Ξέρουμε από την εμπειρία μας ότι ορισμένα συναισθήματα συνδέονται με το έντερο. «Κατουριόμαστε από τον φόβο μας» ή «τα κάνουμε πάνω μας» όταν τρομάζουμε. Κι όταν ερωτευόμαστε, αισθανόμαστε «ένα σφίξιμο στο στομάχι». Ο εγκέφαλος δεν αποτελεί τον μοναδικό κυβερνήτη του σώματος. Ένα άλλο όργανο που παίζει σημαντικό ρόλο για το υπόλοιπο σώμα είναι το έντερο το οποίο διαθέτει έναν πολύ μεγάλο αριθμό νεύρων που είναι διαφορετικά από τα νεύρα του υπόλοιπου σώματος.
Το δίκτυο νεύρων του εντέρου ονομάζεται «εντερικός εγκέφαλος», επειδή είναι εξίσου μεγάλο και περίπλοκο με τη φαιά ουσία του εγκεφάλου μας. Φυσικά αυτά τα νεύρα σε κάτι χρησιμεύουν. Αν ο ρόλος του εντέρου ήταν η μεταφορά της τροφής το εξεζητημένο νευρικό του σύστημα θα αποτελούσε μία παράλογη σπατάλη ενέργειας.
Πώς μεταφέρονται στον εγκέφαλο τα σήματα του εντέρου
Το πείραμα της αναγκαστικής κολύμβησης, που διενεργείται σε ποντίκια, είναι από τα πιο αποκαλυπτικά πειράματα της έρευνας για την αίσθηση κινήτρου και την κατάθλιψη. Ένα ποντίκι τοποθετείται σε δοχείο με νερό, πολύ βαθύ για να πατήσουν τα πόδια του, κάτι που το αναγκάζει να κολυμπήσει προσπαθώντας να βρεθεί σε στερεό έδαφος. Το ερώτημα είναι πόση ώρα θα συνεχίσει να κολυμπά κυνηγώντας τον στόχο του. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα από τα βασικά ερωτήματα της ύπαρξης μας: πόσο έντονα είμαστε πρόθυμοι να προσπαθήσουμε για κάτι;
Τα ποντίκια με τάσεις κατάθλιψης δεν κολυμπάνε για ώρα. Απλώς παγώνουν στη θέση τους, αναμένοντας με απάθεια τη μοίρα τους. Τα ποντίκια αυτά επιδεικνύουν επίσης εντονότερη αντίδραση στο στρες. Συνήθως τα νέα αντικαταθλιπτικά δοκιμάζονται σε αυτά τα ποντίκια. Αν κολυμπήσουν περισσότερη ώρα μετά τη λήψη των φαρμάκων, είναι μια ένδειξη ότι η υπό εξέταση δραστική ουσία ίσως είναι αποτελεσματική.
To 2011, ερευνητές, με επικεφαλής τον Ιρλανδό επιστήμονα Τζον Κράιαν έδωσαν σε ποντίκια το Lactobacillus rhamnosus (JB-1), ένα στέλεχος βακτηρίων ωφέλιμων για το έντερο. Όντως, τα ποντίκια με την ενισχυμένη εντερική χλωρίδα όχι μόνο κολυμπούσαν για περισσότερη ώρα με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, αλλά διαπιστώθηκε ότι το αίμα τους περιείχε λιγότερες στρεσογόνες ορμόνες. Επιπλέον, τα ποντίκια αυτά εμφάνισαν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ μνήμης και μάθησης από τα αντίστοιχα μη ενισχυμένα.
Ωστόσο, όταν οι επιστήμονες απέκοψαν το πνευμονογαστρικό τους νεύρο, δεν καταγράφηκε καμία διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων. Το πνευμονογαστρικό νεύρο αποτελεί την πιο σύντομη και σημαντική δίοδο από το έντερο στον εγκέφαλο. Διατρέχει το διάφραγμα, περνά ανάμεσα από τους πνεύμονες και την καρδιά, ανεβαίνει τον οισοφάγο, περνά μέσα από τον λαιμό και καταλήγει στον εγκέφαλο. Πειράματα σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι αισθάνονται άνεση ή άγχος όταν διεγείρεται το πνευμονογαστρικό νεύρο σε διαφορετικές συχνότητες.
Άγχος και εντερική χλωρίδα
Η πρώτη μελέτη για τις συνέπειες από τη φροντίδα του εντέρου σε έναν υγιή εγκέφαλο δημοσιεύτηκε το 2013 – δύο χρόνια μετά τη μελέτη με τα ποντίκια. Μετά από τέσσερις βδομάδες λήψης ενός κοκτέιλ από συγκεκριμένα βακτήρια, ορισμένες περιοχές στον εγκέφαλο των εθελοντών παρουσίαζαν αδιαμφισβήτητες αλλαγές, ειδικά εκείνες που ευθύνονται για την επεξεργασία των συναισθημάτων και του πόνου.
Το υγιές έντερο δεν μεταδίδει δευτερευούσης σημασίας πεπτικά σήματα στον εγκέφαλο μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου. Αντ’ αυτού, τα επεξεργάζεται με τον δικό του εγκέφαλο – άλλωστε, γι’ αυτό τον λόγο υπάρχει. Ωστόσο, αν θεωρήσει κάτι σημαντικό, θα ενημερώσει τον εγκέφαλο.
Με ανάλογο τρόπο, ο εγκέφαλος δε μεταφέρει κάθε πληροφορία στο συνειδητό επίπεδο. Αν το πνευμονογαστρικό νεύρο θελήσει να μεταφέρει πληροφορίες σε εξαιρετικά σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου, πρέπει πρώτα να περάσει από τον “πορτιέρη” του εγκεφάλου, τον θάλαμο. Π.χ. η αναφορά για μια ασυνήθιστα μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ θα μεταφερθεί από την κοιλιά στο κεφάλι, ενημερώνοντας το κέντρο ελέγχου του εμετού και η πληροφορία για παγιδευμένα αέρια θα καταλήξει στο κέντρο πόνου. Τα ερεθίσματα αυτά περνάνε στο συνειδητό μέρος, επειδή το κατώφλι του εντέρου και ο θάλαμος του εγκεφάλου τα θεωρούν σημαντικά.
Όταν το έντερο είναι ερεθισμένο, η σύνδεση του με τον εγκέφαλο μπορεί να δημιουργήσει εξαιρετικά δυσάρεστα προβλήματα, τα οποία εμφανίζονται στα εγκεφαλογραφήματα. Σε ένα πείραμα, απεικονίστηκε η δραστηριότητα στον εγκέφαλο εθελοντών τη στιγμή που τους φούσκωναν ένα μικρό μπαλόνι στο έντερο. Οι υγιείς εθελοντές εμφάνισαν φυσιολογική εγκεφαλική δραστηριότητα χωρίς αξιοπρόσεκτα συναισθηματικά στοιχεία. Ωστόσο, όταν οι ασθενείς με ευερέθιστο έντερο υποβλήθηκαν στην ίδια διαδικασία, υπήρξαν ξεκάθαρες ενδείξεις δραστηριότητας σε μια συναισθηματική περιοχή του εγκεφάλου, που συνδέεται συνήθως με τα δυσάρεστα συναισθήματα. Οι ασθενείς ταράχτηκαν, χωρίς να έχουν βιώσει συνειδητά κάτι δυσάρεστο.
Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου χαρακτηρίζεται συχνά από μια δυσάρεστη αίσθηση φουσκώματος ή γουργουρητών στην κοιλιακή χώρα και μία προδιάθεση για διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Επίσης, οι ασθενείς παρουσιάζουν τάσεις άγχους ή καταθλιπτικών διαταραχών άνω του μέσου όρου. Μία τέτοια κατάσταση μπορεί να προκληθεί από μικρές αλλά επίμονες φλεγμονές, κακή εντερική χλωρίδα ή μη διαγνωσμένες τροφικές δυσανεξίες.
Υπάρχουν και άλλες ασθένειες που επηρεάζουν το έντερο. Στη διάρκεια μιας οξείας φάσης της πάθησης τους, ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη εντερική πάθηση (όπως η πάθηση του Crohn ή η ελκώδης κολίτιδα) μπορεί να εμφανίσουν πληγές στα εντερικά τοιχώματα. Σε αυτές τις παθήσεις τα προβλήματα προκαλούνται από τον άρρωστο βλεννογόνο του εντέρου. Όπως και στην περίπτωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου, οι ασθενείς εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης ή άγχους.
Σύμφωνα με μια θεωρία που προτείνουν ορισμένοι βακτηριολόγοι, το άγχος δημιουργεί αλλοιωμένες καταστάσεις στο έντερο που επιτρέπουν σε διάφορα βακτήρια να επιβιώσουν, συγκριτικά με τις περιόδους μειωμένου άγχους. Το άγχος μεταβάλλει τις συνθήκες στο έντερο. Όσα βακτήρια δεν έχουν πρόβλημα με αυτό συνεχίζουν να αναπαράγονται επιτυχώς ενώ άλλα δεν επιζούν και αλλάζει η εντερική χλωρίδα κάτι που μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για την υγεία.
