Σεμαγλουτίδη και τιρζεπατίδη: Aδυνατίζουν αλλά υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις από απαντήσεις

Του Wesley Dudgeon, Professor of Exercise Science and Interim Dean of the School of Health Sciences, College of Charleston, The Conversation.

Τα τελευταία πέντε χρόνια, νέα φάρμακα κυκλοφόρησαν στην αγορά που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια βαθιά, αν όχι επαναστατική, αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι γιατροί -και το κοινό- αντιμετωπίζουν την απώλεια βάρους. Τρία φάρμακα, που πωλούνται με τις εμπορικές ονομασίες Wegovy, Ozempic και Mounjaro, έχουν δείξει αξιοσημείωτα αποτελέσματα στην απώλεια βάρους σε κλινικές δοκιμές.

Ενώ το Wegovy έχει εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) για απώλεια βάρους, τα άλλα δύο φάρμακα αφορούν τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2, αν και συμβάλλουν επίσης σε σημαντική απώλεια βάρους. Αυτό οδήγησε σε έλλειψη για το Ozempic και το Mounjaro στις αρχές του 2023 που απείλησε τη διαθεσιμότητά τους για ασθενείς με διαβήτη.

Παγκοσμίως, πάνω από 650 εκατομμύρια άνθρωποι είναι παχύσαρκοι και μέχρι το 2030, o αριθμός μάλλον θα φτάσει το 1 δισεκατομμύριο. Αυτό καθιστά την παχυσαρκία την πιο διαδεδομένη χρόνια κατάσταση στον κόσμο.

Πώς λειτουργούν αυτά τα φάρμακα

Το Ozempic και το Mounjaro είναι εγκεκριμένα από τον FDA για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2, ο οποίος επηρεάζει πάνω από 37 εκατομμύρια ανθρώπους στις ΗΠΑ. Επιπλέον, σχεδόν 100 εκατομμύρια άνθρωποι θεωρούνται προδιαβητικοί, που σημαίνει ότι συνολικά πάνω από το 40% του πληθυσμού των ΗΠΑ πάσχει από αδυναμία σωστής διαχείρισης του σακχάρου στο αίμα. Η παχυσαρκία και ο διαβήτης τύπου 2 είναι παθήσεις στενά συνδεδεμένες. Αυτά τα στοιχεία είναι που ώθησαν τις φαρμακευτικές εταιρείες να αναζητήσουν νέες θεραπείες απώλειας βάρους.

Ο διαβήτης τύπου 2 είναι μια κατάσταση κατά την οποία το σώμα δεν ανταποκρίνεται πλέον στην ορμόνη ινσουλίνη, η οποία ρυθμίζει τα επίπεδα γλυκόζης (ή σακχάρου) στο αίμα. Η παρατεταμένη αύξηση του σακχάρου στο αίμα, εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακές παθήσεις, απώλεια όρασης και θάνατο.

Το Wegovy και το Ozempic (της φαρμακευτικής εταιρείας Novo Nordisk) είναι μια κατηγορία φαρμάκων με τη δραστική ουσία σεμαγλουτίδη. Δεδομένου ότι τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 δεν μπορούν να διαχειριστούν σωστά το σάκχαρο στο αίμα, οι ενέσεις με αυτήν την κατηγορία φαρμάκων βοηθούν το σώμα να απελευθερώσει τη σωστή ποσότητα ινσουλίνης μετά το φαγητό, μιμούμενες τη φυσική ορμόνη που ονομάζεται GLP-1. Ταυτόχρονα, η σεμαγλουτίδη μειώνει την απελευθέρωση της ορμόνης γλυκαγόνης, η οποία λειτουργεί αντίθετα από την ινσουλίνη, αυξάνοντας το σάκχαρο του αίματος. Σε μη διαβητικούς, αυτές οι δύο ορμόνες συνεργάζονται για να διατηρήσουν τα φυσιολογικά επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Επειδή όμως αυτός ο μηχανισμός δεν λειτουργεί σωστά στους διαβητικούς, γεγονός που οδηγεί σε υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα, η σεμαγλουτίδη βοηθά στον έλεγχο του σακχάρου.

Για το λόγο αυτό, το Ozempic έλαβε έγκριση από τον FDA το 2017 ως θεραπεία για τον διαβήτη τύπου 2. Αλλά κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών, διαπιστώθηκαν γρήγορα οι δυνατότητες του Ozempic ως εργαλείο απώλειας βάρους. Η σεμαγλοουτίδη μειώνει επίσης την όρεξη. Αυτό οδήγησε στην κυκλοφορία ενός νέου φαρμάκου, του Wegovy, το οποίο έχει υψηλότερη δόση σεμαγλουτίδης από το Ozempic -tο Wegovy παρέχει δόσεις 0,25 mg, 0,5 mg, 1 mg, 1,7 mg και 2,4 mg ενώ το Ozempic παρέχει δόση 0,25 mg, 0,5 mg, 1 mg και 2 mg). Μια μελέτη του 2021 έδειξε ότι οι ενέσεις Wegovy μία φορά την εβδομάδα κατά τη διάρκεια 68 εβδομάδων είχαν ως αποτέλεσμα περίπου 15% απώλεια σωματικού βάρους σε ενήλικες με παχυσαρκία.

Το άλλο νέο φάρμακο είναι το Mounjaro (της φαρμακευτικής εταιρείας Eli Lilly) που περιέχει τη δραστική ουσία τιρζεπατίδη και δρα όπως η σεμαγλουτίδη διεγείροντας την GLP-1, αλλά μιμείται επίσης μια δεύτερη ορμόνη την GIP (glucose-dependent insulinotropic polypeptide: εξαρτώμενο από τη γλυκόζη ινσουλινοτροπικό πολυπεπτίδιο). Οι δύο ορμόνες ονομάζονται ινκρετίνες. Η διπλή ορμονική δράση μειώνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και αυξάνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη, επιβραδύνοντας την επεξεργασία της τροφής από το το πεπτικό σύστημα. Μειώνει επίσης την όρεξη.

Καταπληκτικά αποτελέσματα

Στις αρχές του 2021, οι επιστήμονες άρχισαν να αναλύουν τα δεδομένα από ένα πρόγραμμα κλινικών δοκιμών που επικεντρώθηκε στη χρήση θεραπειών σεμαγλουτίδης σε άτομα με παχυσαρκία, το οποίο περιελάμβανε περισσότερους από 4.000 ασθενείς. Πάνω από το 80% των συμμετεχόντων έχασαν τουλάχιστον το 5% του σωματικού τους βάρους, με τις πιο συχνές παρενέργειες να είναι η ναυτία, η διάρροια, ο έμετος και η δυσκοιλιότητα -παράλληλα με τη λήψη του φαρμάκου οι συμμετέχοντες ακολούθησαν μια υγιεινή διατροφή.

Αυτά τα δεδομένα σχετικά με την αποτελεσματικότητα και τις παρενέργειες οδήγησαν τον FDA να εγκρίνει το Wegovy ως φάρμακο αδυνατίσματος το καλοκαίρι του 2021. Η τεράστια ζήτηση που ακολούθησε οδήγησε σε ελλείψεις του Wegovy, αναγκάζοντας πολλούς γιατρούς να αναζητήσουν άλλες επιλογές. Τότε μπήκαν τα Ozempic και Mounjaro στην εικόνα ως φάρμακα αδυνατίσματος εκτός ετικέτας, παρόλο που είναι εγκεκριμένα μόνο για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2.

Τον Απρίλιο του 2023, η Eli Lilly δημοσίευσε τα αποτελέσματα μιας  κλινικής δοκιμής για το Mounjaro. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά: Σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο, οι 938 παχύσαρκοι ή υπέρβαροι ενήλικες με διαβήτη τύπου 2 έχασαν πάνω από 15 κιλά, ή περίπου το 15% του σωματικού τους βάρους, χωρίς να απαιτείται πρόγραμμα φυσικής κατάστασης και διατροφής.

Αυτή η πιο πρόσφατη μελέτη ήταν παρόμοια με την πρώτη κλινική δοκιμή του Mounjaro που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022, η οποία οδήγησε σε μείωση του σωματικού βάρους πάνω από 20% σε 2.539 ενήλικες. Παρόμοια με το Wegovy και το Ozempic, οι πιο συχνά αναφερόμενες παρενέργειες του Mounjaro είναι γενική γαστρεντερική δυσφορία όπως ναυτία, έμετος και διάρροια.

Το κόστος της παχυσαρκίας

Τα τελευταία στοιχεία από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ εκτιμούν ότι πάνω από το 40% των ενηλίκων είναι παχύσαρκοι και ένα άλλο 30% είναι υπέρβαροι, που σημαίνει ότι 7 στους 10 ενήλικες πρέπει να χάσουν βάρος. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι, με βάση μια μελέτη του 2017, πάνω από 4 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω υπερβολικών κιλών, μια τάση που αυξάνεται ραγδαία και στα παιδιά. Ο ΠΟΥ ορίζει την παχυσαρκία όταν ένας ενήλικας έχει δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) πάνω από 30 -από 25 έως 30 θεωρείται κάποιος υπέρβαρος. Ο ΔΜΣ υπολογίζεται λαμβάνοντας το βάρος ενός ατόμου και διαιρώντας το με το τετράγωνο του ύψους του -μια τεχνική που δεν είναι ακριβής αλλά είναι πολύτιμη για την ταξινόμηση.

Το υπερβολικό βάρος αυξάνει σημαντικά τους κινδύνους για σημαντικές επιπλοκές υγείας, όπως καρδιακές παθήσεις, διαβήτη τύπου 2, υπέρταση, οστεοαρθρίτιδα, εγκεφαλικό επεισόδιο και άσθμα. Στην πραγματικότητα, η παχυσαρκία είναι υπεύθυνη σχεδόν για το μισό κόστος των χρόνιων ασθενειών στις ΗΠΑ. Οδηγεί επίσης σε μείωση του προσδόκιμου ζωής.

Οι τρέχουσες τιμές καταλόγου για το Mounjaro και το Ozempic ξεπερνούν τα 1.000 δολάρια το μήνα στις ΗΠΑ για χρήση εκτός ετικέτας, δηλαδή για αδυνάτισμα και όχι για τον διαβήτη τύπου 2. Σε αυτό το σενάριο, που γίνεται όλο και πιο κοινό, οι ασφαλιστικές εταιρείες είναι λιγότερο πιθανό να καλύψουν τα φάρμακα. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά, είναι εύλογη η ερώτηση εάν πρέπει να γίνουν περισσότερα για να μειωθεί η τιμή τους.

Τα οφέλη της άσκησης και της υγιεινής διατροφής

Τα νέα φάρμακα απώλεια βάρους παρουσιάζουν ένα δίλημμα για τους γιατρούς: Πού ταιριάζουν με το ευαγγέλιο της υγιεινής διατροφής και της αύξησης της σωματικής δραστηριότητας;

Παραδοσιακά, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την απώλεια βάρους ήταν η διπλή παρέμβαση: τροποποίηση της διατροφής με ελλειμματική πρόσληψη θερμίδων σε συνδυασμό με 250 λεπτά (ή περισσότερο) άσκηση μέτριας έντασης την εβδομάδα. Η έρευνα έχει από καιρό δείξει ότι η σωματική δραστηριότητα βελτιώνει την ψυχική υγεία, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης, των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και της διάθεσης, καθώς και της ανοσοποιητικής λειτουργίας και της υγείας των οστών. Μειώνει επίσης τους κινδύνους εμφάνισης παθήσεων όπως καρδιακές παθήσεις, διαβήτης τύπου 2 και ορισμένοι καρκίνοι.

Αλλά δεδομένου ότι πάνω από τα δύο τρίτα του ενήλικου πληθυσμού των ΗΠΑ είναι πλέον υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, οι Αμερικανοί σαφώς δεν πληρούν αυτές τις οδηγίες. Τα πιο πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι μόνο το ένα τέταρτο των ενηλίκων κάνει την απαραίτητη αερόβια άσκηση και δραστηριότητα μυϊκής ενδυνάμωσης κάθε εβδομάδα.

Για αυτούς τους λόγους, πολλές κλινικές συστάσεις προτείνουν πλέον τη χρήση φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας ως κύριο μέσο αντιμετώπισης του υπερβολικού βάρους. Ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης έχει τώρα μια νέα στρατηγική για το αδυνάτισμα, αλλά υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις.

Η απώλεια βάρους μόνο με φάρμακα παρέχει τα ίδια οφέλη για την υγεία όπως η υγιεινή διατροφή, οι λιγότερες θερμίδες και η άσκηση; Τι γίνεται με τη μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα της χρήσης αυτών των φαρμάκων; Υπάρχουν επιπλοκές για τις οποίες δεν γνωρίζουμε ακόμη επειδή απλά δεν είναι αυτά τα φάρμακα διαθέσιμα για αρκετό καιρό; Τα στοιχεία δείχνουν πως  όταν σταματήσουν να λαμβάνονται αυτά τα φάρμακα, η απώλεια βάρους επανέρχεται.

Δεδομένης της σοβαρότητας της επιδημίας της παχυσαρκίας και του κόστους που συνεπάγεται, οι πιθανές παρενέργειες από τη χρήση αυτών των φαρμάκων μπορεί να μην είναι απαγορευτικές προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.

Δείτε επίσης