Όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ διαγνώστηκε με COVID-19, μία από τις θεραπείες που έλαβε ήταν ένα μείγμα μονοκλωνικών αντισωμάτων. Τα μονοκλωνικά αντισώματα είναι μια κατηγορία φαρμάκων που έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο πρόληψης και θεραπείας των ασθενειών, από καρκίνο, αυτοάνοσες ασθένειες και ιογενείς λοιμώξεις των παιδιών. Δεν είναι “χημικές” ενώσεις, όπως τα περισσότερα φάρμακα αλλά αντισώματα, δηλαδή πρωτεΐνες που παράγει ο οργανισμός για να αμυνθεί από ασθένειες. Δημιουργούνται στο εργαστήριο και παράγονται μαζικά στα εργοστάσια.
Τους τελευταίους μήνες έχουμε μάθει για πολλές θεραπείες που χρησιμοποιούνται κατά της COVID-19. Ένα αντιιικό φάρμακο, η ρεμντεσιβίρη (remdesivir) αναστέλλει την αναπαραγωγή του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα. Το πλάσμα αίματος δοτών που έχουν αναρρώσει από COVID-19 μπορεί να περιέχει αντισώματα που καταστέλλουν τον ιό και τη φλεγμονή. Τα στεροειδή όπως η δεξαμεθαζόνη μειώσουν την επικίνδυνη φλεγμονώδη βλάβη στους πνεύμονες, επιβραδύνοντας την αναπνευστική ανεπάρκεια. Πρόσφατα, ο FDA εξέδωσε άδεια έκτακτης ανάγκης για το μονοκλωνικό αντίσωμα της φαρμακευτικής εταιρείας Eli Lilly, που ονομάζεται bamlanivimab ενώ μια άλλη εταιρεία, η Regeneron, περιμένει το πράσινο φως για το δικό της μονοκλωνικό αντίσωμα.
Τα μονοκλωνικά αντισώματα προσφέρουν τη δυνατότητα ανοσοθεραπείας παρόμοια με τη χρήση πλάσματος από αναρρώσαντες ασθενείς αλλά με πιο στοχευμένη και ακριβή δράση. Μπορούν να στοχεύσουν τον ιό SARS-CoV-2 επειδή προέρχονται από το αίμα των ανθρώπων που έχουν αναρρώσει. Αυτό τα κάνει δυνητικά πιο αποτελεσματικά από άλλα φάρμακα. Μπορούν να παρέχουν ταχεία προστασία έναντι της λοίμωξης. Μόλις χορηγηθούν εισέρχονται αμέσως στην κυκλοφορία του αίματος και προσφέρουν άμεση προστασία για μερικές εβδομάδες ή μήνες. Κάτι τέτοιο είναι σωτήριο για άτομα που δεν μπορούν να έχουν μια ισχυρή φυσική ανοσοαπόκριση απέναντι στον ιό όπως είναι τα άτομα άνω των 65 ετών ή αυτά που είναι ευάλωτα λόγω υποκείμενων καταστάσεων.
Από την έναρξη της πανδημίας, πάνω από 70 προϊόντα μονοκλωνικών αντισωμάτων για τη νόσο COVID-19 βρίσκονται σε εξέλιξη. Θεωρείται ότι μπορούν να είναι συμπληρωματικά των εμβολίων. Ενώ ένα εμβόλιο θα βοηθήσει στην προστασία του κοινού, ο εμβολιασμός δεν θα είναι ένα στιγμιαίο συμβάν που θα δοθεί στο 100% του πληθυσμού. Ούτε γνωρίζουμε πόσο αποτελεσματικός θα είναι στην πραγματικότητα. Ο αντίκτυπος ενός εμβολίου δεν είναι στιγμιαίος, αλλά χρειάζονται εβδομάδες για να δημιουργηθεί μια ισχυρή απόκριση αντισωμάτων.
Πώς λειτουργούν
Τα μονοκλωνικά αντισώματα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα αντισώματα. Ένα αντίσωμα είναι μια πρωτεΐνη σχήματος Υ που παράγεται εκ φύσεως από το ανοσοποιητικό σύστημα για να στοχεύσει κάτι που είναι ξένο και όχι μέρος του εαυτού μας -αν και σ’ αυτό μπορούν να γίνουν λάθη. Τα ξένα σώματα ονομάζονται αντιγόνα και μπορούν να βρεθούν σε αλλεργιογόνα, βακτήρια και ιούς, καθώς και σε τοξίνες ή ένα μεταμοσχευμένο όργανο.
Η θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα μιμείται τη φυσική ανοσοαπόκριση του σώματος και στοχεύει τους ξένους παράγοντες, όπως έναν ιό που μας μολύνει. Λειτουργεί δεσμεύοντας συγκεκριμένους στόχους π.χ. σε ιούς, βακτήρια ή καρκινικά κύτταρα, και τους αδρανοποιεί. Αποκλείει τη δράση του στόχου ή τον “χαρακτηρίζει” ως ξένο, έτσι ώστε άλλα μέρη του ανοσοποιητικού συστήματος να μπορούν να εκκαθαρίσουν το στόχο. Τα μονοκλωνικά αντισώματα δεσμεύονται στον συγκεκριμένο στόχο χωρίς να βλάπτουν σε κάτι άλλο. Τα αντισώματα μπορούν να σχεδιαστούν επίσης για να προσκολλώνται σε διαφορετικά μόρια στο σώμα, για παράδειγμα, για να μειώσουν την ανοσοαπόκριση όταν είναι υπερβολική, όπως η «καταιγίδα κυτοκίνης» που συμβαίνει σε ορισμένους ασθενείς με COVID-19 -στον Ντόναλντ Τραμπ, η θεραπεία περιλάμβανε δύο μονοκλωνικά αντισώματα της Regeneron.
Οι προεξοχές στην επιφάνεια του κορωνοϊού είναι κρίσιμες για τη μόλυνση των ανθρώπινων κυττάρων. Συνήθως, η ακίδα πρωτεΐνης του κορωνοϊού ταιριάζει απόλυτα στον υποδοχέα ACE2 των ανθρώπινων κυττάρων, μια πρωτεΐνη που υπάρχει στα κύτταρα των πνευμόνων και σε άλλα όργανα. Όταν συμβαίνει αυτή η σύνδεση, ο ιός είναι σε θέση να εισέλθει στα κύτταρα και να πολλαπλασιαστεί μέσα τους. Τα μονοκλωνικά αντισώματα μπορούν να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν τη μόλυνση προσκολλώντας στην πρωτεΐνη του ιού, πριν φτάσει στον υποδοχέα ACE2. Εάν συμβεί αυτό, ο ιός παραμένει αβλαβής επειδή δεν μπορεί πλέον να εισέλθει στα κύτταρα μας και να αναπαραχθεί.
Πως δημιουργούνται
Η παραγωγή μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι πολύπλοκη και δαπανηρή. Πρώτον, οι επιστήμονες εξάγουν τα σχετικά αντισώματα από το ανθρώπινο αίμα. Στη συνέχεια τα αντιγράφουν και τα κατασκευάζουν σε μεγάλες ποσότητες. Τα περισσότερα μονοκλωνικά αντισώματα παράγονται σε κύτταρα ωοθηκών κινέζικου χάμστερ τα οποία συνήθως αναπτύσσονται σε μεγάλους βιοαντιδραστήρες για περίπου 10 έως 15 ημέρες. Τα προκύπτοντα αντισώματα κατόπιν εκκαθαρίζονται και συσκευάζονται έτσι ώστε να μπορούν να χορηγηθούν εύκολα.
Αυτή η όλη διαδικασία απαιτεί πολύ χρόνο και χρησιμοποιεί δαπανηρά υλικά. Ορισμένοι εκτιμούν ότι το κόστος παραγωγής ενός γραμμαρίου μονοκλωνικών αντισωμάτων που διατίθενται στο εμπόριο κυμαίνεται από 95 έως 200 δολάρια. Αυτό δεν περιλαμβάνει το κόστος έρευνας και ανάπτυξης ή συσκευασίας, παράδοσης και χορήγησης του φαρμάκου. Οι κατασκευαστές αναζητούν τρόπους μείωσης του κόστους παραγωγής, για παράδειγμα μέσω νέων τεχνολογιών και χρησιμοποιώντας εναλλακτικές λύσεις για τα κύτταρα των χάμστερ (όπως φύκια, μαγιά και φυτά) που θα άλλαζαν τον τρόπο παρασκευής αυτών των φαρμάκων.
Η πλειονότητα των μονοκλωνικών αντισωμάτων στην αγορά είναι για μη μεταδοτικές ασθένειες, π.χ. για αυτοάνοσες ασθένειες, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο καρκίνος. Τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται πολλοί καρκίνοι, συμπεριλαμβανομένων των καρκίνων του μαστού, για τους οποίους το φάρμακο Herceptin έχει αλλάξει το “παιχνίδι”. Μεταξύ των 100 και πλέον μονοκλωνικών αντισωμάτων που έχουν πάρει άδεια, μόνο επτά προορίζονται για θεραπεία και πρόληψη μολυσματικών ασθενειών. Το πρώτο μονοκλωνικό αντίσωμα έλαβε άδεια πριν από περίπου 30 χρόνια. Πρόκειται για έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της βιοϊατρικής έρευνας και ένα όλο και πιο σημαντικό τμήμα της φαρμακευτικής αγοράς. Το 2019, επτά από τα 10 κορυφαία φάρμακα από πλευράς εσόδων για τις φαρμακευτικές εταιρείες ήταν μονοκλωνικά αντισώματα.
Κατά της COVID-19
Τα δύο αντισώματα της Regeneron στοχεύουν στην ακίδα πρωτεΐνης του SARS-CoV-2. Το ένα είναι αντίγραφο ή ένας κλώνος, ενός αντισώματος που συλλέχθηκε από άτομο το οποίο ανέκαμψε από τη νόσο COVID-19. Το δεύτερο ταυτοποιήθηκε σε ποντίκι που βιολογικά κατασκευάστηκε για να έχει ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Όταν αυτό το ποντίκι εγχύθηκε με την ακίδα πρωτεΐνη, το ανθρώπινο ανοσοποιητικό του σύστημα παρήγαγε αντισώματα εναντίον του. Στη συνέχεια συλλέχθηκε ένα από τα πιο αποτελεσματικά αντισώματα του ποντικιού και χρησιμοποιήθηκε για να αποτελέσει μέρος της θεραπείας. Η θεραπεία με μονοκλωνικά αντισώματα της Eli Lilly, το bamlanivimab, εντοπίστηκε από δείγμα αίματος που ελήφθη από έναν από τους πρώτους ασθενείς των ΗΠΑ που ανέκαμψαν από τη COVID-19. Και οι δύο εταιρείες έχουν δημιουργήσει παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού για να παράγουν τα μονοκλωνικά αντισώματα, με πολλές τοποθεσίες παραγωγής προκειμένου να αυξήσουν την προσφορά.
Τα μονοκλωνικά αντισώματα θα είναι σε θέση να συμπληρώνουν τα εμβόλια προσφέροντας ταχεία προστασία έναντι της μόλυνσης. Όταν χορηγούνται σε ένα άτομο, παρέχουν άμεση προστασία για εβδομάδες έως μήνες. Τα εμβόλια χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να παρέχουν προστασία καθώς πρέπει να προκαλέσουν την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αλλά το πλεονέκτημα ενός εμβολίου είναι ότι συνήθως παρέχουν μακροχρόνια προστασία. Τα προϊόντα της Eli Lilly και της Regeneron χορηγούνται και τα δύο ενδοφλεβίως, μετά την οποία ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται από επαγγελματίες υγείας.
Δεδομένου ότι προσφέρουν άμεση προστασία, τα αποτελέσματα στη θεραπεία ή την προστασία πληθυσμών υψηλού κινδύνου είναι τεράστια. Αυτά τα φάρμακα έχουν τη δυνατότητα να θεραπεύσουν μολυσμένους ασθενείς ή να αποτρέψουν τη μόλυνση γιατρών και άλλων επαγγελματιών υγείας που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της πανδημίας. Μπορούν επίσης να είναι χρήσιμα σε ηλικιωμένους, μικρά παιδιά και ανοσοκατεσταλμένα άτομα για τα οποία τα εμβόλια είτε δεν λειτουργούν είτε μπορεί να είναι επικίνδυνα.
Εφοδιασμός και τιμές
Ένα από τα πλεονεκτήματα των μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι ότι οι κλινικές δοκιμές μπορούν να γίνονται πιο γρήγορα. Επειδή βασίζονται σε φυσικά αντισώματα, όχι σε χημικές ενώσεις, οι δοκιμές ασφαλείας χρειάζονται λιγότερο χρόνο. Σε λιγότερο από τέσσερις μήνες από την έναρξη των κλινικών δοκιμών για προϊόντα αντισωμάτων κατά του κορωνοϊού SARS-CoV-2, οι εταιρείες Lilly και Regeneron δημοσίευσαν αποτελέσματα που έδειξαν ενθαρρυντικά σημάδια.
Η διάθεση των μονοκλωνικών αντισωμάτων σε ασθενείς θα εξαρτηθεί από πολλά πράγματα και βέβαια από την ικανότητα παραγωγής. Εξαρτάται επίσης από την τιμή και ποιος θα είναι σε θέση να τα αγοράσει. Το ACT-Accelerator είναι μια πρωτοποριακή συνεργασία που δημιουργήθηκε για ακριβώς αυτόν τον σκοπό, για να διασφαλίσει ότι οποιεσδήποτε θεραπείες θα είναι προσβάσιμες σε όσους έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη, όχι μόνο για τις χώρες που μπορούν να πληρώσουν το υψηλότερο κόστος.
Η μέση τιμή για θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων στις ΗΠΑ κυμαίνεται από 15.000 έως 200.000 δολάρια ετησίως. Οι θεραπείες για την νόσο COVID-19 έχουν αρκετά χαμηλότερο κόστος. Πρόσφατα, η Lilly συμφώνησε με τον Καναδά την προμήθεια 26.000 δόσεων bamlanivimab έναντι 32,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι εταιρείες, ανάλογα με την ποσότητα της παραγγελίας μπορούν να κάνουν εκπτώσεις αλλά κάθε δόση της Lilly και της Regeneron κοστίζει περίπου 1.250-1.500 δολάρια. Γενικότερα, οι εταιρείες που εμπορεύονται τις θεραπείες των μονοκλωνικών αντισωμάτων εστιάζουν κυρίως σε χώρες με υψηλό εισόδημα. Ως αποτέλεσμα, σχεδόν το 80% των μονοκλωνικών αντισωμάτων πωλούνται στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ευρώπη αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει.
