anversa πρότειναν την απόσυρση 31 μελετών διότι “περιελάμβαναν παραποιημένα ή / και κατασκευασμένα στοιχεία”. Το Harvard Medical School και το Brigham and Women’s Hospital ξεκίνησαν την αναθεώρηση των δημοσιεύσεων τον Ιανουάριο του 2013. “Δύο μελέτες μπορεί να είναι ανησυχητικό, αλλά 31 μελέτες είναι κάτι ανήκουστο”, ανέφερε ο Benoit Bruneau, αναπληρωτής διευθυντής καρδιαγγειακής έρευνας στα Gladstone Institutes”, στο Σαν Φρανσίσκο.
Piero Anversa. Υποσχόταν την αποκατάσταση των προβληματικών καρδιών. Το Χάρβαρντ λέει ότι κατασκεύασε τα στοιχεία του.
Η υποσχόμενη ιδέα
Η καριέρα του Anversa στον κόσμο της ιατρικής διασημότητας ξεκίνησε το 2000 σε μια συνάντηση της American Heart Association, όταν ήταν καθηγητής στο New York Medical College. Μιλώντας από το βήμα έκανε μια δραματική ανακοίνωση: στα ποντίκια, ο μυελός των οστών περιείχε βλαστικά κύτταρα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αναγέννηση του καρδιακό μυός. Η παρουσίαση ήταν γεμάτη πολύχρωμες διαφάνειες μικρών και ανώριμων νέων καρδιακών κυττάρων.
Ένα χρόνο αργότερα, το 2001, ο Anversa απέκτησε φήμη με μια φανταχτερή μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature και εμφανίστηκε στο πρωτοσέλιδο των The New York Times. Ο ισχυρισμός ήταν πως το δόγμα της καρδιολογίας – ότι η ανθρώπινη καρδιά δεν μπορεί να αναγεννηθεί – ήταν λάθος. Εάν αυτό ήταν έτσι, θα είχε τεράστια σημασία για τους καρδιακούς ασθενείς όλου του πλανήτη. Η μέθοδός του ήταν να πάρει βλαστοκύτταρα από τον μυελό των οστών και να τα βάλει στην καρδιά. Δια μαγείας, ανέφερε, τα βλαστοκύτταρα μετατράπηκαν σε καρδιακά κύτταρα και επισκεύασαν τις βλάβες. Οι μελέτες διεξήχθησαν σε ποντίκια αλλά τα ευρήματα ενεργοποίησαν πολλούς επιστήμονες που χαιρέτησαν την έρευνα ως επαναστατική, άλλωστε υποσχόταν το φαινομενικά αδύνατο: έναν τρόπο να αναπτυχθούν νέα καρδιακά κύτταρα που αντικαθιστούν αυτά που χάθηκαν με τις καρδιακές προσβολές.
Εταιρείες άρχισαν να εμφανίζονται και να λαμβάνουν κύτταρα μυελού των οστών που τα ενίουν στις καρδιές των ανθρώπων – μια από αυτές ήταν του Anversa. Σύμφωνα με επιστολή που δημοσιεύθηκε στο 2017 στο περιοδικό, JAMA Internal Medicine, 61 κλινικές πρόσφεραν στις ΗΠΑ την μη αποδεδειγμένη θεραπεία των βλαστικών κυττάρων για άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια χρεώνοντας, κατά μέσο όρο, 7.700 δολ. για μία μόνο θεραπεία αυτόλογων βλαστοκυττάρων (λαμβάνονται από το σώμα του ατόμου).
Το σκάνδαλο
Οι άλλοι ερευνητές όμως δεν μπορούσαν να αναπαράγουν τα συγκλονιστικά αποτελέσματα. Σε μια δημοσίευση, ο Δρ. Irving Weissman, συν-διευθυντής του Ινστιτούτου Βιολογίας Σκελετικών Κυττάρων και Αναγεννητικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Stanford, και οι συνάδελφοί του κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα κύτταρα του μυελού των οστών που εγχύονται στην καρδιά παραμένουν κύτταρα μυελού των οστών. Μια άλλη δημοσίευση από τον Δρ. Charles Murry του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ και τους συναδέλφους του, κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα. Αυτές οι αποτυχίες έστειλαν ένα προειδοποιητικό μήνυμα για τη δουλειά του Anversa ο οποίος όμως επέμεινε. Ουσιαστικά η απάντησή του ήταν ότι “εσείς δεν ξέρετε πώς να το κάνετε”. Πολλά εργαστήρια είπαν, “εντάξει, θα συνεχίσουμε την προσπάθεια” αλλά ο κατάλογος των αποτυχιών αυξήθηκε.
Ο Anversa έκανε ακόμα έναν τολμηρό ισχυρισμό, πως ανακάλυψε ότι τα κύτταρα του μυελού των οστών δεν χρειάζονται καν για την αποκατάσταση του καρδιακού μυός. Η καρδιά έχει τα δικά της βλαστικά κύτταρα τα οποία μπορούν να αφαιρεθούν, να πολλαπλασιαστούν σε ένα δίσκο Petri και να εγχυθούν πίσω στην καρδιά για να αποκαταστήσουν τα κατεστραμμένα κύτταρα.
Κάτι όμως πήγαινε στραβά με την έρευνα του Anversa. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Circulation αποσύρθηκε το 2014 γιατί οι συν-συγγραφείς έγραψαν στο περιοδικό πως τα στοιχεία της μελέτης δεν ήταν αυτά που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει. Ως αποτέλεσμα, τον Απρίλιο του 2017, το Brigham and Women’s Hospital κατέβαλε στο αμερικανικό κράτος 10 εκατομμύρια δολάρια ύστερα από διακανονισμό με το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ καθώς ο Anversa και δύο μέλη της ομάδας του θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για απόκτηση δόλιας χρηματοδότησης από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας.
Αφίσα από το University of Miami Hospital που διαφημίζει τη χρήση βλαστοκυττάρων για την αναγέννηση της καρδιάς.
Τελικά, τον περασμένο Οκτώβριο, οι πρώην εργοδότες του Anversa, το Harvard Medical School και το Brigham and Women’s Hospital αποφάσισαν ύστερα από μια εσωτερική έρευνα να ενημερώσουν τα επιστημονικά περιοδικά που είχαν δημοσιεύσει τις μελέτες ότι υπήρξε εκτεταμένη νόθευση. Το Χάρβαρντ είχε προσλάβει το 2007 τον Anversa ο οποίος παραιτήθηκε το 2015 μετακομίζοντας σε ερευνητικές θέσεις στην Ελβετία και την Ιταλία αλλά απολύθηκε και από εκεί καθώς το θέμα λάμβανε διαστάσεις μεταξύ των επιστημονικών κύκλων, όχι όμως και δημοσίως.
“Ο αριθμός των μελετών ήταν εξαιρετικός”, δήλωσε ο Δρ. Jeffrey Flier, ο οποίος μέχρι το 2016 ήταν κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ. “Δεν μπορώ να θυμηθώ μια άλλη περίπτωση όπως αυτή”, πρόσθεσε. “Κανείς άλλος δεν μπορούσε να κάνει τα πειράματα αυτά να λειτουργήσουν”, δήλωσε ο Δρ. Jeffery Molkentin, καθηγητής στο Ιατρικό Ινστιτούτο Howard Hughes και στο Ινστιτούτο Καρκίνου των Παιδιών του Cincinnati.
Το 2015, παρά την αμφισβητούμενη έρευνα, το αμερικανικό National Heart, Lung and Blood Institute ξεκίνησε μια κλινική δοκιμή για τα καρδιακά βλαστοκύτταρα, αναφερόμενη ως C-kit+ Cardiac Stem Cells as Regenerative Therapy for Heart Failure, με την υποστήριξη 63 εκατομμυρίων δολαρίων. Η δοκιμή είχε στόχο την εγγραφή 144 ατόμων και μέχρι τον προηγούμενο μήνα είχε περιλάβει 125 άτομα. Μετά τις τελευταίες εξελίξεις, στις 29 Οκτωβρίου, το Ινστιτούτο ανακοίνωσε ότι διακόπτει τη δοκιμή για να επανεξετάσει τα επιστημονικά θεμέλιά της.
O Anversa και η ερευνητική του ομάδα το 2001.
Οι ηθικοί κίνδυνοι
Τι λέει ο Anversa για όλα αυτά; Επιμένει ότι δεν έκανε καμία απάτη αλλά προδόθηκε από έναν συνάδελφό του ο οποίος άλλαζε τα στοιχεία των μελετών χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει – κάτι που δεν συμμερίζονται οι ειδικοί στον τομέα αυτό. Αν και δεν είναι σαφές ποιος ήταν ο κύριος ένοχος για τα αλλοιωμένα στοιχεία, ο Anversa ήταν ο επικεφαλής. Ο ίδιος λέει ότι η απάτη έγινε από τον Jan Kajstura, τον ερευνητή που ήταν το πρώτο όνομα σε ορισμένες από τις δημοσιεύσεις και έφυγε από το εργαστήριό του το 2013. Οι δικηγόροι του Anversa κατηγόρησαν τον Kajstura πως παραποίησε ακόμα και τις φωτογραφίες των καρδιακών κυττάρων που εστάλησαν για δημοσίευση στα επιστημονικά περιοδικά.
Μερικοί αναρωτιούνται πώς μια αμφισβητούμενη γραμμή έρευνας συνέχισε να υπάρχει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, από το 2000 μέχρι το 2018, και άλλοι ανησυχούν για το πλήγμα που υπέστη η αξιοπιστία της ιατρικής έρευνας, προερχόμενη μάλιστα από ένα κορυφαίο πανεπιστήμιο όπως το Harvard. Η περίπτωση του καθηγητή Anversa υποδεικνύει τους ηθικούς κινδύνους της σύγχρονης ιατρικής έρευνας: τον πειρασμό να προωθήσει κανείς μια θεωρία προκειμένου να έχει χρηματοδότηση και φήμη καθώς και την απροθυμία να εξεταστούν με λεπτομέρειες τα πραγματικά αποδεικτικά στοιχεία. Ακόμη και μετά από τρεις ανεξάρτητους ερευνητές που δεν μπόρεσαν να αναπαράγουν τα ευρήματα του Anversa μέχρι το 2004, το Χάρβαρντ τον προσέλαβε και το εργαστήριό του συνέχισε να αναπαράγει νοθευμένες μελέτες.
Πηγή: Το παραπάνω κείμενο βασίζεται κυρίως σε δύο άρθρα των New York Times. Επίσης: https://www.health.harvard.edu/heart-health/stem-cells-to-repair-heart-damage-not-so-fast.
