Σκολίωση: Συμπτώματα, αιτίες και θεραπεία

Ο όρος σκολίωση προέρχεται από τη λέξη “σκολιός” που σημαίνει στρεβλός και υπονοεί ότι η σπονδυλική στήλη έχει στραβώσει προς το ένα πλευρό της. Πρόκειται για μια αναπτυξιακή διαταραχή που προκαλεί παραμόρφωση, στροφή και πλάγια κλίση των σπονδύλων.

Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από ξεχωριστά οστέινα σώματα (σπόνδυλοι), που ενώνονται μεταξύ τους με τους μεσοσπονδύλιους δίσκους και την κάνουν ευλύγιστη. Κοιτώντας έναν άνθρωπο από πίσω είναι σχεδόν ίσια. Σε μερικούς ανθρώπους, όμως, σχηματίζεται κάποια πλευρική κύρτωση που αν είναι πάνω από 10 μοίρες, ονομάζεται σκολίωση. Η κύρτωση μπορεί να είναι σε ένα μικρό η μεγάλο τμήμα της σπονδυλικής στήλης.

Τα περισσότερα περιστατικά είναι ήπια και απαιτούν μόνο παρακολούθηση από το γιατρό. Τα παιδιά που αναπτύσσουν μέτρια κάμψη στην σπονδυλική τους στήλη ίσως χρειαστεί να φορούν ένα στήριγμα (κηδεμόνας) μέχρι να ολοκληρωθεί η ανάπτυξή τους.

Η σκολίωση εμφανίζεται στο 1-3% του πληθυσμού ενώ το 0,5% έχει σοβαρό πρόβλημα. Πιο συχνά διαγιγνώσκεται στις ηλικίες 10-15 ετών. Τα κορίτσια πλήττονται περισσότερο με αναλογία περίπου 2 προς 1 ενώ το 80% των σοβαρών περιπτώσεων αφορούν κορίτσια.

Το πρόβλημα με την σκολίωση είναι ότι δεν σταματά αλλά ακολουθεί προοδευτική τάση καθιστώντας το πρόβλημα μόνιμο και σοβαρό. Μπορεί να εξελιχθεί αργά ή πολύ γρήγορα. Οι ήπιες και μέτριες σκολιώσεις (<30 μοίρες) στο τέλος της ανάπτυξης (18-20 ετών) δεν είναι πιθανό να εξελιχθούν με την ηλικία. Αντιθέτως, μεγαλύτερες σκολιώσεις (>30 μοίρες ) είναι πιθανό να επιδεινωθούν. Κυρτώσεις πάνω από 50 μοίρες στην θωρακική περιοχή και πάνω από 30 μοίρες στην οσφυϊκή εξελίσσονται με ρυθμό 0,5 έως 1 βαθμού ετησίως έως την ενηλικίωση. Καμπύλες μεγαλύτερες από 60 μοίρες μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονικό λειτουργικό έλλειμμα. Επομένως, μόλις αναγνωριστεί η κατάσταση, πρέπει να εφαρμοστεί αποτελεσματική θεραπεία για την πρόληψη των μακροπρόθεσμων συνεπειών.

Συμπτώματα και κατηγορίες

Τυπικά η σκολίωση αναπτύσσεται στα τέλη της παιδικής ηλικίας, κοντά στην ηλικία των 10 ετών, ή νωρίς την εφηβεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχει ως σύμπτωμα τον πόνο. Ενώ παραδοσιακά, η σκολίωση έχει περιγραφεί ως μια μη οδυνηρή κατάσταση, μια αμερικανική μελέτη που περιέλαβε 2.442 άτομα με σκολίωση διαπίστωσαν ότι το 23% (560 άτομα) είχε πόνο στην πλάτη κατά τη διάγνωση.

Ένα σκολιωτικό κύρτωμα μπορεί να υποχρεώσει τον ασθενή να μετριάσει τις κινήσεις του. Αν δεν υπάρξει αντιμετώπιση μπορεί να εμφανιστεί πόνος στην πλάτη, μούδιασμα στα πόδια, μόνιμες παραμορφώσεις, κόπωση, αναπνευστικά προβλήματα και το ένα πόδι να φαίνεται μικρότερο από το άλλο. Μερικές φορές μπορεί να εμφανιστεί δυσκολία στην αναπνοή ακόμη και σε απλές καθημερινές δραστηριότητες όπως είναι το βάδισμα. Σε πολύ προχωρημένο στάδιο η σπονδυλική στήλη φθάνει στο σημείο να πιέζει την καρδιά και τους πνεύμονες, με αποτέλεσμα ο ασθενής να κινδυνεύει να πεθάνει από ασφυξία.

Οι ειδικοί έχουν χωρίσει τη σκολίωση σε τρεις βασικές κατηγορίες:

1. τη συγγενή σκολίωση (10-15% των περιπτώσεων), που είναι η αποτυχία σχηματισμού των σπονδύλων κατά την εμβρυϊκή ηλικία.
2. την ιδιοπαθή σκολίωση (85-90% των περιπτώσεων), αγνώστου αιτιολογίας, που μπορεί να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, από τη νηπιακή ως την ενήλικο ζωή. Με βάση την ηλικία εμφάνισης, η ιδιοπαθής σκολίωση χωρίζεται σε τρεις τύπους: α) την νηπιακή (από τη γέννηση μέχρι 3 ετών), την παιδική (από 3 έως 9 ετών) και την εφηβική (από 9 έως και 18 ετών). Η εφηβική σκολίωση αποτελεί και το 80% όλων των περιπτώσεων της ιδιοπαθούς σκολίωσης. Επίσης, ο κίνδυνος προόδου της ιδιοπαθούς σκολίωσης είναι αυξημένος κατά την εφηβεία.
3. τη νευρομυϊκή σκολίωση, που προκαλείται ως παράλληλο σύμπτωμα κάποιας άλλης πάθησης του νευρικού ή του μυϊκού συστήματος, όπως π.χ. η εγκεφαλική παράλυση ή η ατροφία ραχιαίων μυών.

Επίσης οι ειδικοί ταξινομούν τις μορφές σκολίωσης, ανάλογα με την περιοχή της σπονδυλικής στήλης στην οποία εμφανίζεται το κύρτωμα π.χ. αυχενική, θωρακική και οσφυϊκή.

Αιτίες

Κανείς δεν ξέρει για ποιο λόγο η σπονδυλική στήλη ορισμένων παιδιών που φτάνουν στην εφηβεία αρχίζει να στραβώνει προς τη μία πλευρά. Οι περιπτώσεις τείνουν να συσσωρεύονται σε οικογένειες αλλά όχι με έναν απλό τρόπο, γεγονός που υποδηλώνει ότι πολλά διαφορετικά γονίδια έχουν ένα μικρό ρόλο στον κίνδυνο.

Υπήρχε η θεωρητική αντίληψη ότι η συνήθεια των παιδιών να μεταφέρουν βαριά αντικείμενα με το ένα χέρι (π.χ. τη σχολική τσάντα) ή να κλείνουν στο πλάι το σώμα τους όταν κάθονται είναι δυνατό να είναι αιτία της μόνιμης κάμψης της σπονδυλικής στήλης προς τα πλάγια αλλά οι έρευνες δεν έχουν αποδείξει μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο. Ορισμένοι πιστεύουν ότι ορισμένα τα στη σπονδυλική στήλη μπορεί να παίζουν ρόλο σε παιδιά που έχουν προδιάθεση να αναπτύξουν αυτή την κατάσταση.

Δεν είναι γνωστά πολλά πράγματα για το ρόλο της διατροφής. Ωστόσο, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications έδειξε ότι η αδυναμία του σώματος να χρησιμοποιήσει πλήρως ένα ανόργανο διατροφικό στοιχείο, το μαγγάνιο, μπορεί να φταίει για ορισμένες περιπτώσεις σοβαρής σκολίωσης. Το μαγγάνιο απαιτείται για την ανάπτυξη των οστών και του χόνδρου. Τα παιδιά με σοβαρή σκολίωση έχουν διπλάσια πιθανότητα να φέρουν μια παραλλαγή ενός γονιδίου που καθιστά δύσκολο για τα κύτταρά τους να προσλάβουν από τη διατροφή το μαγγάνιο.

Χρειάζεται ωστόσο προσοχή με το το μαγγάνιο διότι σε υψηλή δοσολογία μπορεί να προκληθεί μαγγανισμός (νευρολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τρέμουλο και δυσκολία στο περπάτημα, καθώς και ψυχιατρικά συμπτώματα όπως επιθετικότητα και παραισθήσεις). Επίσης, το πολύ μαγγάνιο συνδέεται με κίνδυνο βακτηριακής ενδοκαρδίτιδας.

Διάγνωση-πρόληψη

Η σκολίωση συνήθως γίνεται αντιληπτή από τους γονείς του παιδιού, από την παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης. Το πρόβλημα είναι πως οι γονείς αντιλαμβάνονται το πρόβλημα καθυστερημένα και χάνεται πολύτιμος χρόνος η ασθένεια μπορεί να μην έχει άλλα συμπτώματα.

Το πιο συνηθισμένο τεστ για τη διάγνωση μικρών και χωρίς εμφανή παραμόρφωση σκολιώσεων είναι το τεστ της επίκυψης (Adam’s test), κατά το οποίο ο μαθητής σκύβει με τα χέρια και γόνατα τεντωμένα προς τα πόδια του, ενώ ο γιατρός παρακολουθεί την πλάτη κυρίως από πίσω.

Δεδομένου ότι η σκολίωση προκαλεί αλλαγή του σχήματος του σώματος, στοιχεία που μπορεί να οδηγήσουν στη διάγνωση είναι:

• ένας ώμος ψηλότερα από τον άλλο
• προπέτεια μίας ωμοπλάτης-προπέτεια ή υψηλότερη θέση των πλευρών από τη μία πλευρά
• ένας γοφός προέχει ή είναι υψηλότερα από τον άλλο
• ασυμμετρία μέσης

Το επόμενο βήμα για τη διάγνωση είναι η ακτινογραφία της σπονδυλικής στήλης. Η ακτινογραφία γίνεται στην όρθια θέση (προσθιοπίσθια), για την επιβεβαίωση της διάγνωσης και τη μέτρηση της σκολίωσης σε μοίρες. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται ονομάζεται Cobb, και εμφανίζει ακρίβεια 3-5 μοιρών. Στην ακτινογραφία πρέπει να περιέχεται και το άνω μέρος της λεκάνης,

Σπανίως και κυρίως όταν υπάρχουν συνοδά νευρολογικά ευρήματα ή αν η σκολίωση είναι αριστερή θωρακική, απαιτείται η λήψη μαγνητικής τομογραφίας της σπονδυλικής στήλης.

Θεραπεία – αντιμετώπιση

Στη θεραπεία της σκολίωσης κύριο ρόλο διαδραματίζουν ο τύπος της σκολίωσης, ο βαθμός κύρτωσης της σπονδυλικής στήλης, η θέση του κυρτώματος, η ταχύτητα επιδείνωσης και η δυσκαμψία. Σκολίωση μεγέθους μέχρι 20 μοίρες θεραπεύεται συντηρητικά με φυσιοθεραπεία και άσκηση.

Γίνεται κάθε εξάμηνο επανεκτίμηση, ώστε η θεραπεία επιλογής να διαμορφώνεται ανάλογα με την εξέλιξη της νόσου.

Κηδεμόνες. Η συντηρητική αγωγή συνίσταται σε εφαρμογή κηδεμόνων με σκοπό την αναστολή επιδείνωσης του κυρτώματος. Οι κηδεμόνες είναι φτιαγμένοι από μαλακό πλαστικό και έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν να αναπτυχθούν οι σπόνδυλοι στη σωστή κατεύθυνση και όχι σε παραμόρφωση. Είναι πιο αποτελεσματικοί σε ανθρώπους με μεσαίες σκολιώσεις (μεταξύ 20-45 μοιρών), που ακόμη βρίσκονται στην ανάπτυξη. Οι κηδεμόνες είναι λιγότερο χρήσιμοι σε μεγαλύτερες σκολιώσεις και σε ηλικίες άνω των 18 ετών. Με ένα κατάλληλο κηδεμόνα η σκολίωση μπορεί να συγκρατηθεί, αν γίνει η διάγνωση νωρίς, ακόμα και να περιοριστεί.

Η τοποθέτηση του κηδεμόνα γίνεται κάτω από τα ρούχα, χωρίς να δημιουργεί προβλήματα στην κίνηση του ατόμου. Η χρήση του πρέπει να γίνεται αρκετές ώρες μέσα την ημέρα -ο γιατρός θα σας συστήσει πόσες ώρες θα τον φοράτε- και αυτό είναι πολύ σημαντικό να τηρείται. Μετά την σκελετική ωρίμανση του ατόμου δεν έχει νόημα ο κηδεμόνας.

Η εξέλιξη των κηδεμόνων για τη σκολίωση ακολουθούν την εξέλιξη της ιατρικής. Οι γονείς όμως δεν θα πρέπει να παρασύρονται από διαφημίσεις στην τηλεόραση για «μαγικούς» κηδεμόνες. Είναι καλύτερα να απευθύνονται στον ειδικό ιατρό που εμπιστεύονται, για τη διάγνωση, την έναρξη θεραπείας και την παρακολούθηση του παιδιού τους.

Άσκηση. Η γυμναστική είναι απαραίτητη για ένα παιδί με σκολίωση, για τη βελτίωση της στάσης του σώματος και τη μυϊκή ενδυνάμωση. Δυστυχώς όμως κανένα είδος γυμναστικής δεν διορθώνει τη σκολίωση. Η άσκηση είναι για την ευλυγισία και ενδυνάμωση της σπονδυλικής στήλης, όχι για να διορθωθεί η παραμόρφωση. Ένας φυσικοθεραπευτής θα μπορούσε να σας προτείνει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης.

Οι ασκήσεις μπορούν ως επί το πλείστον να γίνουν με την βοήθεια των χεριών έχοντάς τα σε κάμψη ή σε έκταση. Προτείνεται επίσης η ανάρτηση από το μονόζυγο και η κολύμβηση. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην κινητοποίηση των μυών του κορμού, στην ενδυνάμωση των κοιλιακών και στην εξάσκηση της σωστής στάσης. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η γιόγκα μπορεί μα βοηθήσει μια λειτουργική σπονδυλική στήλη, χωρίς την εμφάνιση πόνου ή δυσφορίας, όσο περνάνε τα χρόνια.

Χειρουργική επέμβαση. Αν παρά την εφαρμογή κηδεμόνων το κύρτωμα επιδεινώνεται και ξεπερνάει τις 40 μοίρες τότε μπορεί να εφαρμοστεί η χειρουργική θεραπεία. Οι κύριες επεμβάσεις για διόρθωση της σκολίωσης είναι η οπίσθια σπονδυλοδεσία, η πρόσθια σπονδυλοδεσία ή συνδυασμός τους.

Η χειρουργική επέμβαση χρειάζεται για να διορθωθούν οι μεγάλες καμπύλες, οι οποίες, αν είναι έντονες, είναι δυνατόν να δημιουργούν πίεση στους πνεύμονες και στην καρδιά με αποτέλεσμα καρδιοπνευμονική ανεπάρκεια, ακόμη και το θάνατο. Οι επεμβάσεις αυτές θεωρούνται μεγάλες, αλλά όταν υπάρχει ένδειξη πρέπει να γίνονται.