Γράφουν οι Μιχάλης Βικελής, νευρολόγος και Κωνσταντίνος Ξένος, διατροφολόγος (το κείμενο είναι προσαρμογή από το άρθρο Συμπληρώματα διατροφής και ημικρανία και από το σχετικό κεφάλαιο στο βιβλίο “Ημικρανία και άλλες Κεφαλαλγίες” έκδοση του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, Αθήνα, 2021).
Στην εποχή μας, η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής με σκοπό τη διατήρηση της καλής υγείας ή την πρόληψη ή ρύθμιση κάποιας ασθένειας αυξάνεται ραγδαία, χωρίς να είναι ακόμη πλήρως κατανοητό -σε πολλές περιπτώσεις- το σε ποιο βαθμό αυτά τα συμπληρώματα βοηθούν ή ποια επιστημονικά στοιχεία υποστηρίζουν αυτή την πρακτική.
Η ημικρανία δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Καθώς πολλοί άνθρωποι με ημικρανία πιστεύουν πως η πάθηση τους αυτή δεν χρειάζεται μια «κανονική» φαρμακευτική αγωγή ή πως τα υπάρχοντα αντιημικρανικά φάρμακα μπορεί να έχουν σοβαρές επιπλοκές, ειδικά μακροπρόθεσμα, το ποσοστό των χρηστών συμπληρωμάτων διατροφής μεταξύ των ημικρανικών ασθενών είναι πιθανότητα σημαντικά υψηλότερο από ότι σε άλλες ασθένειες.
Επίσης, συχνά παρατηρείται το φαινόμενο ασθενείς με ημικρανία που ακολουθούν κάποια ιατρική θεραπεία και παρακολούθηση, παράλληλα να χρησιμοποιούν και συμπληρώματα διατροφής, χωρίς να το αναφέρουν στο γιατρό τους, σαν να πρόκειται για κάτι κατακριτέο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απόκρυψη σημαντικών λεπτομερειών από το γιατρό αλλά δεν είναι ανεξήγητο, καθώς η πλειονότητα των γιατρών φαίνεται πως δεν είναι θετικά διακείμενη στη χρησιμότητα των συμπληρωμάτων διατροφής, τουλάχιστον όσον αφορά τη δράση τους στην ημικρανία. Η άποψη αυτή είναι λαθεμένη γιατί υπάρχουν συμπληρώματα διατροφής με τεκμηριωμένη αντιημικρανική δράση και η χρήση τους, μεμονωμένα ή ως τμήμα μιας γενικότερης θεραπείας, σαφώς και πρέπει να εξετάζεται ως ενδεχόμενο και να συζητιέται με τους ασθενείς. Παρακάτω γίνεται αναφορά στη βιταμίνη Β2, στο συνένζυμο Q10, στο μαγνήσιο και στον πετασίτη (butterbur).
Βιταμίνη Β2. Η βιταμίνη Β2, γνωστή και ως ριβοφλαβίνη, έχει σημαντικό ρόλο στις ενεργειακές διαδικασίες των κυττάρων. Σε μία ιατρική έρευνα, σε δόση 400 mg την ημέρα και συγκρινόμενη με το εικονικό φάρμακο (placebo), η βιταμίνη Β2 μείωσε τις ημικρανικές κρίσεις κατά 2 το μήνα, μετά από τρίμηνη χορήγηση. Στην ομάδα που λάμβανε τη βιταμίνη Β2, στο 56% των συμμετεχόντων οι ημέρες με ημικρανία μειώθηκαν κατά 50% ή περισσότερο, σε σχέση με 19% στην ομάδα που λάμβανε το εικονικό φάρμακο. Το αποτέλεσμα αυτό κρίνεται ως ιδιαίτερα θετικό, αλλά μια δεύτερη μελέτη, αν και όχι τόσο καλή ποιοτικά, απέτυχε να αναδείξει την ανωτερότητα ενός συνδυασμού 400 mg B2, 300 mg μαγνησίου και 100 mg του βοτάνου feverfew (Tanacetum Perthenium) σε σύγκριση με 25 mg B2.
Αξίζει να αναφερθεί πως κάποιες φυσικές μεταλλάξεις στο DNA των ανθρώπων, καθορίζουν και την ανταπόκριση τους στην ριβοφλαβίνη. Έτσι ενδέχεται σε κάποιους ημικρανικούς ασθενείς να μην παρατηρήσουμε θετική έκβαση με την χορήγηση ριβοφλαβίνης και αυτό να οφείλεται σε αυτές ακριβώς τις μεταλλάξεις. Οι διεθνείς επιστημονικές εταιρείες είναι κατά πλειονότητα θετικά διακείμενες στη χρήση της βιταμίνης Β2 στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας, καθώς η μεν Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας προτείνει τη χρήση 400 mg B2 για την προφύλαξη της ημικρανίας, η δε Αμερικανική θεωρεί τη δόση αυτή πιθανότατα αποτελεσματική.
Συνένζυμο Q10. Το συνένζυμο Q10 παίζει ρόλο στην καλή λειτουργία των μιτοχονδρίων, των «εργοστασίων παραγωγής ενέργειας» των κυττάρων μας. Η δράση του στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας έχει διερευνηθεί σε μία σχετικά καλής ποιότητας μελέτη, όπου το Q10 σε δόση 100 mg τρεις φορές την ημέρα μείωσε τις κρίσεις ημικρανίας οριακά, κατά λίγο περισσότερο από μία το μήνα, σε σχέση με το διάστημα πριν τη θεραπεία, ενώ όσοι λάμβαναν εικονικό φάρμακο δεν είδαν κάποια ουσιαστική μεταβολή στις κρίσεις ημικρανίας τους. Μείωση των ημερών με ημικρανία το μήνα κατά 50% ή και περισσότερο είχε σχεδόν το 48% όσων λάμβαναν Q10, σε σχέση με το 14% όσων λάμβαναν placebo. Σε μία άλλη μελέτη, ελέγχθηκαν 1.500 έφηβοι και ένας στους τρεις είχε χαμηλά επίπεδα Q10 στο αίμα. Η χορήγηση 1-3 mg/kg την ημέρα μείωσε σημαντικά τη συχνότητα της ημικρανίας στα άτομα αυτά. Επειδή στην ιατρική όπως και στην επιστήμη της διατροφής, η παρουσία μετα-αναλύσεων παίζει σημαντικό ρόλο στο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, αξίζει να αναφέρουμε πως μια σημαντική μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε 5 κλινικές μελέτες, έδειξε πως το συνένζυμο Q10 στις ενδεδειγμένες ποσότητες, πράγματι μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα στην ημικρανία, τόσο ως προς την διάρκεια των κρίσεων, όσο και ως προς την συχνότητα σε εβδομαδιαία βάση.
Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, η Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας προτείνει τη χρήση 100 mg Q10 τρεις φορές την ημέρα, για την προφύλαξη της ημικρανίας. Επίσης, τόσο η Αμερικανική, όσο και η Ευρωπαϊκή Εταιρεία καταγράφουν το Q10 ανάμεσα στις ουσίες με ενδεχόμενη αντιημικρανική δράση.
Μαγνήσιο. Το μαγνήσιο θεωρείται πως μπορεί να μειώσει τη νευρογενή φλεγμονή, ουσιαστικό στοιχείο των ημικρανικών κρίσεων, ενώ ενδεχομένως να παίζει ρόλο και στη ρύθμιση και άλλων αγγειακών και νευρωνικών μηχανισμών. Το μαγνήσιο έχει μελετηθεί σε δύο σχετικά καλής επιστημονικής ποιότητας μελέτες. Στη μία από αυτές, 600 mg μαγνησίου (σε μορφή δικιτρικού μαγνησίου) συγκρίθηκαν με εικονικό φάρμακο (placebo). Μετά από τρίμηνη χορήγηση, στην ομάδα που χορηγήθηκε μαγνήσιο οι κρίσεις μειώθηκαν κατά 1,5 κρίσεις τον μήνα σε σχέση με μείωση 0,5 στην ομάδα που έλαβε placebo. Μείωση των κρίσεων κατά 50% είδε ένας στους δύο που έλαβαν μαγνήσιο και ένας στους τρεις που έλαβαν placebo. Σημαντικό είναι πως το μαγνήσιο, αν και συμπλήρωμα διατροφής και όχι φάρμακο, είχε παρενέργειες. Στη μελέτη αυτή, ένας στους 5 που έλαβαν μαγνήσιο παρουσίασε διάρροια, ενώ αρκετοί συμμετέχοντες είχαν γαστρικές ενοχλήσεις.
Υπό αυτό το πρίσμα ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο διαδερμικό μαγνήσιο. Το διαδερμικό μαγνήσιο αποτελεί εναλλακτική του κλασικού μαγνησίου που λαμβάνεται από το στόμα και οδηγεί σε ταχύτερη αύξηση των κυτταρικών επιπέδων μαγνησίου, στερούμενο κάθε παρενέργειας επί του γαστρεντερικού συστήματος. Βρίσκεται σε διάφορα προϊόντα ως “Magnesium Oil” και αφορά στην ουσία εξαϋδρικό χλωριούχο μαγνήσιο. Τα διάφορα προϊόντα μαγνησίου για διαδερμική χρήση χρησιμοποιούνται με τη μορφή ψεκασμών σε βασικές μυϊκές ομάδες και μετά το ελαφρύ μασάζ που ακολουθεί, το μαγνήσιο, που βρίσκεται σε ιοντική μορφή, διεισδύει στην κυκλοφορία του αίματος και στους μύες. Επιστημονικές αναφορές προτείνουν τη χρήση διαδερμικού μαγνησίου από ημικρανικούς ασθενείς στην περιοχή των ώμων και του αυχένα, δυο φορές την ημέρα.
Σε άλλη μελέτη, 243 mg μαγνησίου συγκρίθηκαν με εικονικό φάρμακο. Εδώ, το ποσοστό που είχε 50% μείωση των κρίσεων ήταν ένας στους 4, τόσο σε αυτούς που έλαβαν μαγνήσιο, όσο και σε αυτούς που έλαβαν placebo. Για τα αντικρουόμενα αυτά σε σχέση με την αποτελεσματικότητα του μαγνησίου ευρήματα, έχει διατυπωθεί η εξήγηση πως το μαγνήσιο ίσως είναι ωφέλιμο μόνο σε όσους ημικρανικούς έχουν χαμηλά επίπεδα στον οργανισμό τους, κάτι όμως που δεν βρίσκει όλους τους ειδικούς σύμφωνους. Ως εκ τούτου, η διενέργεια εξέτασης για τα επίπεδα μαγνησίου στο αίμα δεν είναι, για την ώρα, κάτι που πρέπει απαραίτητα να γίνεται πριν συσταθεί η χρήση συμπληρώματος μαγνησίου για την ημικρανία. Άλλωστε πρέπει να τονίσουμε πως η κλινική χρησιμότητα της εξέτασης «μαγνήσιο ορού» είναι για την εκτίμηση της υπομαγνησιαιμίας ή της υπερμαγνησιαιμίας και όχι για να πιστοποιήσει αν πράγματι κάποιος έχει φυσιολογικά επίπεδα μαγνησίου στον οργανισμό του. Πολύ απλά, δηλαδή, μπορεί κάποιος να εμφανίζει στην εξέταση φυσιολογικά επίπεδα μαγνησίου, όμως στην πραγματικότητα να έχει έλλειψη, η οποία δεν αντικατοπτρίζεται ακόμη στη συγκεκριμένη εξέταση αίματος.
Με βάση τα παραπάνω, η Καναδική Εταιρεία Κεφαλαλγίας υποστηρίζει τη χρήση μαγνησίου για την ημικρανία, αν και δέχεται πως τα δεδομένα δεν είναι τόσο υψηλής επιστημονικής ποιότητας. Η κατάλληλη δόση φαίνεται πως είναι η σχετικά υψηλή δόση των 600 mg την ημέρα. Οι Ευρωπαϊκές και οι Αμερικανικές οδηγίες θεωρούν πως το μαγνήσιο πιθανώς έχει προφυλακτική δράση στην ημικρανία.
Πετασίτης (butterbur) και ημικρανία. Η χρήση του εκχυλίσματος του φυτού πετασίτη στην ημικρανία παραμένει θέμα με σημαντικό επιστημονικό ενδιαφέρον. Η τεκμηρίωση της δράσης του έχει γίνει μέσα από δύο άρτιες επιστημονικές μελέτες, όπου η δοσολογία των 50 και 75 mg/ημέρα συγκρίθηκε με placebo. Συνολικά, και οι δύο δόσεις φάνηκε να υπερέχουν του εικονικού φαρμάκου, με ποσοστά ασθενών που είχαν 50% μείωση της συχνότητας της ημικρανίας να κυμαίνονται μεταξύ 45 και 68%, που κρίνονται ως ιδιαίτερα θετικά.
Ωστόσο, σκεπτικισμός και επιφυλάξεις υπάρχουν από διάφορους ειδικούς, όσον αφορά τόσο την πραγματική περιεκτικότητα διαφόρων σκευασμάτων σε πετασίτη, όσο και στο κατά πόσο η μέθοδος παρασκευής του συμπληρώματος είναι τέτοια που να παράγεται προϊόν καθαρό από φυσικές ηπατοτοξικές ουσίες που φυσιολογικά υπάρχουν στο φυτό. Δυστυχώς, σε έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ, μόνο 7 στα 21 σκευάσματα είχαν τη σωστή ποσότητα πετασίτη, ενώ άλλα σκευάσματα περιείχαν και τοξικά παράγωγα του φυτού που κανονικά δεν θα έπρεπε. Έτσι, ενώ ο πετασίτης φαίνεται να είναι ένα φυσικό προϊόν με καλή αντιημικρανική δράση, η επιλογή του σωστού συμπληρώματος είναι σημαντική, ώστε να εξασφαλιστεί τόσο η αποτελεσματικότητα όσο και η ασφάλεια του ασθενούς. Αν και υπήρξαν ελάχιστες αναφορές για αύξηση των ηπατικών ενζύμων με την λήψη του πετασίτη, θα ήταν συνετό να γίνει έλεγχος των ηπατικών ενζύμων από τον θεράποντα νευρολόγο. Τα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν σε ένα βαθμό τη χρήση του πετασίτη για προφύλαξη της ημικρανίας. Ωστόσο, η επιλογή ενός ποιοτικού σκευάσματος θεωρείται απαραίτητη για να επιτευχθεί αποτέλεσμα, αλλά και να αποφευχθεί ο κίνδυνος σημαντικών παρενεργειών.
Σαν συμπέρασμα των παραπάνω στοιχείων για τη βιταμίνη Β2, το μαγνήσιο, το συνένζυμο Q10 και τον πετασίτη, θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο πως για ορισμένα συμπληρώματα διατροφής υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν κάποιου βαθμού αποτελεσματικότητα στην προφύλαξη της ημικρανίας. Έτσι, η πιθανότητα χορήγησης συμπληρωμάτων διατροφής θα πρέπει να αξιολογείται από τον γιατρό και να συζητιέται με τον ημικρανικό ασθενή, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει πως μπορεί να είναι μια επιλογή σε κάθε περίπτωση που θα απαιτηθεί προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας. Η αποτελεσματικότητα των σκευασμάτων αυτών θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν. Με βάση όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, όπως βιταμίνης Β2, μαγνησίου, πετασίτη ή συνενζύμου Q10 αξιολογείται αναλυτικά και τελικά λαμβάνεται μια απόφαση για τη χρήση τους είτε μεμονωμένα, είτε φυσικά σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες (φαρμακευτικές θεραπείες, ιατρικές συσκευές, Botox).
