Η αθροιστική κεφαλαλγία (cluster headache) θεωρείται το πιο επώδυνο είδος πονοκεφάλου. Είναι ένας σπάνιος πονοκέφαλος που χαρακτηρίζετε από αυστηρά μονόπλευρες πολύ δυνατές κρίσεις πόνου πάνω από την περιοχή των κροτάφων και των ματιών. Πολλές φορές εκδηλώνεται και κατά τη διάρκεια του ημερήσιου και του νυχτερινού ύπνου. Προσβάλλει έναν στους 1.000 ανθρώπους.
Παρά την μεγάλη ένταση του πόνου, και παρά το γεγονός ότι η αθροιστική κεφαλαλγία έχει χαρακτηριστικά συμπτώματα, είναι συχνό φαινόμενο οι άνθρωποι με την πάθηση αυτή να μην έχουν διαγνωστεί σωστά για αρκετά χρόνια και να παραμένουν χωρίς τη σωστή θεραπεία. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σε Έλληνες ασθενείς, μπορεί να περάσουν ακόμα και δεκαετίες με πολλαπλές επισκέψεις σε γιατρούς, έως ότου τεθεί η διάγνωση. Κάποιες φορές η αθροιστική κεφαλαλγία συγχέεται με πάθηση του οφθαλμού ή με ιγμορίτιδα.
Συμπτώματα
Ο πόνος στην αθροιστική κεφαλαλγία εντοπίζεται πάντα στην μία πλευρά του κεφαλιού (συνήθως στην ίδια, αφού σπάνια παρατηρείται αλλαγή πλευράς), συχνά πίσω από το μάτι και τον κρόταφο, αλλά μπορεί να επεκτείνεται προς το μέτωπο, το μάγουλο ή τον αυχένα. Μπορεί να συνοδεύεται από πτώση βλεφάρου, κοκκίνισμα του ματιού ή δάκρυα που τρέχουν από το μάτι της πλευράς όπου εντοπίζεται ο πόνος. Επίσης μπορεί να υπάρχει ρινική συμφόρηση ή καταρροή στο ρουθούνι που είναι δίπλα στο μάτι που πονά.
Χαρακτηριστικό της αθροιστικής κεφαλαλγίας είναι το γεγονός ότι ο ασθενής νιώθει πολύ έντονο ως ανυπόφορο πόνο ενώ αναφέρει ότι αισθάνεται «σαν να πρόκειται να πεταχτεί το μάτι του έξω».
Σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στην ημικρανία ή σε άλλους πονοκεφάλους όπου οι ασθενείς αναζητούν την κατάκλιση, ο ασθενής με αθροιστική κεφαλαλγία την ώρα της κρίσης πολύ πιθανόν να πηγαινοέρχεται νευρικά, μην μπορώντας να μείνει ακίνητος σε ένα σημείο.
Οι κρίσεις στην αθροιστική κεφαλαλγία έρχονται κατά περιόδους, ενώ διαρκούν συνήθως μερικές εβδομάδες ως λίγους μήνες και στη συνέχεια χάνονται για μήνες ή χρόνια, μέχρι να έρθει μία νέα περίοδος κρίσεων. Αρκετές φορές εμφανίζονται ανά σεζόν, την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Στην διάρκεια της περιόδου που είναι ενεργές, οι κρίσεις μπορεί να εμφανίζονται με συχνότητα από μία ως τέσσερις κάθε μέρα.
Η διάρκεια των κρίσεων στους περισσότερους ασθενείς κυμαίνεται από 30 λεπτά ως 3 ώρες. Αυτές οι κρίσεις συνήθως εμφανίζονται απρόοπτα χωρίς κάποια εμφανή αφορμή. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις η κρίση εμφανίζεται ακριβώς την ίδια ώρα του 24ώρου, συχνά μέσα στον ύπνο, «σαν να έχει βάλει ξυπνητήρι». Συνήθως συμβαίνουν σε 2 με 3 ώρες, αφού πέσετε για ύπνο, συχνά κατά τη διάρκεια της φάσης του βαθέος ύπνου, που είναι γνωστός ως REM (rapid eye movement = ταχείες κινήσεις των οφθαλμών).
Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι:
- Συνήθως ο πόνος αρχίζει και τελειώνει απότομα χωρίς να υπάρχουν πρόδρομα σημάδια ωστόσο το 14% των ασθενών μπορεί να αναφέρει κάποια μορφή αύρας (Bahra et al, 2002)
- Κοκκίνισμα του ματιού
- Δακρυσμένο μάτι
- Ένα πεσμένο βλέφαρο (βλεφαρόπτωση)
- Καταρροή ή βουλωμένη μύτη
- Ιδρώτας στην περιοχή του μετώπου ή του προσώπου
- Νευρικότητα (τριγυρίζοντας, ταλαντεύοντας με το άνω μέρος του σώματος).
- Ναυτία
- Φωτοφοβία (ενόχληση από το φως)
Να σημειωθεί ότι ο πόνος κατά τη διάρκεια μιας κρίσης μπορεί να είναι εξουθενωτικός, αλλά δεν υπάρχει μόνιμη σωματική βλάβη και η κατάσταση δεν οδηγεί σε άλλες διαταραχές.
Σε αντίθεση με τις ημικρανίες, που προσβάλλουν πιο συχνά γυναίκες, οι αθροιστικές κεφαλαλγίες προσβάλλουν κυρίως τους άνδρες. Η σχέση ανδρών προς γυναίκες είναι στο 6:1, ιδιαίτερα στους καπνιστές, ενώ η ηλικία μεταξύ των 20 και 40 είναι η συχνότερη στην οποία εμφανίζονται τα συμπτώματα.
Αιτίες
Δεν έχει βρεθεί συγκεκριμένη αιτία για τις αθροιστικές κεφαλαλγίες.
Ορισμένες μελέτες δείχνουν πως η μη φυσιολογική δραστηριότητα στον υποθάλαμο μπορεί να προκαλέσει αθροιστικές κεφαλαλγίες – ο υποθάλαμος θεωρείται το ’’εσωτερικό ρολόι’’ του σώματος. Η μη φυσιολογική δραστηριότητα του υποθαλάμου θα μπορούσε να εξηγήσει τη νυχτερινή και εποχιακή φύση των κρίσεων. Επίσης διεγείρονται συγκεκριμένοι άξονες πόνου του τρίδυμου νεύρου -είναι υπεύθυνο για την αίσθηση του κρανίου και του προσώπου- και του αυτόνομου νευρικού συστήματος.
Έχει βρεθεί ότι στη διάρκεια των κρίσεων αθροιστικής κεφαλαλγίας, υπάρχει μεταβολή στη συγκέντρωση ορμονών στο αίμα (μελατονίνη, κορτιζόλη) αλλά και νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη.
Σε αντίθεση με την ημικρανία και την κεφαλαλγία τάσης, η αθροιστική κεφαλαλγία σπάνια έχει πυροδοτικούς παράγοντες που προκαλούν την εμφάνισή της όπως π.χ. κάποια φαγητά, ή το στρες. Ωστόσο, όταν αρχίσει η περίοδος των κρίσεων η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να πυροδοτήσει μια νέα κρίση. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η χρήση των νιτρωδών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη στεφανιαία νόσο.
Αντιμετώπιση
Οι αθροιστικές κεφαλαλγίες είναι ένα χρόνιο πρόβλημα. Δεν υπάρχει μέχρι σήμερα θεραπεία με την έννοια της ίασης. Όμως, η ένταση και η συχνότητα των κρίσεων μπορούν να ελαττωθούν αρκετά με συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή.
Όπως στις περισσότερες ασθένειες πονοκεφάλου μπορεί κανείς να διακρίνει μεταξύ της προληπτικής και της οξείας θεραπείας. Η προληπτική θεραπεία είναι πολύ σημαντική διότι έτσι μπορεί να αποφευχθεί σε μεγάλο βαθμό το ξέσπασμα των υπερβολικά δυνατών κρίσεων κεφαλαλγίας. Με την προφυλακτική αγωγή, (χορήγηση ειδικών φαρμάκων σε κατάλληλες δόσεις) επιτυγχάνεται καταστολή της εμφάνισης κρίσεων (σταματούν να εμφανίζονται εντελώς ή τουλάχιστον αραιώνεται σημαντικά η εμφάνισή τους και γίνονται πιο ήπιες).
Για την πρόληψη πρέπει :
- Να μην πίνετε αλκοόλ
- Να μην καπνίζετε
- Να μην ανεβαίνετε σε μεγάλο υψόμετρο, (υπάρχει χαμηλή συγκέντρωση σε οξυγόνο)
- Να αποφεύγετε τις πτητικές ουσίες πχ βενζίνη, διαλυτικά, λαδομπογιές
- Να αποφεύγετε τα νιτρώδη φάρμακα κατά τη διάρκεια μιας κρίσης
Στις περιπτώσεις που παρά την προφυλακτική αγωγή οι κρίσεις εξακολουθούν να εμφανίζονται, χορηγείται η συμπτωματική αγωγή, η οποία μπορεί να είναι αποτελεσματική στην καταστολή των κρίσεων. Πολλοί ασθενείς ανταποκρίνονται στην οξεία κρίση με βαθιές εισπνοές καθαρού οξυγόνου για 10-20 λεπτά, κάτι που δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να πραγματοποιηθεί όχι μόνο στο νοσοκομείο αλλά και στο σπίτι. Παράλληλα με το οξυγόνο, μπορούν να χορηγηθούν για τη θεραπεία των οξέων κρίσεων φαρμακευτικές ουσίες ταχείας δράσης.
