Λέγεται ότι η αγάπη είναι θέμα καρδιάς. Ωστόσο, το όργανο που επηρεάζεται από την αγάπη είναι ο εγκέφαλος. Πού βρίσκεται η αγάπη στον εγκέφαλο και τι κάνει στο σώμα μας, σύμφωνα με την επιστήμη;
Σας πιάνεται το στομάχι; Νιώθετε ζαλισμένοι όταν έχετε το άτομο που σας αρέσει κοντά σας; Είστε ενθουσιασμένοι; Όλα αυτά είναι οικεία στα άτομα που έχουν ερωτευτεί. Ωστόσο, η ίδια η αγάπη παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο. Γιατί ερωτευόμαστε; Και τι μας κάνει να ερωτευτούμε; Μερικές από αυτές τις ερωτήσεις παραμένουν αναπάντητες και οι ερευνητές εξακολουθούν να προσπαθούν να αναλύσουν τον έρωτα.
Οι περιοχές του εγκεφάλου
Το 2000, οι καθηγητές Semir Zeki και Andreas Bartels, από το University College του Λονδίνου, στο Ηνωμένο Βασίλειο, προσπάθησαν να μάθουν μερικά πράγματα. Έκαναν μια μελέτη με 17 υγιείς εθελοντές, άνδρες και γυναίκες, ηλικίας 21–37, που ανέφεραν ότι ήταν «βαθιά και τρελά ερωτευμένοι». Στη μελέτη αυτή -τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό NeuroReport- οι Zeki και Bartels πραγματοποίησαν εγκεφαλικές σαρώσεις των εθελοντών, ενώ είδαν εικόνες άλλων.
Οι σαρώσεις αποκάλυψαν πως όταν οι συμμετέχοντες κοίταξαν το πρόσωπο του ατόμου που ήταν ερωτευμένοι, κάποιες συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου «φωτίστηκαν». Αυτές οι περιοχές ήταν ήταν ο μέσος νησιωτικός φλοιός (medial insula), ο πρόσθιος αύλακας του προσαγωγίου (anterior cingulate cortex) και τμήματα του ραχιαίου ραβδωτού σώματος (dorsal striatum). Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου που φαίνεται να απενεργοποιούνται. Περαιτέρω έρευνα αποκάλυψε μια ακόμη πιο περίπλοκη εικόνα της ρομαντικής αγάπης στον εγκέφαλο. Οι περιοχές που εμπλέκονται στη νευροχημεία της αγάπης αφορούν το σύστημα ανταμοιβής”.
Η Sandra Langeslag, επίκουρη καθηγήτρια συμπεριφορικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Missouri, η οποία μελετά το θέμα εδώ και χρόνια, είπε: “Η αγάπη είναι μια πολύ περίπλοκη διαδικασία, κι έτσι εμπλέκονται πολλές διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, ορμόνες και νευροδιαβιβαστές”.
Αλλά εκτός από αυτό, δεν γνωρίζουμε πραγματικά τι κάνουν αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου όταν οι άνθρωποι βλέπουν τους αγαπημένους τους. Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε πραγματικά αν αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου είναι πιο ενεργές όταν οι άνθρωποι είναι ερωτευμένοι σε σύγκριση με όταν δεν είναι ερωτευμένοι.
Λόγω της περίπλοκης «χαρτογράφησης» της αγάπης στον εγκέφαλο, θεωρείται απίθανο ο τραυματισμός οποιασδήποτε από τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζεται με αυτό το συναίσθημα να αποτρέψει πραγματικά ένα άτομο από το να αισθανθεί αγάπη. “Επειδή υπάρχουν τόσες πολλές περιοχές του εγκεφάλου, νευροδιαβιβαστές και ορμόνες που εμπλέκονται στην αγάπη, δεν φαίνεται πιθανό ότι άτομα με συγκεκριμένες εγκεφαλικές βλάβες θα είχαν προβλήματα με την αγάπη”, εξήγησε η Langeslag.
Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένες υποθέσεις που συσχετίζουν την ενεργοποίηση και την απενεργοποίηση των περιοχών του εγκεφάλου με συγκεκριμένες συμπεριφορές που σχετίζονται με τον έρωτα.
Νευροδιαβιβαστές
Ο Zeki εξηγεί ότι ο έρωτας ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις ενός νευροδιαμορφωτή που σχετίζεται με την ανταμοιβή, την επιθυμία, τον εθισμό και την ευφορία, την ντοπαμίνη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίοι οι ερωτευμένοι είναι στα “πάνω” τους, επειδή η ντοπαμίνη μας κάνει να θέλουμε να συνδεόμαστε με τους άλλους.
Ωστόσο, όταν αυξάνονται τα επίπεδα της ντοπαμίνης, τα επίπεδα μιας άλλης χημικής ουσίας του εγκεφάλου, που ονομάζεται σεροτονίνη, μειώνονται. Αυτός ο χημικός αγγελιοφόρος «συνδέεται με την όρεξη και τη διάθεση», λέει ο Zeki. Αυτή η επίδραση μπορεί να εξηγήσει γιατί οι ερωτευμένοι τείνουν να προσηλώνονται στο αντικείμενο της αγάπης τους, κάτι που τους κάνει να σκέφτονται πολύ λίγο άλλα πράγματα.
Οι άνθρωποι στα αρχικά στάδια του έρωτα μπορεί να βιώσουν «μια εξάντληση της σεροτονίνης […] σε επίπεδα που είναι κοινά σε άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή», σημειώνει ο καθηγητής Zeki.
Δύο άλλα νευροχημικά που εμφανίζονται σε υψηλότερες συγκεντρώσεις όταν ένα άτομο είναι ερωτευμένο είναι η ωκυτοκίνη και η αγγειοπιεσίνη. Με βάση τα ευρήματα από την έρευνα στα ζώα, ο Zeki σημειώνει ότι και οι δύο χημικοί αγγελιοφόροι διευκολύνουν τη σύνδεση και σχετίζονται με το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου.
Αλλά επισημαίνει ότι στη ρομαντική αγάπη, μια μικρή περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται αμυγδαλή απενεργοποιείται. Η αμυγδαλή είναι το μέρος του εγκεφάλου που συντονίζει τις αντιδράσεις φόβου, βοηθώντας τους ανθρώπους να παραμείνουν ασφαλείς σε δυνητικά επικίνδυνες καταστάσεις. Το γεγονός ότι απενεργοποιείται όταν ένα άτομο είναι ερωτευμένο σημαίνει επίσης ότι οι αντιδράσεις του φόβου είναι περιορισμένες, λέει ο Zeki.
Προσθέτει επίσης ότι η μείωση της δραστηριότητας σε μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται μετωπιαίος φλοιός μπορεί να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι μπορούν να είναι τυφλοί στις “κόκκινες σημαίες”. Το συναρπαστικό πάθος της ρομαντικής αγάπης αντικατοπτρίζεται από μια αναστολή κρίσης ή μια χαλάρωση κριτηρίων με τα οποία αξιολογούμε του άλλους ανθρώπους, μια λειτουργία του μετωπιαίου φλοιού.
Αγάπη και επιθυμία
Ο έρωτας και η επιθυμία αλληλεπικαλύπτονται; Όταν σκεφτόμαστε τη ρομαντική αγάπη, πολλοί από εμάς σκεφτόμαστε επίσης τη σεξουαλική επιθυμία. Για πολλά ζευγάρια, η αγάπη και το σεξ πάνε μαζί. Η αγάπη και το σεξ ενεργοποιούν τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου;
Σύμφωνα με την ψυχίατρο και νευροεπιστήμονα Stephanie Cacioppo, από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, στο Ιλινόις, υπάρχει κάποια αλληλεπικάλυψη μεταξύ ρομαντικής αγάπης και σεξουαλικής επιθυμίας. Σε μια μελέτη που συνέγραψε το 2012, αυτή και οι συνάδελφοί της επισημαίνουν πως όταν κάποιος βλέπει μια διεγερτική σεξουαλικά εικόνα, ορισμένες από τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται από τη ρομαντική στοργή γίνονται επίσης ενεργές. Αυτές οι περιοχές, επίσης εμπλέκονται στο κύκλωμα ανταμοιβής του ανθρώπου. Αυτό ενισχύει συμπεριφορές που επιτρέπουν στα είδη να επιβιώσουν, όπως το φαγητό και το ποτό.
Ωστόσο, άλλοι ερευνητές επισημαίνουν ότι η αγάπη και η επιθυμία, αν και αλληλεπικαλύπτονται στον εγκέφαλο, δεν το κάνουν εντελώς.
Tο 2012, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Concordia στο Κεμπέκ του Καναδά, πραγματοποίησαν μια ανασκόπηση μελετών που είχαν ως στόχο να «χαρτογραφήσουν» τη θέση της ρομαντικής αγάπης σε σχέση με τη σεξουαλική ορμή στον εγκέφαλο. Η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι παρόλο που η αγάπη και η επιθυμία φαίνεται να συνδέονται με μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ραβδωτό σώμα (dorsal striatum), καθεμία από αυτές ενεργοποιεί διαφορετικές τοποθεσίες σε αυτήν την περιοχή. H επιθυμία ενεργοποιεί τμήματα του ραβδωτού σώματος που σχετίζονται με «αυτόματες» αποκρίσεις ανταμοιβής, όπως το φαγητό, το ποτό και το σεξ. Η αγάπη, από την άλλη πλευρά, ενεργοποιεί τα μέρη του ραβδωτού σώματος που σχετίζονται με την ανταμοιβή που “μαθαίνεται” ή πράγματα που συνδυάζουμε με ευχάριστες αισθήσεις στη διάρκεια του χρόνου και μέσω της εμπειρίας. Ωστόσο, αυτό είναι το μέρος του ραβδωτού σώματος που συνδέεται με τον εθισμό, κάτι που ώθησε τους ερευνητές να προτείνουν ότι η ρομαντική αγάπη μπορεί να εκδηλωθεί ως εθισμός του εγκεφάλου.
“Η αγάπη είναι στην πραγματικότητα μια συνήθεια που διαμορφώνεται από τη σεξουαλική επιθυμία ως ανταμοιβή της επιθυμίας”, υποθέτει ο καθηγητής Jim Pfaus, βασιζόμενος στην «τοποθεσία» της αγάπης έναντι της σεξουαλικής επιθυμίας στον εγκέφαλο. “Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο στον εγκέφαλο όπως όταν οι άνθρωποι εθίζονται στα ναρκωτικά”.
Μπορούμε να ελέγξουμε την αγάπη;
Επειδή η αγάπη είναι μια τόσο περίπλοκη και συχνά εκπληκτική, εμπειρία, υπάρχει η ερώτηση σχετικά με το αν οι άνθρωποι μπορούν να την ελέγξουν ή όχι.
Το 2016, η Langeslag και οι συνεργάτες της έστρεψαν την προσοχή σε αυτό ακριβώς το θέμα. Συνεργαζόμενοι με μια ομάδα 32 συμμετεχόντων, όλοι ηλικίας 18-30 και όλοι ερωτευμένοι, οι ερευνητές σκόπευαν να αξιολογήσουν εάν αυτά τα άτομα ήταν σε θέση να ασκήσουν έλεγχο στα συναισθήματά τους.
Ο Langeslag είπε ότι μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η αγάπη είναι μια φυσική διαδικασία που δεν πρέπει να ελέγχεται, ή ότι η ρύθμιση της αγάπης είναι πολύ δύσκολη ή ακόμη και αδύνατη. “Αν θέλετε να μειώσετε τα συναισθήματα της αγάπης σας για κάποιον, θα πρέπει να σκεφτείτε τις αρνητικές του ιδιότητες (π.χ. δεν βάζει ποτέ τις κάλτσες του σε τάξη) και τις αρνητικές ιδιότητες της σχέσης σας (π.χ. συχνά τσακωνόμαστε). Θα μπορούσατε επίσης να φανταστείτε αρνητικά μελλοντικά σενάρια (π.χ. θα με απατήσει). Οι αρνητικές σκέψεις θα μειώσουν τον ενθουσιασμό (τον παθιασμένο έρωτα) και την προσκόλληση (τη συντροφική αγάπη)”, εξήγησε η Langeslag. Η αντίθετη προσέγγιση μπορεί επίσης να λειτουργήσει. “Αν θέλετε να αυξήσετε τα συναισθήματα αγάπης σας για κάποιον, θα πρέπει να σκεφτείτε τις θετικές του ιδιότητές του”.
Ωστόσο, η Langeslag προειδοποίησε ότι η αγάπη δεν λειτουργεί σαν διακόπτης on/off. “Η σκέψη των αρνητικών ή των θετικών θα αλλάξει τα ερωτικά σας συναισθήματα και το αποτέλεσμα θα εξασθενίσει μετά από κάποιο χρονικό διάστημα”, είπε.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι γιατί κάποιος μπορεί να θέλει να αλλάξει τα ρομαντικά του συναισθήματα. Μπορεί να θέλει να μειώσει την ένταση των συναισθημάτων του για ένα άτομο που σαφώς δεν μοιράζεται τα τα ίδια συναισθήματα.
Πολλά παραμένουν άγνωστα διότι η μελέτη της αγάπης είναι ένα δύσκολο έργο. Ένας λόγος για αυτό είναι ότι φαίνεται να υπάρχει κάτι περισσότερο από ένας τύπος ρομαντικής αγάπης. “Στην έρευνά μου, υποθέτω ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρεις διαφορετικοί τύποι αγάπης: η σεξουαλική επιθυμία, ο παθιασμένος έρωτας και η προσκόλληση (η συντροφική αγάπη)”, είπε η Langeslag.
Τα ζώα μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες αγάπης ή έλξης; “Τα ζώα ζευγαρώνουν, οπότε πρέπει να έχουν κάποια μορφή σεξουαλικής επιθυμίας. Μερικά ζώα σχηματίζουν επίσης δεσμούς ζευγαριού, οπότε πρέπει να βιώσουν κάποια μορφή προσκόλλησης”, είπε η Langeslag. “Μελετώντας τα ζώα σε αυτές τις καταστάσεις, έχουμε μάθει αρκετά για τη νευρική βάση της σεξουαλικής επιθυμίας και της προσκόλλησης. Ωστόσο, δεν ξέρω αν τα ζώα βιώνουν την τρέλα του έρωτα”, πρόσθεσε.
