Οι βρουκέλλες είναι μικρά Gram-αρνητικά βακτήρια. Από τα εννέα είδη που ανήκουν στο γένος Brucella, δύο (Brucella abortus, Brucella melitensis) προκαλούν κυρίως λοιμώξεις στον άνθρωπο. Το συνηθέστερο παθογόνο είναι η Β. melitensis (8ο%), ενώ η Β. abortus απομονώνεται στο 20% των λοιμώξεων από τον άνθρωπο. Η Β. melitensis εκτός από τον άνθρωπο προκαλεί λοιμώξεις και στα αιγοπρόβατα, ενώ η Β. abortus προκαλεί λοιμώξεις και στα βοοειδή.
Οι βρουκέλλες αποικίζουν το ουρογεννητικό σύστημα αιγοπροβάτων και βοοειδών και τον μαζικό αδένα (μαστό) των χρονίως μολυσμένων ζώων. Βρίσκονται στο γάλα και τα μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα (κυρίως μαλακά τυριά), που προέρχονται από μολυσμένα ζώα.
Η Ελλάδα είναι στον κατάλογο των 25 χωρών σε όλο τον κόσμο με τη μεγαλύτερη συχνότητα. Κατά τα έτη 1999-2001 δηλώνονταν 400-500 κρούσματα κάθε χρόνο, κυρίως στις ηπειρωτικές περιοχές. Είναι μικρόβια ανθεκτικά στο περιβάλλον και βρίσκονται και στο έδαφος, όπου επιβιώνουν μέχρι 40 ημέρες. Καταστρέφονται σε υψηλή θερμοκρασία (100 βαθμοί Κελσίου για 10 λεπτά) και από τα συνήθη απολυμαντικά (π.χ. υδατικό διάλυμα οικιακής χλωρίνης 10%).
Μετάδοση
Στις αναπτυγμένες χώρες εισάγονται συνήθως με μολυσμένα γαλακτοκομικά προϊόντα, ιδίως τυριά, από χώρες με ανεπαρκή υγειονομική επιτήρηση των παρασκευαζομένων τροφίμων. Μετάδοση γίνεται επίσης με ανεξέλεγκτα σπιτικά προϊόντα. Κτηνοτρόφοι και συναφή επαγγέλματα μολύνονται μέσω της επαφής με μολυσμένα ζώα, ζωικά προϊόντα και εκκρίματα ζώων.
Η μετάδοση της βρουκέλλωσης γίνεται και από το αναπνευστικό σύστημα με την εισπνοή. Κατάλληλες συνθήκες για την μετάδοση με την εισπνοή υπάρχουν στους στάβλους που φιλοξενούν μολυσμένα ζώα.
Ο χρόνος επώασης είναι 5-60 ημέρες.
Ποιες λοιμώξεις προκαλούν
Γενικευμένη λοίμωξη με προσβολή όλων των οργάνων και χαρακτηριστικό κυματοειδή πυρετό (μελιταίος πυρετός). Μετά από 1-3 εβδομάδες έντονης πυρετικής κίνησης με κακουχία, πονοκέφαλο, νυχτερινές εφιδρώσεις και αίσθημα κόπωσης, ακολουθεί περίοδος απυρεξίας 2-5 ημερών και το πυρετικό κύμα επαναλαμβάνεται. Η λοίμωξη εμφανίζεται με οξεία, χρόνια και υποξεία (συχνότερα) μορφή.
Η νόσος μπορεί να διαρκέσει πολλές ημέρες έως μήνες, κυρίως αν δεν χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία. Επιπλοκές από τα οστά και τις αρθρώσεις εμφανίζονται στο 20-60% των περιπτώσεων (οστεομυελίτιδα, σηπτική αρθρίτιδα, σπονδυλίτιδα, ιερολαγονίτιδα), από το γεννητικό σύστημα του άνδρα στο 2-20% (κυρίως ορχίτιδα και επιδιδυμίτιδα). Επίσης σπάνια εμφανίζονται επιπλοκές όπως ενδοκαρδίτιδα, ηπατίτιδα και περιτονίτιδα. Η θνητότητα της νόσου είναι μικρότερη από 2% όταν δεν χορηγηθεί θεραπευτική αγωγή και συνήθως είναι αποτέλεσμα ενδοκαρδίτιδας από τη Brucella melitensis.
Στα ζώα (κυρίως αγελάδες) η Brucella abortus βρίσκεται στον πλακούντα σε μεγάλους αριθμούς και προκαλεί αποβολές.
Διαγνωστική προσέγγιση
Η διάγνωση στην οξεία φάση της λοίμωξης γίνεται με καλλιέργεια αίματος ή μυελού των οστών, που όμως έχει μικρή ευαισθησία. Πολύ αξιόπιστα αποτελέσματα λαμβάνονται με την ανίχνευση του dna των βρουκελλών με την εφαρμογή μοριακών τεχνικών (pcr). Όταν όμως η λοίμωξη είναι χρόνια, η επιτυχία των παραπάνω μεθόδων μειώνεται. Σε αυτήν την περίπτωση η διάγνωση γίνεται με ανίχνευση των ειδικών IgG και IgM αντισωμάτων. Εφαρμόζονται για το σκοπό αυτό διάφορες μέθοδοι όπως ο ανοσοφθορισμός και η ανοσοενζυματική (elisa).
Θεραπεία
Η επιλογή και η διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής εξαρτάται από την εντόπιση, τη μορφή και βαρύτητα της νόσου, τον ασθενή (αντένδειξη για χρήση κάποιου αντιβιοτικού π.χ. εγκυμοσύνη, παιδιά, ηπατικές παθήσεις κλπ). Θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπ’ όψιν η ικανότητα του αντιβιοτικού να δρα ενδοκυττάρια.
Η θεραπεία της λοίμωξης από βρουκέλλες παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες επειδή το μικρόβιο είναι ενδοκυττάριο. Κατόπιν ιατρικής οδηγίας χορηγούνται συνήθως 2 ή 3 αντιβιοτικά μαζί για αρκετό χρονικό διάστημα. Σημειώνεται ότι σε σημαντικό ποσοστό (περίπου 20%) μετά τη θεραπεία, η νόσος υποτροπιάζει οπότε επαναλαμβάνεται η θεραπεία.
Η διάρκεια της θεραπείας σε επιπλοκές, όπως ενδοκαρδίτιδα, οστική εντόπιση (σπονδυλίτιδα) ή άλλες εστιακές μορφές παρατείνεται για αρκετούς μήνες (συχνά δεν απαιτείται χορήγηση τριπλού σχήματος). Επί ενδοκαρδίτιδας μπορεί να χρειαστεί άμεση χειρουργική αφαίρεση της προσβληθείσας βαλβίδας.
Προφύλαξη
Δεν υπάρχει εμβόλιο για τον άνθρωπο. Αυστηρή τήρηση των μέτρων υγιεινής τροφίμων ιδίως των εισαγομένων γαλακτοκομικών από χώρες με ανεπαρκές σύστημα δημόσιας υγείας, καταστροφή μολυσμένων κουφαριών ζώων και ζωικών προϊόντων, παστερίωση γάλακτος, αποφυγή κατανάλωσης αγνώστου παρασκευής «σπιτικών» γαλακτοκομικών προϊόντων.
Το γάλα που καταναλώνεται ή χρησιμοποιείται για παρασκευή γαλακτοκομικών προϊόντων, πρέπει οπωσδήποτε να είναι παστεριωμένο ή βρασμένο. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται από τους κτηνοτρόφους: όπως χρήση ελαστικών γαντιών, σωστός εξαερισμός, προσοχή κατά την επαφή κατά τη διάρκεια του τοκετού των ζώων. Σημειώνεται ότι υπάρχει εμβόλιο για τα ζώα και σε ορισμένες περιοχές γίνεται εμβολιασμός των αιγοπροβάτων και αγελάδων.
