Το κάπνισμα δεν θεωραίται απλή συνήθεια αλλά εξάρτηση. Έχει καταχωρηθεί ως νευροβιολογικός εθισμός από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Η νικοτίνη φτάνει στο αίμα μέσα σε 10-15 δευτερόλεπτα από την πρώτη τζούρα και εισέρχεται αμέσως στον εγκέφαλο. Όταν η νικοτίνη λείπει από τον καπνιστή, αυτός αναπτύσσει σύνδρομο στέρησης. Ότι πρόκειται για εθισμό προκύπτει και από το γεγονός ότι 20-30% των καπνιστών προσπαθούν κάθε χρόνο να κόψουν το κάπνισμα αλλά λίγοι τα καταφέρνουν.
Στην αγορά κυκλοφορούν διάφορα σκευάσματα που βοηθούν τους καπνιστές να κόψουν το τσιγάρο. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποια σκευάσματα, όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, που έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην ιατρική κοινότητα. Το ηλεκτρονικό τσιγάρο έχει διχάσει τους επιστήμονες και αποτελεί ένα «καυτό» θέμα παγκοσμίως. Εφευρέθηκε το 2003 από έναν Κινέζο φαρμακοποιό και πιστεύεται ότι χρησιμοποιείται από εκατομμύρια ανθρώπους. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με εκτιμήσεις, 250.000 άτομα έχουν αντικαταστήσει τα συμβατικά με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Ένας καπνιστής που καταναλώνει καθημερινά ένα πακέτο τσιγάρα ξοδεύει μηνιαίως περίπου 120 ευρώ, ενώ το μηνιαίο κόστος του ηλεκτρονικού τσιγάρου αγγίζει τα 20 ευρώ. Η τιμή της συσκευής κυμαίνεται από 50 ευρώ έως τα 120 ευρώ.
Το ηλεκτρονικό τσιγάρο (e-cigarette) είναι μια συσκευή, που λειτουργεί με μπαταρία λιθίου, φτιαγμένο από έναν μεταλλικό σωλήνα με έναν θάλαμο στον οποίο υπάρχει ένα φυσίγγιο με νικοτίνη σε υγρή μορφή, που αντικαθίσταται, ή έχει μόνον αέρα. Οπτικά μοιάζει με το συμβατικό τσιγάρο. Οι χρήστες το καπνίζουν χωρίς να το ανάβουν, γεγονός που αρχικά είχε οδηγήσει αρκετούς στο να το χρησιμοποιούν ώστε να αποφεύγουν την απαγόρευση του συμβατικού τσιγάρου στους δημόσιους χώρους. Διατίθενται σε διάφορες γεύσεις, σοκολάτα, τσιχλόφουσκα, μέντα κ.α. Υπάρχουν και ηλεκτρονικά τσιγάρα που δεν περιέχουν νικοτίνη.
Οι ειδικοί εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους για τις επιπτώσεις του ηλεκτρονικού τσιγάρου στην υγεία, είτε περιέχει νικοτίνη, είτε όχι. Για παράδειγμα ο αναπληρωτής καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών, πνευμονολόγος Παναγιώτης Μπεχράκης, χαρακτηρίζει το ηλεκτρονικό τσιγάρο επικίνδυνο και καταστροφικό για τον οργανισμό. Μέχρι σήμερα καμία χώρα δεν έχει εγκρίνει επισήμως τη χρήση του ως μέσου διακοπής του καπνίσματος θεωρώντας ότι έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποίησε να μη γίνεται χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων, σημειώνοντας ότι δεν υπάρχουν στοιχεία, που να αποδεικνύουν ότι είναι ασφαλή, ή ότι βοηθούν τους καπνιστές να κόψουν το κάπνισμα. Οι χρήστες εισπνέουν νικοτίνη και πιθανόν πολλές άλλες τοξικές ουσίες, για τις οποίες οι γιατροί δεν είναι σίγουροι. Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι δεν υπάρχει ακόμα καμία επιστημονική απόδειξη που να επιβεβαιώνει ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία ή ότι συνιστούν έναν αποτελεσματική τρόπο για το κόψιμο του καπνίσματος. «Το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν είναι μια δοκιμασμένη θεραπεία αντικατάστασης νικοτίνης», καταλήγει ο ΠΟΥ.
Επιπτώσεις στην υγεία
Στις ΗΠΑ έχει ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ της βιομηχανίας και του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) σχετικά με τη νομοθετική ρύθμιση των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Ο FDA ανακοίνωσε ότι εργαστηριακά πειράματα σε ηλεκτρονικά τσιγάρα έδειξαν ότι περιέχουν καρκινογόνα και άλλα τοξικά χημικά, επικίνδυνα για τους ανθρώπους. Και δηλώνει ότι η συσκευή μετατρέπει τη νικοτίνη και τις άλλες χημικές ουσίες σε ατμό που εισπνέεται από τον χρήστη.
Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών προειδοποιεί ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο βλάπτει τους πνεύμονες. Η ομάδα της η καθηγήτριασ Ιατρικής, Χριστίνας Γκράτζιου εξέτασε την επίδραση του ηλεκτρονικού τσιγάρου στην πνευμονική λειτουργία 8 ατόμων που δεν είχαν καπνίσει ποτέ τσιγάρο και 24 καπνιστών, από τους οποίους οι 11 είχαν φυσιολογική πνευμονική λειτουργία και οι 13 έπασχαν είτε από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια είτε από άσθμα.
Κάθε εθελοντής κλήθηκε να καπνίσει ηλεκτρονικό τσιγάρο για διάστημα 10 λεπτών. Χρησιμοποιώντας διάφορες εξετάσεις όπως η σπιρομετρία, οι ερευνητές μέτρησαν στη συνέχεια την αντίσταση των αεραγωγών, ένα μέτρο της αντίστασης που συναντά ο αέρας κατά την εισπνοή και την εκπνοή. Στην ομάδα των μη καπνιστών, το ηλεκτρονικό τσιγάρο προκάλεσε αύξηση της αντίστασης των αεραγωγών από το 182% στο 206% κατά μέσο όρο. Ακόμα μεγαλύτερη αύξηση, από το 176% στο 220%, παρατηρήθηκε στους καπνιστές με φυσιολογική πνευμονική λειτουργία, ενώ στην ομάδα των καπνιστών με άσθμα ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια δεν καταγράφηκε αύξηση. «Καταγράψαμε μια άμεση αύξηση στην αντίσταση των αεραγωγών […] η οποία υποδηλώνει ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορούν να προκαλέσουν άμεσες βλάβες μετά το κάπνισμα της συσκευής» δήλωσε η Γκράτζιου. Η επιστημονική τεκμηρίωση της ασφάλειας του ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν υπάρχει και δεν μπορεί η μέθοδος αυτή να υποστηριχθεί ως επιστημονική θεραπευτική προσέγγιση της διακοπής του καπνίσματος, τονίζει η Γκράτζιου.
Λιγότερο επιβλαβές από το συμβατικό
Οι γιατροί είναι αντίθετοι στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, ακόμη και όταν δεν περιέχουν νικοτίνη, διότι θεωρούν ότι πρόκειται για μια άλλη μορφή καπνού, για την ποιότητα του οποίου κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί. Για παράδειγμα βρέθηκαν τοξικά χημικά (διαιθυλινική γλυκόλη και νιτροζαμίνες) σε ηλεκτρονικά τσιγάρα χωρίς νικοτίνη. Ωστόσο η πλειονότητα των «ηλεκτρονικών» καπνιστών έχει την πεποίθηση ότι η νέα συνήθεια είναι λιγότερο επιβλαβής για τον οργανισμό. Σ’ αυτό συμφωνούν και ορισμένοι ιατρικοί ερευνητές.
Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό επιστημονικό περιοδιό Chest καταλήγει ότι τα ναι μεν η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου για μόλις πέντε λεπτά έχει επιπτώσεις στη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος, φαίνεται όμως ότι οι επιπτώσεις δεν είναι τόσο έντονες όσο μετά τη χρήση του κανονικού τσιγάρου. Τονίζει πάντως η μελέτη ότι χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να διαπιστωθούν οι μακροχρόνιες πιθανές βλάβες στον οργανισμό από το ηλεκτρονικό τσιγάρο.
Μια άλλη μελέτη που διξήχθη από το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν επηρεάζει την λειτουργία της καρδιάς και άρα η χρήση του στη θέση του συμβατικου τσιγάρου είναι ενδεχομένως ωφέλιμη για την υγεία. Η ερευνητική ομάδα εξέτασε την καρδιακή λειτουργία 20 νεαρών καπνιστών πριν και μετά το κάπνισμα ενός συμβατικού τσιγάρου και τα αποτελέσματα συγκρίθηκαν με τις μετρήσεις σε 22 χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου πριν και μετά τη χρήση της συσκευής για διάστημα επτά λεπτών. Το συμβατικό τσιγάρο βρέθηκε να επηρεάζει την καρδιακή λειτουργία προκαλώντας αύξηση της καρδιακής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης, ενώ οι χρήστες του ηλεκτρονικού τσιγάρου παρουσίασαν μια μικρή μόνο αύξηση της πίεσης. «Το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν είναι βέβαια υγιεινή συνήθεια, είναι όμως ένα ασφαλές υποκατάστατο του κανονικού τσιγάρου» , δήλωσε δρ Κωνσταντίνος Φαρσαλινός, ο οποίος παρουσίασε τη μελέτη στο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιολογίας στο Μόναχο, τον Αύγουστο του 2012.
Άλλοι ειδικοί που συμμετείχαν στο συνέδριο του Μονάχου δήλωσαν επιφυλακτικοί απέναντι στο ηλεκτρονικό στιγάρο, αναγνώρισαν όμως ότι σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, ίσως προσφέρει οφέλη: «Το ηλεκτρονικό τσιγάρο έχει το πλεονέκτημα ότι δεν περιέχει τις χιλιάδες άλλες χημικές ουσίες, πέρα από τη νικοτίνη, που περιέχει το κανονικό τσιγάρο» σχολίασε ο δρ Ράσελ Λούπκερ του Πανεπιστημίου της Μινεσότα.
Πάντως, μέχρι σήμερα καμιά έρευνα δεν έχει αποδείξει πως το ηλεκτρονικό τσιγάρο μπορεί να έχει πιο βλαβερές επιπτώσεις από το κοινό τσιγάρο. Αυτό θεωρείται λογικό αφού το κοινό τσιγάρο εκλύει περίπου 4,500 ουσίες με τη καύση του ενώ το ηλεκτρονικό τσιγάρο εκλύει λιγότερες ουσίες.Αν και οι πληροφορίες για τις επιπτώσεις του ηλεκρονικού τσιγάρου στην υγεία είναι περιορισμένες, πιθανότατα είναι λιγότερο βλαβερό από το κοινό τσιγάρο.
Το πρόβλημα είναι ότι οι κατασκευαστές του ηλεκτρονικου τσιγάρου δεν υπόκεινται σε αυστηρό έλεγχο όπως οι φαρμακευτικές εταιρείες. Για παράδειγμα μια μελέτη στη Νέα Ζηλανδία βρήκε ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο περιείχε ακεταλδεΰδη (acetaldehyde), ένα είναι γνωστό καρκινογόνο, και υδράργυρο, ένα βαρύ μέταλλο που προσβάλλει το νευρικό σύστημα. Έχουν βρεθεί επίση νιτροζαμίνες (επίσης καρκινογόνες ουσίες) ωστόσο κάποιες μελέτες ανέφεραν ότι η συγκέντρωσή τους στα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι 500-1,400 φορές χαμηλότερη απ’ ότι στα κανονικά τσιγάρα. Tέλος έχει καταγραφεί και ένα περιστατικό όπου το ηλεκτρονικό τσιγάρο εξεράγη στο στόμα του καπνιστή.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι παρότι τα στοιχεία είναι ανεπαρκή για να καταδείξουν τις επιπτώσεις στην υγεία από το ηλεκτρονικό τσιγάρο, φαίνεται ωστόσο ότι είναι σαφώς πιο ασφαλές από το κοινό τσιγάρο. Οι γιατροί πάντως δεν θέλουν να συστήσουν στον καπνιστή το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως μια ασφαλή μέθοδο για να κόψει το κάπνισμα λέγοντας ότι οι καπνιστές δεν θα πρέπει να ανταλλάσσουν το ένα καρκινογόνο προϊόν με κάποιο άλλο.
