Είναι ευρέως γνωστό ότι η παχυσαρκία είναι μια παγκόσμια επιδημία, ιδιαίτερα στις βιομηχανικές χώρες, και ότι αποτελεί σημαντική αιτία ασθενειών και κακής συνολικής υγείας. Ωστόσο, έχει υπάρξει μια διελκυστίνδα στη συζήτηση για το αν η κύρια αιτία της παχυσαρκίας είναι η διατροφή ή η έλλειψη άσκησης.
Οι θερμίδες που καταναλώνονται πρέπει να δαπανώνται ως ενέργεια, είτε μέσω σωματικής δραστηριότητας είτε μέσω βασικής δραστηριότητας -των εγγενών διεργασιών στο σώμα που καταναλώνουν ενέργεια, όπως η αναπνοή ή η πέψη της τροφής. Όσον αφορά την παχυσαρκία, δεν είναι σαφές εάν καταναλώνονται κατά μέσο όρο πάρα πολλές θερμίδες για να χρησιμοποιηθούν από την κανονική δραστηριότητα ή εάν δεν υπάρχει αρκετή δραστηριότητα (άσκηση) για να δαπανηθεί μια λογική ποσότητα θερμίδων.
Μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences, εστιάζει στο πρόβλημα της διατροφής έναντι της άσκησης. Η Amanda McGrosky και η ομάδα της ανέλυσαν δεδομένα από 4.213 ενήλικες, ηλικίας 18 έως 60 ετών, από 34 πληθυσμούς σε έξι ηπείρους. Το δείγμα είναι εντυπωσιακά ποικιλόμορφο και καλύπτει άτομα από ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, κτηνοτρόφους, αγρότες και βιομηχανικές κοινωνίες. Αυτό περιλαμβάνει άτομα με ευρύ φάσμα διατροφής και επιπέδων δραστηριότητας.
Οι ερευνητές εξέτασαν τη συνολική ενεργειακή δαπάνη (TEE), την ενεργειακή δαπάνη δραστηριότητας (AEE), τον βασικό μεταβολισμό (BEE) και δύο μέτρα παχυσαρκίας: το ποσοστό σωματικού λίπους και τον δείκτη μάζας σώματος (BMI).
Η AEE είναι μια αναπαράσταση της ενέργειας που δαπανάται από την άσκηση και βρέθηκε αφαιρώντας την BEE από την TEE. Τα αποτελέσματα κατηγοριοποιήθηκαν σε ομάδες ανάλογα με το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, χρησιμοποιώντας τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI) των Ηνωμένων Εθνών, λόγω των γενικών διαφορών στον τρόπο ζωής και στη διατροφή μεταξύ των ομάδων σε διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης.
Τα αποτελέσματα αρχικά διαπίστωσαν ότι η TEE, η AEE και η BEE ήταν υψηλότερες σε πιο ανεπτυγμένους πληθυσμούς, μαζί με τη σωματική μάζα, τον ΔΜΣ και το σωματικό λίπος -η παχυσαρκία ήταν πιο διαδεδομένη σε πιο οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, αλλά φάνηκε ότι δαπανούσαν επίσης περισσότερη ενέργεια συνολικά. Ωστόσο, αυτή δεν είναι η συνολική εικόνα.
Το μέγεθος του σώματος γενικά, όπως και το ύψος, ήταν συνολικά μεγαλύτερο στις βιομηχανικές περιοχές. Υπάρχουν επίσης διακυμάνσεις στο βάρος και την ενεργειακή δαπάνη λόγω ηλικίας και φύλου. Οι ερευνητές βελτίωσαν περαιτέρω τα δεδομένα τους προσαρμόζοντας για αυτούς τους παράγοντες.
Τα αποτελέσματα έδειξαν στη συνέχεια ότι η TEE και η BEE μειώθηκαν ελαφρώς, κατά περίπου 6-11%, με την οικονομική ανάπτυξη. Μετά την προσαρμογή για την ηλικία, το φύλο και το μέγεθος του σώματος, η AEE ήταν ακόμα υψηλότερη συνολικά σε πιο οικονομικά ανεπτυγμένους πληθυσμούς, υποδεικνύοντας ότι δεν είναι πιθανό η έλλειψη άσκησης να προκαλεί υψηλότερο ΔΜΣ ή σωματικό λίπος. Μια πιθανότητα είναι ότι η μεγαλύτερη σωματική δραστηριότητα σε λιγότερο ανεπτυγμένους πληθυσμούς βοηθά στη ρύθμιση της πείνας και του κορεσμού.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η συνολική ενεργειακή δαπάνη σχετίζεται μόνο ασθενώς με την παχυσαρκία, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 10% της αυξημένης συχνότητας εμφάνισης παχυσαρκίας στις πιο οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες. Αντίθετα, υποδεικνύουν ότι ευθύνεται η υψηλότερη κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων, όπως τα επεξεργασμένα κρέατα, τα έτοιμα γεύματα και τα σνακ-το ποσοστό των υπερεπεξεργασμένων στη διατροφή συσχετίστηκε θετικά με το ποσοστό σωματικού λίπους.
Παρά το γεγονός ότι η άσκηση δεν είναι ο κύριος παράγοντας που οδηγεί στην παχυσαρκία, οι συγγραφείς της μελέτης ενθαρρύνουν την τακτική άσκηση, καθώς είναι γνωστό ότι εξακολουθεί να είναι το κλειδί για την πρόληψη ασθενειών και τη διατήρηση καλύτερης ψυχικής υγείας. Η μελέτη υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη να δοθεί έμφαση στη μείωση των θερμίδων από τα υψηλά επεξεργασμένα τρόφιμα για να αντιμετωπιστεί η κρίση της παχυσαρκίας, αλλά και να συνεχιστεί η μελέτη των παραγόντων που οδηγούν σε παχυσαρκία, καθώς τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα φαίνεται να επηρεάζουν το σώμα με μοναδικούς τρόπους.
Η υπεργευστικότητα, η ενεργειακή πυκνότητα, η σύνθεση των θρεπτικών συστατικών και η εμφάνιση των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων μπορεί να διαταράσσουν την σηματοδότηση του κορεσμού και να ενθαρρύνουν την υπερκατανάλωση. Η επεξεργασία έχει επίσης αποδειχθεί ότι αυξάνει το ποσοστό των θερμίδων που καταναλώνονται και απορροφώνται στο σώμα αντί να αποβάλλονται.
Περισσότερες πληροφορίες: Amanda McGrosky et al, Energy expenditure and obesity across the economic spectrum, Proceedings of the National Academy of Sciences (2025). DOI: 10.1073/pnas.2420902122
