Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής

Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής προκύπτει όταν ένα αλ­λεργιογόνο έρχεται σε επαφή με το δέρμα που έχει προη­γουμένως ευαισθητοποιηθεί. Είναι απότοκος μιας ειδικής επίκτητης υπερευαισθησίας επιβραδυνόμενου τύπου, γνω­στή επίσης ως κυτταρική υπερευαισθησία ή ανοσία.

Ενίοτε, η δερματίτιδα μπορεί να προκληθεί όταν το αλλεργιογόνο λαμβάνεται εσωτερικά από έναν ασθενή ο οποίος έχει προη­γουμένως ευαισθητοποιηθεί από τοπική εφαρμογή. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, με ουσίες όπως το έλαιο κανέ­λας ή διάφορα φάρμακα.

Η αναμνηστική απόκριση ονομάζε­ται ουοτηματική δερματίτιδα εξ επαφής. Μπορεί να εμφανίζε­ται πρώτα στη θέση της προηγούμενης ευαισθητοποίησης ή προηγηθείσας θετικής επιδερμιδικής δοκιμασίας, αλλά μπο­ρεί να εξαπλωθεί σε ένα γενικευμένο ιλαροειδές ή εκζεματοειδές εξάνθημα.

Άλλα μορφολογικά πρότυπα είναι το φυσα­λιδώδες έκζεμα των χεριών, η κνίδωση, το πολύμορφο ερύ­θημα, η αγγειίτιδα ή το σύνδρομο του μπαμπουίνου. Το τε­λευταίο, είναι ένα σκούρο, ερυθρόιώδες εξάνθημα στους γλουτούς, τη περιοχή των γεννητικών οργάνων, την έσω επι­φάνεια των μηρών και μερικές φορές, στις μασχάλες.

Συνηθισμένες αιτίες δερματίτιδας εξ επαφής είναι οι: τοξικόδενδρα (toxicodendrons) (δηλητη­ριώδης κισσός, βελανιδιά, ή σουμάκι), το νικέλιο, το βάλσα­μο του Περού (Myroxylon pereirae), η νεομυκίνη, αρώματα, ηθιμεροσάλη, ο χρυσός, η φορμαλδεΰδη και τα συντηρητικά που απελευθερώνουν φορμαλδεΰδη, η βακιτρακίνη και ενώσεις του ελαστικού. Συχνές θετικές αντιδράσεις στη θι­μεροσάλη δεν συσχετίζονται με ιστορικό κλινικής επαφής. Οι αντιδράσεις αυτές πιθανώς σχετίζονται με τη χρήση της ως συντηρητικό σε κοινώς χορηγούμενα εμβόλια και σε υλικό δερματικών δοκιμασιών. Χρησιμεύει επίσης ως δεί­κτης για την φωτοευαισθησία στη πιροξικάμη. Αυτές οι ευαισθητοποιές ουσίες δεν προκαλούν εμφανείς δερματι­κές βλάβες κατά την πρώτη επαφή. Άτομα μπορεί να εκτί­θενται σε αλλεργιογόνα για έτη πριν τελικά αναπτύξουν υπερευαισθησία. Αφού ευαισθητοποιηθούν ωστόσο, οι επό­μενες επανεμφανίσεις μπορεί να προκύψουν από εξαιρετι­κά ελαφριά έκθεση.

Όταν τα αλλεργιογόνα εφαρμόζονται στο δέρμα, τα κύτταρα Langerhans στην επιδερμίδα τα επεξεργάζονται και τα παρουσιάζουν σε ένα σύμπλεγμα με τα HLA-DR στην επιφάνεια τους. Το σύμπλεγμα αυτό παρουσιάζεται στο CD4+ Τ-κύτταρο, όπου συμβαίνει αλληλεπίδραση με το σύμπλεγμα υποδοχέα Τ-κυττάρου CD3, το αλλεργιογό­νο αναγνωρίζεται και απελευθερώνονται μεσολαβητές φλεγμονής. Το τελευταίο γεγονός οδηγεί σε πολλαπλασια­σμό, στρατολόγηση και απελευθέρωση αγγειοδραστικών ουσιών και άμεσων μεσολαβητών φλεγμονής. Η γενετική ποικιλομορφία σε αυτές τις διαδικασίες, και άλλοι παράγο­ντες, όπως η συγκέντρωση του εφαρμοζόμενου αλλεργιογόνου, ο χρόνος και η θέση της έκθεσης, η παρουσία περί­δεσης, η ηλικία, το φύλο, η φυλή του ασθενούς και η πα­ρουσία άλλων δερματικών ή συστηματικών παθήσεων, εν­δέχεται να καθορίσουν αν μια συγκεκριμένη έκθεση θα οδηγήσει σε ευαισθητοποίηση.

Η εκζεματοειδής αντίδραση υπερευαισθησίας, επιβρα­δυνόμενου τύπου, που εκφράζεται με την αλλεργική δερμα­τίτιδα εξ επαφής και τις επιδερμιδικές δοκιμασίες, πρέπει να διακρίνεται από την άμεσου τύπου κνίδωση εξ επαφής. Η τελευταία εκδηλώνεται μέσα σε λίγα λεπτά από την έκθεση, με κνίδωση και τεκμηριώνεται με τις δοκιμασίες σκαριφισμού. Αυτό που θα πρέπει να έχουμε κατά νου, ωστόσο, εί­ναι ότι τα άτομα που αναπτύσσουν κνίδωση εξ επαφής σε συγκεκριμένη ουσία, μπορεί ταυτόχρονα να έχουν τύπου IV επιβραδυνόμενου τύπου υπερευαισθησία και έκζεμα προς το ίδιο αλλεργιογόνο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το μολυσματικό κηρίο, η φλυκταινώδης θυλακίτιδα και ερεθιστικές ή αλλεργικές αντι­δράσεις από εφαρμοζόμενα φάρμακα επικάθονται στην αρ­χική δερματίτιδα. Μια ιδιαίτερα περίπλοκη κατάσταση είναι όταν η αλλεργία στα τοπικά στεροειδή επιπλέκει ένα έκζε­μα. Στην περίπτωση αυτή, η προϋπάρχουσα δερματίτιδα συνήθως δεν παρουσιάζει έξαρση, αλλά απλά δεν ιάται όπως θα αναμενόταν. Η δερματική αντίδραση μπορεί επί­σης να προκαλέσει υπερευπάθεια σε διάφορες άλλες προη­γουμένως αβλαβείς ουσίες, οι οποίες συνεχίζουν την φλεγ­μονή επ’ αόριστον, με τη μορφή του εκζέματος.

Τα εξανθήματα αυτά υποχωρούν όταν η αιτία αναγνω­ριστεί και απομακρυνθεί. Για την οξεία γενικευμένη αλλερ­γική δερματίτιδα εξ επαφής, η θεραπεία με συστηματικά κορτικοστεροειδή είναι αποτελεσματική, ξεκινώντας με 40 έως 60 mg/πρεδνιζόνης την ημέρα σε εφάπαξ από του στόματος δόση και βαθμιαία μείωση και τελικά συντήρηση με τοπικά στεροειδή. Όταν το εξάνθημα είναι περιορισμέ­νο σε έκταση και σε βαρύτητα, προτιμάται η τοπική εφαρ­μογή κρεμών, λοσιόν, ή αερολυμάτων (sprays) κορτικοστε­ροειδών.