Όταν ο καρδιακός ρυθμός είναι αφύσικα αργός, δηλαδή υπάρχει βραδυκαρδία, τότε απαιτείται θεραπεία. Διότι η βραδυκαρδία προκαλεί συμπτώματα όπως κόπωση, δύσπνοια, λιποθυμία ή απώλεια αισθήσεων.
Η μόνη αποτελεσματική θεραπεία για τη βραδυκαρδία είναι η τοποθέτηση βηματοδότη (pacemaker). Οι βηματοδότες αρχικά σχεδιάστηκαν για ένα σκοπό: να διατηρούν το φυσιολογικό καρδιακό παλμό όταν η καρδιά χτυπά αργά ή σταματά. Σήμερα υπάρχουν εξελιγμένες συσκευές που όχι μόνο διατηρούν το ρυθμό σε φυσιολογικά επίπεδα, αλλά μιμούνται το φυσιολογικό παλμό επιταχύνοντας ή επιβραδύνοντας την καρδιά ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο δραστηριότητας.
Τι είναι ο βηματοδότης
Ο βηματοδότης αποτελείται από δύο βασικά μέρη: Πρώτον, μία γεννήτρια παλμών που περιέχει μπαταρίες και ηλεκτρονικό κύκλωμα και δεύτερον καλώδια που μεταφέρουν τα ηλεκτρικά ερεθίσματα από τη γεννήτρια στο μυοκάρδιο. Η μπαταρία, τα ηλεκτρονικά μέρη και το τσιπ υπολογιστή βρίσκονται σε μία αδιάβροχη, από τιτάνιο θήκη που έχει μέγεθος όσο τρία νομίσματα μαζί. Τα καλώδια αποτελούνται από εύκαμπτα σύρματα με ένα περίβλημα από μονωτικό υλικό, όπως σιλικόνη ή πολυουρεθάνη, και μοιάζουν πολύ με τα ηλεκτρικά καλώδια ενός σπιτιού. Ο βηματοδότης ρυθμίζεται μετά την επέμβαση με έναν προγραμματιστή. Ο προγραμματιστής είναι σαν ένας υπολογιστής που συνδέεται με μία ράβδο και τοποθετείται πάνω από το βηματοδότη. Το ηλεκτρονικό κύκλωμα στέλνει και δέχεται σήματα όμοια με αυτά ενός τηλεκοντρόλ.
Πώς λειτουργεί ο βηματοδότης
Ο βηματοδότης αισθάνεται τον καρδιακό χτύπο και αντιδρά αναλόγως. Αν εντοπίσει αργό καρδιακό ρυθμό ή καθόλου ρυθμό, εκπέμπει μικρά ηλεκτρικά ερεθίσματα (εντελώς ανώδυνα) που διεγείρουν την καρδιά και την κάνουν να συστέλλεται. Αν εντοπίσει ταχυκαρδία, σταματά τη μετάδοση ερεθισμάτων μέχρι τη στιγμή που θα ξαναχρειαστεί. Τη στιγμή που ο ρυθμός της καρδιάς ξαναγίνεται αργός ή σταματά, ο βηματοδότης αρχίζει να λειτουργεί.
Ο βηματοδότης είναι προγραμματισμένος να καταλαβαίνει το φυσιολογικό ή ικανοποιητικό καρδιακό ρυθμό και τη στιγμή που αυτός γίνεται αργός ώστε να ξεκινήσει τη μετάδοση ερεθισμάτων. Πολλές άλλες λειτουργίες μπορούν να προγραμματιστούν, όπως η ισχύς των ερεθισμάτων και το πόσο ευαίσθητος πρέπει να είναι ο βηματοδότης στον εντοπισμό του φυσιολογικού καρδιακού χτύπου. Οι πιο εξελιγμένοι βηματοδότες παρέχουν επιπλέον λειτουργίες, όπως το να αυξάνουν το ρυθμό σε περίοδο σωματικής άσκησης.
Οι βηματοδότες με δύο καλώδια ή δύο καρδιακών κοιλοτήτων αποτελούνται από μία γεννήτρια παλμών και καλώδια τόσο στο δεξιό κόλπο όσο και στη δεξιά κοιλία. Αυτό το είδος βηματοδότη καταλαβαίνει πότε ενεργοποιείται ο φυσικός βηματοδότης της καρδιάς (φλεβόκομβος).
Στα άτομα με ολική καρδιακή απόφραξη το μήνυμα από το φλεβόκομβο δε φτάνει στις κοιλίες γιατί εμποδίζεται από τον κολποκοιλιακό κόμβο. Ωστόσο, με ένα βηματοδότη δύο καρδιακών κοιλοτήτων η γεννήτρια παλμών εντοπίζει το μήνυμα του φλεβόκομβου και κάνει την καρδιά να συστέλλεται στέλνοντας ένα ερέθισμα στην κοιλία. Έτσι διατηρείται η φυσιολογική σειρά του καρδιακού ρυθμού (πρώτα χτυπά ο κόλπος και μετά η κοιλία) και ο βηματοδότης προσαρμόζει το ρυθμό ανάλογα με τις εντολές του φλεβόκομβου.
Ο φλεβόκομβος επιταχύνεται όταν καταπονείστε σωματικά. Έτσι, αν έχετε βηματοδότη δύο καρδιακών κοιλοτήτων, ο φλεβόκομβος θα του δώσει εντολή να διεγείρει πιο γρήγορα τις κοιλίες. Η επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού εξασφαλίζει ένα φυσιολογικό επίπεδο δραστηριοτήτων.
Ορισμένα άτομα με βηματοδότη μίας καρδιακής κοιλότητας (κατά τον οποίο διεγείρεται μόνο η μία κοιλία) νιώθουν ένα συνεχόμενο παλμό στο λαιμό, βάρος στο στή θος ή λιποθυμία την ώρα που λειτουργεί ο βηματοδότης (σύνδρομο βηματοδότη). Με τους βηματοδότες δυο καρδιακών κοιλοτήτων δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα.
Βηματοδότες προσαρμοζόμενης συχνότητας
Μερικά άτομα δεν έχουν φυσιολογικό φλεβόκομβο, ο οποίος μπορεί να εντοπιστεί από τους βηματοδότες δύο καρδιακών κοιλοτήτων. Αν έχετε κολπική μαρμαρυγή ή ανώμαλο ή αργό φλεβόκομβο, θα επωφεληθείτε πολύ από τους βηματοδότες προσαρμοζόμενης συχνότητας. Αυτοί μιμούνται το φυσιολογικό καρδιακό ρυθμό ανάλογα με τη δραστηριότητα.
Οι βηματοδότες προσαρμοζόμενης συχνότητας αισθάνονται τη σωματική δραστηριότητα, όπως το περπάτημα ή το ανέβασμα σκάλας, και μεταβάλλουν τον καρδιακό ρυθμό. Όταν ο αισθητήρας νιώσει ότι βρίσκεστε σε κατάσταση ανάπαυσης, διατηρεί πιο αργό ρυθμό. Όπως ακριβώς η φυσιολογική καρδιά επιταχύνεται κατά τη δραστηριότητα και επιβραδύνεται κατά την ανάπαυση, έτσι και ο βηματοδότης αλλάζει το ρυθμό ανάλογα με τη δραστηριότητα που εντοπίζει.
Η τεχνολογία των αισθητήρων προοδεύει συνεχώς. Οι βηματοδότες μπορεί να έχουν έναν αισθητήρα ή συνδυασμό περισσοτέρων, ανάλογα με την κατασκευή και το μοντέλο. Κάθε αισθητήρας ή συνδυασμός αισθητήρων έχει την ικανότητα να αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό ανάλογα με το πόσο δραστήριος είναι ο ασθενής και να προσαρμόζει το ρυθμό ανάλογα με τις ανάγκες του.
Για παράδειγμα, ένα είδος βηματοδότη αισθάνεται την κίνηση του σώματος. Όταν αρχίζετε να κινείστε γρήγορα, ο βηματοδότης συμπεραίνει ότι περπατάτε, τρέχετε, ανεβαίνετε σκάλες ή κάνετε κάποια άλλη άσκηση. Έτσι, αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό ανάλογα με το βαθμό της δραστηριότητας που εντοπίζει.
Ένας άλλος βηματοδότης αισθάνεται το βάθος και το ρυθμό της αναπνοής. Όταν η αναπνοή γίνεται βαριά και γρήγορη, ο βηματοδότης συμπεραίνει ότι καταπονείτε τον εαυτό σας και αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό.
Ένας άλλος βηματοδότης αισθάνεται τη θερμοκρασία του αίματος μέσα στην κοιλία. Όταν ασκείστε, η θερμοκρασία του αίματος αυξάνεται ελαφρώς γιατί ο ασκούμενος μυς εκπέμπει θερμότητα. Αυτός ο βηματοδότης αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό ανάλογα με την αύξηση της θερμοκρασίας.
Μερικοί ασθενείς χρειάζονται ένα βηματοδότη που να μετατρέπεται από βηματοδότη δύο καρδιακών κοιλοτήτων σε βηματοδότη μίας καρδιακής κοιλότητας σε περίπτωση που προκληθεί κολπική μαρμαρυγή. Ο βηματοδότης προσαρμόζεται και καταγράφει το γεγονός.
Η τεχνολογία έχει βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό τις διαγνωστικές δυνατότητες και την ποσότητα των δεδομένων που μπορούν να αποθηκεύουν οι βηματοδότες. Οι βηματοδότες διαθέτουν πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που παρέχουν επιπλέον πληροφορίες σχετικά με το βηματοδότη, το καλωδιακό σύστημα και τις ειδικές διαγνωστικές λειτουργίες.
Αν πρόκειται να κάνετε εμφύτευση βηματοδότη
Η τοποθέτηση βηματοδότη είναι μια σχετικά μικρή χειρουργική επέμβαση που διαρκεί περίπου μία ώρα. Η καρδιά παρακολουθείται συνεχώς με ηλεκτροκαρδιογράφημα πριν, στη διάρκεια και μετά την εμφύτευση. Τοποθετείται πάνω από τον ασθενή ένα ειδικό μηχάνημα ακτινογραφιών ώστε ο γιατρός να βάλει σωστά το βηματοδότη και τα καλώδια. Ο χειρουργός θα μουδιάσει την περιοχή της τομής με τοπική αναισθησία, ακριβώς κάτω από την κλείδα, και θα σας δώσει χαλαρωτικά.
Μόλις γίνουν όλα σωστά, ο γιατρός θα κάνει σύνδεση με τη γεννήτρια παλμών, η οποία θα τοποθετηθεί σε μια θήκη πίσω από το δέρμα και το λίπος του θωρακικού τοιχώματος. Ο γιατρός θα προγραμματίσει το βηματοδότη ώστε τα ερεθίσματα να είναι αρκετά ισχυρά για να λειτουργούν την καρδιά, αλλά όχι υπερβολικά ισχυρά ώστε να ξοδεύουν πολλή μπαταρία. Οι περισσότεροι ασθενείς παίρνουν εξιτήριο μετά από 1-2 μέρες. Άλλοι βγαίνουν από το νοσοκομείο ακόμα και την ίδια μέρα.
Η τομή μπορεί να είναι ευαίσθητη για λίγο καιρό. Μόλις περάσει το πρώτο οίδημα, μπορεί να βλέπετε το περίγραμμα του βηματοδότη. Μπάνιο μπορείτε να κάνετε σαράντα οκτώ ώρες μετά την επέμβαση.
Ο γιατρός θα σας συμβουλεύσει να μην οδηγήσετε για δύο εβδομάδες μετά την επέμβαση μέχρι να βεβαιωθεί ότι ο βηματοδότης λειτουργεί σωστά. Για ένα μήνα πρέπει να αποφεύγετε δραστηριότητες που καταπονούν το σώμα από τους ώμους και πάνω. Όλα αυτά μπορεί να επηρεάσουν τη σταθερότητα του βηματοδότη, μια και χρειάζεται λίγος καιρός για να προσκολληθεί καλά στο εσωτερικό τοίχωμα της καρδιάς. Ενημερώστε το γιατρό για οποιαδήποτε αλλαγή, όπως οίδημα, ερεθισμό, εκκρίσεις από την τομή ή πυρετό.
Ευτυχώς δε χρειάζεται να κάνετε πολλά για να βεβαιωθείτε για τη σωστή λειτουργία του βηματοδότη. Οι δραστηριότητες που εκπέμπουν ισχυρά ηλεκτρομαγνητικά πεδία, όπως η ηλεκτροσυγκόλληση, μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία του βηματοδότη και πρέπει να αποφεύγονται. Επίσης, δεν πρέπει να συμμετέχετε σε ομαδικά σπορ ούτε να χρησιμοποιείτε κυνηγετικές καραμπίνες με το χέρι που βρίσκεται στην πλευρά της καρδιάς. Τα μηχανήματα ανίχνευσης των αεροδρομίων δεν επηρεάζουν τους βηματοδότες, αλλά μπορεί να ενεργοποιήσουν το συναγερμό μετάλλων. Το προσωπικό του αεροδρομίου είναι προετοιμασμένο για τέτοιες περιπτώσεις και μπορεί να βοηθήσει. Οι φούρνοι μικροκυμάτων δεν επηρεάζουν τους σύγχρονους βηματοδότες.
