H αρχαία ελληνική μουσική είναι από τα λιγότερο «φωτισμένα» κεφάλαια. Αν και γνωρίζουμε πολλά για τον ρόλο της και την διείσδυσή της στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, εν τούτοις ένα μεγάλο κομμάτι αυτής, παραμένει ανεξιχνίαστο. “Η έλλειψη γραπτών καταλοίπων της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής είχε, για αιώνες, δημιουργήσει την πεποίθηση ότι η Μουσική δεν ήταν ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο κεφάλαιο της τέχνης της Αρχαίας Ελλάδας” δήλωσε ο μουσικός Παναγιώτης Στέφος.
Σταδιακά ωστόσο οι γνώσεις μας για τον ρόλο και την θέση της στην αρχαία Ελλάδα εμπλουτίστηκαν χάρη στην συστηματική έρευνα και τις φιλολογικές πηγές, όπου υπάρχει πλήθος άμεσων και έμμεσων αναφορών.
“Από την Λυρική Ποίηση αντλούμε πάρα πολλές πληροφορίες για τα μουσικά όργανα ενώ από τα ιστορικά κείμενα μαθαίνουμε πολλά για μουσικούς και το έργο τους”ανάφερε ο Παναγιώτης Στέφος.
Η χρήση της λύρας και της κιθάρας για παράδειγμα, μας παραδίδεται με μεγάλη ακρίβεια μέσα από τις δεκάδες σωζόμενες παραστάσεις. Ειδικότερα η τοποθέτησή της, ο τρόπος που κρατά το όργανο ο μουσικός και ο τρόπος παιξίματος, η χρήση και των δύο χεριών και η «συνεργασία» του μουσικού με τον αοιδό, είναι ζητήματα τα οποία λιγότερο ή περισσότερο έχουν βρει την απάντησή τους μέσα από την προσεκτική μελέτη της σωζόμενης αγγειογραφίας σε συνδυασμό με πληροφορίες που μας παραδίδονται από τους Λυρικούς Ποιητές, η ακόμα και τον Αριστοφάνη.
Για τα όργανα των αρχαίων Ελλήνων αντλούμε τα περισσότερα στοιχεία από την πλούσια εικονογραφία και ειδικότερα από τις αγγειογραφίες, τα ανάγλυφα, τα ψηφιδωτά και τα αγάλματα και είναι τα εξής:
H ΛΥΡΑ : το πλέον διαδεδομένο έγχορδο της αρχαίας Ελλάδας, ένα μουσικό όργανο ιδιαίτερα δημοφιλές αφού δεν ήταν όργανο απαραίτητα των επαγγελματιών. Σύμβολο του Απόλλωνα, η λύρα δεν χρησιμοποιείτο σε εκδηλώσεις σε ανοιχτούς χώρους, ενώ ήταν το κατεξοχήν όργανο για εκπαίδευση των νέων.
Η ΦΟΡΜΙΓΞ : η παλαιότερη ίσως μορφή της αρχαίας κιθάρας, κατεξοχήν συνδεδεμένη με την απόδοση από ραψωδούς των ομηρικών επών. Θεωρείτο ιερό όργανο και ίσως υπήρξε το πιο αρχαίο έγχορδο.
Η ΚΙΘΑΡΙΣ : συνήθως με τετράγωνη βάση είναι το μουσικό όργανο που απαιτεί δεξιοτεχνία γι’αυτό χαρακτηρίζεται ως το όργανο των επαγγελματιών κιθαρωδών και των μεγάλων μουσικών αγώνων. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας πιο τελειοποιημένος τύπος λύρας με περισσότερες χορδές και πιο δυνατό ήχο.
Η ΒΑΡΒΙΤΟΣ : με πιο μεγάλους βραχίονες και ως εκ τούτου με πιο μεγάλες χορδές, το μουσικό αυτό όργανο έχει χαμηλότερη έκταση, και ήχο γλυκύτερο και πιο βαρύ από εκείνο της λύρας.
Η ΠΑΝΔΟΥΡΑ Ή ΠΑΝΔΟΥΡΙΣ : τρίχορδο όργανο, πρόγονος του λαούτου, ονομαζόμενο από τους αρχαίους και ως τρίχορδον.
Ο ΑΥΛΟΣ & Ο ΔΙΑΥΛΟΣ : το σημαντικότερο αρχαιοελληνικό πνευστό, το χρησιμοποιούσαν σε όλες σχεδόν τις ιδιωτικές και δημόσιες τελετές, στους εθνικούς αγώνες, στις πομπές και φυσικά στις παραστάσεις τραγωδίας. Είχε χαρακτήρα οργιαστικό και ήταν συνδεδεμένος με την λατρεία του θεού Διονύσου.
Η ΣΥΡΙΓΞ : πνευστό ιδιαίτερα ταπεινής θέσης, χρησίμευε στους βοσκούς και ήταν συνδεδεμένη με τον θεό Πάνα – η πολυκάλαμη εκδοχή του οργάνου ονομαζόταν μάλιστα «σύριγγα του Πανός».
Η ΣΑΛΠΙΓΞ : Κατασκευασμένη από χαλκό. Δεν χρησιμοποιούνταν για καθαρά μουσικούς σκοπούς, αλλά για πολεμικά σαλπίσματα καθώς και για τελετουργικούς λόγους.
ΤΟ ΚΟΧΥΛΙ : μια φυσική σάλπιγγα. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν συνήθως τρίτωνα ή κάσση ή στρόμβο.
ΤΟ ΤΥΜΠΑΝΟ : όργανο κατεξοχήν «γυναικείο», χρησιμοποιείτο περισσότερο στις οργιαστικές λατρείες – πχ Βακχικές. Όπως και όλα εξάλλου τα κρουστά, δεν χρησιμοποιείτο για καθαρά μουσικούς σκοπούς, αλλά κυρίως σε τελετές και λατρευτικού χαρακτήρα θρησκευτικές εκδηλώσεις.
ΤΑ ΚΡΟΤΑΛΑ Ή ΚΡΕΜΒΑΛΑ : ξύλινα κρουστά αντίστοιχα με τις σημερινές καστανιέτες. Χρησιμοποιούνταν για να κρατάνε τον ρυθμό των χορευτών και συνήθως τα κρατούσαν γυναίκες.
ΤΑ ΚΥΜΒΑΛΑ : κατασκευασμένα από μέταλλο, συνδέονταν κατεξοχήν με την διονυσιακή λατρεία και τελετές. Είχαν ασιατική προέλευση και μολονότι τα χρησιμοποιούσαν δεν θεωρούνταν όργανα με ουσιαστική αξία.
ΤΟ ΣΕΙΣΤΡΟ : κρουστό αφρικανικής / αιγυπτιακής προέλευσης που με τον οξύ του ήχο αποτελούσε ένα είδος ρυθμικής συνοδείας.
Από τους αρχαϊκούς ήδη χρόνους η μουσική άρχισε να αποκτά ένα όλο και πιο σύνθετο χαρακτήρα και ρόλο, με αποκορύφωμα την δημιουργία Μουσικών Αγώνων σε πολλές πόλεις. Οι αρχαιότεροι τέτοιοι καταχωρημένοι Αγώνες είναι τα “Κάρνεια” στην Αρχαία Σπάρτη, μια πόλη όπου η Μουσική γενικότερα κατείχε εξέχουσα θέση και ήταν άρρηκτα δεμένη με την εκπαίδευση των νέων.
Η Αθήνα έλαμψε κυριολεκτικά μετά τον 6ο αιώνα όταν πλέον η μουσική έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στις δύο μεγάλες εορτές της πόλης, τα Μεγάλα Παναθήναια και τα Μεγάλα Διονύσια.
Ο Παναγιώτης Στέφος με μακριά καλλιτεχνική πορεία οργάνωσε μια ομάδα με την ονομασία «Λύραυλος» με κύριο στόχο την ανακατασκευή όλων αυτών των αρχαίων ογράνων. Στόχος τους η δημιουργία όσο το δυνατόν, πιο πιστών αντιγράφων, που δεν θα λειτουργούν απλά ως γοητευτικές «μακέτες» αλλά ως πλήρη όργανα, που θα αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο τις σωζόμενες «παρτιτούρες».
Κάνοντας χρήση των πρωτότυπων υλικών, όπως έλατο, πυξάρι και καλάμι, έντερα για τις χορδές, καύκαλα χελώνας , δέρμα, ιχθυόκολλα και ξυλόκαρφα, η ομάδα προχώρησε στην αναδημιουργία των περισσότερων αρχαίων μουσικών οργάνων.
Ο Λύραυλος έχει αναγνωριστεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό για το έργο του. Από το «Μέγαρο Μουσικής Αθηνών» και την «Όπερα της Βαρσοβίας», από το «Φεστιβάλ Παλαιάς Μουσικής» στην Στοκχόλμη και την «Corcoran Gallery» στην Ουάσιγκτον έως την συνεργασία με την «Κρατική Ορχήστρα Αθηνών» .Επιπλέον, με την συμμετοχή του στις εκδηλώσεις της Ολυμπιάδας αλλά και με πάνω από 400 παραστάσεις σε σχολεία όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, ο ”Λύραυλος” θεωρείται μία απο τις πιο τεκμηριωμένες προσπάθειες ανάδειξης και προβολής της πλούσιας Αρχαιοελληνικής Μουσικής Κληρονομιάς.
