Γράφει ο Γκίκας Μαγιορκίνης, επίκουρος καθηγητής Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας.
Μέσα στον 20ο αιώνα, ο πληθυσμός του πλανήτη γνώρισε τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή έκρηξη, από 1,6 δισεκατομμύρια το 1900 σε πάνω από 6 δισεκατομμύρια το 2000. Μεγάλο ρόλο στην πληθυσμιακή αύξηση έχουν παίξει οι τεχνολογικές εξελίξεις, η βιοϊατρική επιστήμη και η υγιεινή. Το προσδόκιμο επιβίωσης από 48 έτη για τους άνδρες έφτασε στα 74 έτη, ενώ για τις γυναίκες από 51 έφτασε τα 80 έτη. Είναι η πρώτη φορά που η υφήλιος έχει τόσο μεγάλο και γερασμένο πληθυσμό ανθρώπων. Οι τεχνολογικές εξελίξεις επιτρέπουν τις γρήγορες μετακινήσεις από τη μία άκρη του πλανήτη στην άλλη σε χρόνο μικρότερο από μία ημέρα.
Πολλά σημαντικά παθογόνα που μεταδίδονται μέσω του νερού και των τροφίμων, όπως η δυσεντερία και η χολέρα, αντιμετωπίσθηκαν σημαντικά με κανόνες υγιεινής. Να σημειωθεί ωστόσο ότι η 7η πανδημία της χολέρας που ξεκίνησε το 1961 δεν έχει ελεγχθεί. Εξακολουθεί να μολύνει περίπου 3 εκατομμύρια άτομα ετησίως και να σκοτώνει 95000 άτομα ετησίως. Ωστόσο, η ανακάλυψη των εμβολίων έχει οδηγήσει στον περιορισμό θανάσιμων παθογόνων όπως η ιλαρά, η λύσσα, η πολιομυελίτιδα και πολύ χαρακτηριστικά η εκρίζωση της ευλογιάς.
Oι πανδημίες που έχουν εξαπλωθεί μέσα στον 20ο αιώνα όμως είναι αρκετές. Αξίζει μία ιδιαίτερη αναφορά στις πανδημία του ιού του AIDS (HIV) που αφορά περίπου 38 εκατομμύρια ασθενείς. Πρόκειται για έναν ιό που μολύνει τους ασθενείς για χρόνια σε αντίθεση με τα πιο κοινά παθογόνα που μολύνουν τους ασθενείς για ημέρες όπως η γρίπη. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως είναι ότι πρόκειται για τον μόλις δεύτερο ρετροϊό που γνωρίζουμε ότι μολύνει τους ανθρώπους, ανήκει δηλαδή σε μία κατηγορία ιών που είναι εξαιρετικά παθογόνοι.
Οι ιοί που προκαλούν AIDS γνωρίζουμε ότι μεταδόθηκαν σε ανθρώπους αρχικά από διαφορετικά πρωτεύοντα (όπως είναι οι πίθηκοι) πριν από περίπου 100 χρόνια. Χρειάστηκαν όμως πολλές δεκαετίες πριν αυτές οι αρχικές μεταδόσεις δημιουργήσουν πρόβλημα στην παγκόσμια κοινότητα με αποτέλεσμα να ανακαλυφθεί μόλις το 1981 -μισό αιώνα μετά την αρχική του μετάδοση στους ανθρώπους. Σε μία μελέτη μας που δημοσιεύθηκε το 2016 δείξαμε ότι η μετάδοση και η εξάπλωση του ιού σε πολλά σημεία αντανακλάει τις κοινωνικοπολιτικές ισορροπίες που ακολούθησαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όπως τον κεντρικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στον Δυτικό Κόσμο αλλά και το σιδηρούν παραπέτασμα στην Ευρώπη. Εξάρσεις στην μετάδοση του ιού ακολούθησαν μεγάλα κοινωνικο-οικονιμκές μεταβολές όπως η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η κοινωνικο-οικονομική κρίση στην Ελλάδα και ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Μελετώντας την έλευση των πανδημιών βλέπουμε ότι είναι άρρηκτα δεμένες με την ροή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Γνωρίζουμε πλέον ότι η πιθανότητα να δημιουργηθεί πανδημικό κύμα από νέα παθογόνα αυξάνεται με την συνδεσιμότητα που έχει η χώρα στην οποία πρωτοεκδηλώνεται η επιδημία. Η έλευση μίας επιδημίας σε μία χώρα με ελάχιστη συνδεσιμότητα ή οικονομική επιρροή είναι απίθανο να δημιουργήσει πρόβλημα στο “παγκόσμιο χωριό” εκτός και αν το παθογόνο διεισδύσει σε χώρα με υψηλή συνδεσιμότητα όπως έγινε με τον ιό του AIDS και της ηπατίτιδας C.
Δεν είναι τυχαίο ότι η πανδημία του κορονοϊού SARS-CoV-2 ξεκίνησε από την Κίνα, δηλαδή μία από τις οικονομικές υπερδυνάμεις του πλανήτη. Λόγω του κεντρικού ρόλου που έχει η Κίνα στην παγκόσμια οικονομία, η εξάπλωση της πανδημίας εκτός Κίνας ήταν απλά θέμα χρόνου. Ακόμα και ο ελάχιστα αποτελεσματικός “ξάδερφος”, ο ιός SARS-CoV-1, κατάφερε να περάσει σε χώρες όπως ο Καναδάς εκμεταλλευόμενος την υψηλή συνδεσιμότητα της Κίνας με τον υπόλοιπο κόσμο.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο SARS-CoV-2 δεν θα είναι ο τελευταίος επιδημικός επισκέπτης του 21ου αιώνα. Καθώς ο ανθρώπινος πληθυσμός επεκτείνεται ποιοτικά (βιολογικά) και ποσοτικά δημιουργώντας ένα ολοένα διαφοροποιούμενο οικοσύστημα, είναι λογικό να αναμένουμε τον «αντικατοπτρισμό» με την έλευση νέων παθογόνων ιών που θα εκμεταλλεύονται την υψηλή συνδεσιμότητα των κοινωνικών δικτύων. Το ζητούμενο πλέον θα είναι να επενδύσουμε σε κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό που να μπορεί να ανταπεξέλθει στις ολοένα αυξανόμενες προκλήσεις από την έλευση νέων επιδημιών.
