Τα αντιβιοτικά αντιμετωπίζουν μόνο τις βακτηριακές λοιμώξεις και δεν δρουν σε ιογενείς λοιμώξεις. Δυστυχώς, οι βακτηριακές και ιογενείς λοιμώξεις συχνά έχουν πολύ παρόμοια συμπτώματα, προκαλώντας αβεβαιότητα για την αιτία τους. Αυτό οδηγεί στη χρήση αντιβιοτικών, σε πολλές περιπτώσεις, όταν δεν χρειάζεται. Όμως, η περιττή χρήση των αντιβιοτικών συμβάλλει στην μικροβιακή αντοχή.
Εκτιμάται ότι τα αντιβιοτικά έχουν αυξήσει κατά 20 χρόνια το προσδόκιμο ζωής μας. Ωστόσο, με την πάροδο των δεκαετιών τα βακτήρια έχουν γίνει πιο ανθεκτικά, ένα αναμενόμενο αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής. Τόσο η υπερβολική όσο και η ακατάλληλη χρήση των αντιβιοτικών έχουν επιταχύνει την ανθεκτικότητα των μικροβίων και τελικά την εμφάνιση μη θεραπεύσιμων «υπερμικροβίων» που απειλούν τη βάση της σύγχρονης ιατρικής.
Οι βακτηριακές λοιμώξεις είναι σήμερα η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας έναν στους οκτώ θανάτους -συσχετίστηκαν με 7,7 εκατομμύρια θανάτους, το 13,6% του συνόλου για το 2019. Μόλις πέντε βακτήρια είναι υπεύθυνα για τους μισούς από αυτούς τους θανάτους: ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος (Staphylococcus aureus), το Εσερίχια κόλι, ένα βακτήριο που φυσιολογικά υπάρχει στο έντερό μας και είναι γνωστό επίσης ως κολοβακτηρίδιο, ο πνευμονιόκοκκος ή στρεπτόκοκκος της πνευμονίας (Streptococcus pneumoniae), η κλεμπσιέλα της πνευμονίας (Klebsiella pneumoniae) και η ψευδομονάδα (Pseudomonas aeruginosa).
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα είναι ότι τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται συστηματικά για ιογενείς λοιμώξεις, για τις οποίες απλά δεν λειτουργούν. Σ’ αυτή την περίπτωση, όχι μόνο είναι περιττά αλλά και κάνουν κακό στην υγεία διότι εκμηδενίζουν το μικροβίωμα του εντέρου μας. Εάν έχετε έναν ιό που σας προκάλεσε κρυολόγημα ή γρίπη, αισθάνεστε άσχημα και ίσως θα θέλατε ο γιατρός σας να σας χορηγήσει αντιβιοτικά γιατί πιστεύετε ότι μπορούν να διορθώσουν τα πάντα. Ο γιατρός σας επίσης θέλει να σας βοηθήσει γιατί δεν είναι σίγουρος αν είναι ιός ή βακτήριο ή θέλει να σας προφυλάξει από το να κολλήσετε κάποιο βακτήριο των ώρα που το ανοσοποιητικό σας είναι πιεσμένο και σας συνταγογραφεί αντιβιοτικά. Αυτό όμως επιδεινώνει το πρόβλημα της μικροβιακής αντίστασης στον γενικό πληθυσμό. Έχει ειπωθεί ότι το 10% των 34 εκατομμυρίων αντιβιοτικών που συνταγογραφούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο κάθε χρόνο χορηγούνται σε άτομα που δεν τα χρειάζονται. Στις ΗΠΑ, αυτό μπορεί να φτάνει το 30%.
Οι λοιμώξεις της αναπνευστικής οδού, όπως το κρυολόγημα, η γρίπη και η πνευμονία, επηρεάζουν το λαιμό, το στήθος (αεραγωγούς και πνεύμονες) και τα ιγμόρεια. Ενώ προκαλούνται συχνότερα από ιούς, μπορούν επίσης να προκληθούν από βακτήρια. Πάρτε για παράδειγμα τη διάγνωση της πνευμονίας. Αυτή είναι μια από τις πιο θανατηφόρες μολυσματικές ασθένειες στον κόσμο, σκοτώνοντας περίπου 2,6 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως. Στη σοβαρή πνευμονία, οι μικροσκοπικοί σάκοι αέρα μέσα στους πνεύμονες γεμίζουν με τόσο πολύ υγρό και πύον που οι ασθενείς δυσκολεύονται να αναπνεύσουν. Για όσους εισάγονται στην εντατική με πνευμονία, ο κίνδυνος θανάτου είναι υψηλός, μεταξύ 15% και 50%. Πολλοί που επιβιώνουν μένουν με χρόνια κακή υγεία, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών προβλημάτων. Οι ασθενείς μπορεί να επιδεινωθούν πολύ γρήγορα, πράγμα που σημαίνει ότι η θεραπεία συχνά χορηγείται χωρίς να είναι γνωστό το παθογόνο που είναι η αιτία.
Μέρος του προβλήματος είναι ότι μπορεί να χρειαστούν αρκετές ημέρες για την καλλιέργεια του δείγματος ενός ασθενούς. Λόγω της αργής λήψης εργαστηριακών αποτελεσμάτων, οι γιατροί αναγκάζονται να δίνουν στους ασθενείς αντιβιοτικά με την καλύτερη εικασία, ακολουθούμενα από ένα διαφορετικό αντιβιοτικό εάν το πρώτο δεν είχε αποτέλεσμα. Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις, κανένα δεν λειτουργεί και μπορούν να βλάψουν τον ασθενή.
Ιός ή βακτήριο;
Οι περισσότερες λοιμώξεις διαγιγνώσκονται στέλνοντας το δείγμα ενός ασθενούς σε εργαστήριο για να καλλιεργηθεί και να εξεταστεί έναντι διαφορετικών αντιμικροβιακών φαρμάκων ώστε να διαπιστωθεί ποιο σκοτώνει τον μικροοργανισμό. Ανάλογα με το μικρόβιο που εμπλέκεται, αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι αργή. Τα βακτήρια που προκαλούν φυματίωση, για παράδειγμα, μπορεί να χρειαστούν 30 ημέρες για να καλλιεργηθούν. Αντιμέτωποι με έναν ασθενή που έχει σοβαρή λοίμωξη, πολλοί γιατροί αναγκάζονται να συνταγογραφήσουν αντιβιοτικά γιατί λείπουν οι γρήγορες, αξιόπιστες και προσιτές διαγνωστικές εξετάσεις.
Την τελευταία δεκαετία, έχουν εμφανιστεί αρκετές μοριακές τεχνικές που έχουν βοηθήσει στην επιτάχυνση της διάγνωσης. Σχεδιασμένα για την αναγνώριση μικροοργανισμού και της αντοχής του, αυτές οι δοκιμές μπορούν να ανιχνεύσουν την παρουσία ή την απουσία γονιδίων ή γονιδιακών μεταλλάξεων για αντοχή στα αντιβιοτικά. Το μειονέκτημα αυτών των τεστ είναι ότι είναι συνήθως διαθέσιμες μόνο σε νοσοκομεία με πόρους, είναι ακριβά και χρειάζονται ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
Οι κλινικοί γιατροί χρειάζονται ένα rapid test για να αποφασίζουν εάν θα συνταγογραφούν αντιβιοτικά. Το βραβείο Longitude των 10 εκατομμυρίων λιρών, που εισήχθη το 2014, στοχεύει στην επιβράβευση της ανάπτυξης νέων διαγνωστικών τεστ που μπορούν να βοηθήσουν στην καθοδήγηση της αποτελεσματικής χρήσης των αντιβιοτικών και στην αποφυγή της ακατάλληλης χρήσης τους. Γρήγορες, οικονομικά προσιτές, εύχρηστες εξετάσεις που υποδεικνύουν την παρουσία βακτηριακής λοίμωξης θα επέτρεπαν μια πιο στοχευμένη χρήση αντιβιοτικών και μια συνολική μείωση της λανθασμένης διάγνωσης και της συνταγογράφησης. Αλλά δεν γίνονται αρκετά για να χρησιμοποιηθούν αυτά τα τεστ.
Υπάρχουν δύο γρήγορα τεστ που χρησιμοποιούνται αυτήν τη στιγμή: το ένα μετρά τον βιοδείκτη C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP) και το δεύτερο την προκαλσιτονίνη (PCT). Το επίπεδο αυτών των βιοδεικτών στο αίμα αυξάνεται κατά τη διάρκεια μιας μόλυνσης. Συχνά είναι υψηλότερα κατά τη διάρκεια μιας βακτηριακής λοίμωξης σε σχέση με μια ιογενή λοίμωξη, έτσι χρησιμοποιούνται για να δείξουν τη διαφορά. Ωστόσο, αυτές οι δοκιμές δεν είναι πολύ αξιόπιστες και συχνά κάνουν λάθος.
Σχετικά με το τεστ CRP, το 2014, το NICE, η υπηρεσία παρακολούθησης της υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, συνέστησε στους γενικούς ιατρούς να εξετάζουν το ενδεχόμενο διενέργειάς του σε ασθενείς με συμπτώματα λοίμωξης του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος. Είπε ότι εάν, μετά από κλινική αξιολόγηση, δεν μπορεί να γίνει διάγνωση πνευμονίας και δεν είναι σαφές εάν πρέπει να συνταγογραφηθούν αντιβιοτικά, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί αυτό το τεστ. Η εξέταση μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα σε πέντε λεπτά και να βοηθήσει τους γιατρούς να διακρίνουν εάν οι ασθενείς με λοίμωξη της αναπνευστικής οδού χρειάζονται αντιβιοτικά ή όχι.
Όμως, παρόλο που το τεστ CRP έχει υιοθετηθεί ευρέως σε πολλές Σκανδιναβικές χώρες και την Ολλανδία, εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια στην υιοθέτησή της σε άλλες χώρες. Τεστ για ακριβή μέτρηση των επιπέδων CRP είναι διαθέσιμα από διάφορους κατασκευαστές. Τα όργανα που χρειάζονται για τη μέτρηση και την καταγραφή των αποτελεσμάτων δεν είναι υπερβολικά ακριβά, αλλά -και ίσως εδώ βρίσκεται το πρόβλημα- το τεστ κοστίζει περισσότερο από τα αντιβιοτικά. Επιπλέον, κάθε νέο διαγνωστικό τεστ που αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα του κινήτρου που δίνει το Longitude Prize μπορεί να κοστίζει περισσότερο από τα υπάρχοντα τεστ CRP.
Εν τω μεταξύ, η μικροβιακή αντοχή συνεχίζει να αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Έτσι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της βραχυπρόθεσμης σκέψης, η οποία μπορεί να είναι καταστροφική βασιζόμενη στο κόστος, και της μακροπρόθεσμης προληπτικής σκέψης.
