Το λίγο σωματικό ή πνευματικό στρες δεν βλάπτει, αντίθετα μπορεί να κάνει και καλό στην υγεία μας, αλλά το διαρκές άγχος μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και άλλα προβλήματα υγείας. Μπορεί επίσης να μας κάνει να γερνάμε πιο γρήγορα. Επομένως, είναι σημαντικό να μάθουμε να είμαστε πιο ανθεκτικοί στο άγχος -όσοι βέβαια από εμάς δεν βιάζονται να γεράσουν.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που δεν είναι καλοί στη διαχείριση του άγχους μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου κατά 43%. Η αύξηση των θανάτων μπορεί εν μέρει να οφείλεται στην επίδραση που έχει το στρες στο DNA.
Το DNA, το οποίο βρίσκεται σχεδόν σε κάθε κύτταρο (εκτός από τα ερυθρά αιμοσφαίρια), περιέχει γονίδια που κωδικοποιούν τα δομικά στοιχεία (πρωτεΐνες) που αποτελούν το σώμα μας. Aποτελείται από δύο “κορδόνια” πλεγμένα μεταξύ τους στη διάσημη “διπλή έλικα”. Τα κύτταρα δημιουργούν συνεχώς αντίγραφα του εαυτού τους και όταν ένα κύτταρο διαιρείται, τα δύο κορδόνια ξετυλίγονται και δημιουργείται ένα πανομοιότυπο αντίγραφο από το καθένα. Έτσι συμβαίνει τις περισσότερες φορές αλλά μερικές φορές συμβαίνουν λάθη κατά τη διαδικασία της αντιγραφής, ειδικά στο τέλος των κορδονιών του DNA. Αυτά τα λάθη μπορεί να προκαλέσουν μεταλλάξεις στο αντιγραμμένο DNA, και ένα αποτέλεσμα είναι ότι το κύτταρο μπορεί να γίνει καρκινικό, δηλαδή να πολλαπλασιάζεται συνεχώς. Ευτυχώς, τα κύτταρα έχουν προστατευτικά καλύμματα που ονομάζονται τελομερή στα άκρα των κορδονιών του DNA, τα οποία έχουν σχεδιαστεί για να διασφαλίζουν ότι αυτά τα λάθη αποφεύγονται.
Τα τελομερή αποτελούνται από αλληλουχίες σφαιριδίων (τελομερικές επαναλήψεις). Κάθε φορά που το κύτταρο διαιρείται, η επόμενη γενιά χάνει μια χάντρα τελομερικών επαναλήψεων. Αλλά κάθε κύτταρο έχει έναν σταθερό αριθμό από αυτές τις επαναλήψεις, που σημαίνει ότι μπορεί να αναπαραχθεί μόνο ορισμένες φορές πριν διαβρωθούν τα προστατευτικά καλύμματα των τελομερών. Το όριο των κυτταρικών διαιρέσεων ονομάζεται όριο Hayflick. Μόλις ένα κύτταρο φτάσει στο όριο Hayflick (περίπου έως 60 διαιρέσεις για τα περισσότερα κύτταρα), αυτοκαταστρέφεται με έναν ασφαλή τρόπο. Αυτή είναι η ουσία της γήρανσης.
Ορισμένα κύτταρα στο σώμα, και ειδικά τα κύτταρα του ανοσοποιητικού που καταπολεμούν τις λοιμώξεις, διαθέτουν ένα ένζυμο που ονομάζονται τελομεράση. Η τελομεράση μπορεί να προσθέσει τις χάντρες πίσω (τελομερικές επαναλήψεις) σε κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος (και σε ορισμένα άλλα κύτταρα όπως τα καρκινικά) που σημαίνει ότι η γήρανση μπορεί να αναστραφεί σε αυτά τα κύτταρα. Αυτό είναι λογικό να συμβαίνει στα κύτταρα του ανοσοποιητικού τα οποία πρέπει να αναπαράγονται πολλές φορές για να καταπολεμήσουν τους ιούς και τα βακτήρια. Χωρίς την τελομεράση, θα έφταναν στο όριο του Hayflick και θα εξαφανίζονταν, αφήνοντας τον οργανισμό απροστάτευτο. Αλλά δυστυχώς η τελομεράση σταματά να λειτουργεί σωστά όταν οι άνθρωποι φτάνουν στα 80 τους και χάνουν τα ανοσοποιητικά τους κύτταρα λόγω της γήρανσης.
Το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το υπερβολικό βάρος και το άγχος συνδέονται όλα με μείωση των τελομερών. Η τελομεράση δεν λειτουργεί τόσο αποτελεσματικά όταν ένα άτομο υποφέρει από υπερβολικό άγχος και αυτό προκαλεί πρόωρη γήρανση. Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, όπως η κατανάλωση μιας φυτικής διατροφής, μπορεί να σταματήσει ή ακόμη και να αναστρέψει τη διαδικασία. Επίσης, η σωματική δραστηριότητα, και ειδικά η έντονη άσκηση, μπορεί να αυξήσει τη δραστηριότητα της τελομεράσης. Έτσι, η υγιεινή ζωή μπορεί να μειώσει την ταχύτητα της γήρανσης αλλά το ίδιο μπορεί να κάνει και η σωστή διαχείριση του άγχους.
Η διαχείριση του άγχους
Όπως αναφέρθηκε δεν είναι κακό να έχουμε λίγο άγχος. Οι ψυχολόγοι διακρίνουν το eustress (θετικό άγχος), το οποίο είναι απαραίτητο για να πετύχουμε στη δουλειά, στον αθλητισμό και τις σχέσεις από το distress (αρνητικό άγχος), όταν η πίεση γίνεται υπερβολική για να τη διαχειριστούμε. Η στενοχώρια είναι κυρίως αυτό που εννοούμε οι περισσότεροι από εμάς όταν λέμε ότι είμαστε αγχωμένοι. Αυτή είναι επίσης που μπορεί να επιταχύνει τη γήρανση στα κύτταρά μας. Δεν χρειάζεται λοιπόν να προστατεύουμε τον εαυτό σας από κάθε άγχος. Μόνο η στενοχώρια που διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι αδυσώπητη και μας εμποδίζει να ζήσουμε τη ζωή μας.
Η χρήση στρατηγικών αντιμετώπισης του άγχους και η αναζήτηση βοήθειας από φίλους μπορεί να δημιουργήσει ανθεκτικότητα στο ψυχολογικό στρες, και αυτό συνδέεται με μακρύτερα τελομερή. Επίσης, η επανεκτίμηση ενός γεγονότος που προκαλεί άγχος, π.χ. βλέποντας την ανάληψη μιας δημόσιας ομιλίας ως κάτι συναρπαστικό και όχι απλώς αγχώδες, μπορεί να μας βοηθήσει να διαχειριστούμε το άγχος. Αυτές οι τεχνικές μπορούν να εμποδίσουν το “ευστρές” να γίνει δυσφορία και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά μας στο στρες.
Η ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να ανακάμπτουμε μετά από αντιξοότητες και να αντιστεκόμαστε στους καθημερινούς στρεσογόνους παράγοντες. Εκτός από την επίλυση προβλημάτων, την κοινωνική υποστήριξη και την αποτελεσματική χρήση στρατηγικών αντιμετώπισης, η ενσυνειδητότητα μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να γίνουμε πιο ανθεκτικοί. Άλλες τεχνικές περιλαμβάνουν να κάνουμε πράγματα που ενισχύουν τα θετικά μας συναισθήματα, όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου, η ακρόαση μουσικής ή το ένα παιχνίδι στον υπολογιστή. Η εμπειρία θετικών συναισθημάτων διευρύνει το μυαλό μας, και μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε τις αντιξοότητες.
Δεν μπορούμε ακόμη να είμαστε σίγουροι ότι αυτές οι ψυχολογικές στρατηγικές επηρεάζουν τα τελομερή και κατ’ επέκταση τη διαδικασία γήρανσης. Ωστόσο, το μήκος των τελομερών και η δραστηριότητα της τελομεράσης στα κύτταρά μας φαίνεται να επηρεάζονται αρνητικά από το στρες. Επομένως, εάν μπορείτε να κάνετε αλλαγές στον τρόπο ζωής για να σας βοηθήσουν να αναπτύξετε ανθεκτικότητα στο στρες, ίσως θελήσετε να τις υιοθετήσετε. Μπορεί να μην σας κάνουν να ζήσετε όσο ένας καρχαρίας της Αρκτικής, αλλά θα μπορούσαν να προσθέσουν μερικά πολύτιμα χρόνια στη ζωή σας.
