Βρετανοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ένα τεστ αίματος, που μετράει τα τελομερή των χρωμοσωμάτων προβλέπει το προσδόκιμο ζωής, δηλαδή τη μακροζωία, ενός οργανισμού. Τα κύτταρα έχουν ένα περιορισμένο αριθμό διαιρέσεων στη διάρκεια της ζωής τους.
Πριν το 1962, πιστευόταν ότι τα κύτταρα μπορούσαν να διαιρούνται επ’ άπειρον αλλά ο Λέοναρντ Χάιφλικ, καθηγητής ανατομίας στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, έδειξε στο δοκιμαστικό σωλήνα ότι αντέχουν σ’ ένα πεπερασμένο αριθμό διαιρέσεων, περίπου 50-60 φορές (Hayflick limit), κι ύστερα πεθαίνουν.
Μόνο αν χαλάσει ο μηχανισμός της διαίρεσης των κυττάρων, μπορεί ένα κύτταρο ν’ αρχίσει να πολλαπλασιάζεται χωρίς όριο, και αυτή είναι η περίπτωση του καρκίνου. Τα τελομερή (που συχνά παρομοιάζονται με τις πλαστικές άκρες στα κορδόνια των παπουτσιών) προστατεύουν τα γονίδια των χρωμοσωμάτων και εμποδίζουν να κύτταρα να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, δηλαδή να γίνουν καρκινικά.
Ενώ όμως τα τελομερή προφυλάσσουν τον οργανισμό, από την άλλη έχουν ως συνέπεια τη γήρανση, επειδή όταν φθάνουν σε ένα κρίσιμο μικρό μέγεθος, τα κύτταρα πεθαίνουν και μαζί με αυτό και ο οργανισμός. Εννοείται πως όσο πιο γερασμένα είναι τα κύτταρα σε ένα οργανισμό (δηλαδή όσο πιο πολλές φορές έχουν διαιρεθεί), τόσο αυτός πιο γερασμένος είναι και άρα μειώνεται το προσδόκιμο ζωής του.
Τώρα, ερευνητές του πανεπιστημίου East Anglia με επικεφαλής τον Ντέηβιντ Ρίτσαρντσον, που έκαναν μια μελέτη σε άγρια πουλιά και τη δημοσίευσαν στο περιοδικό μοριακής οικολογίας «Molecular Ecology», βρήκαν ότι το μήκος των τελομερών που βρίσκονται στην άκρη των χρωμοσωμάτων προβλέπουν τη διάρκεια της ζωής.
Τελομερή και προσδόκιμο ζωής
Τα τελομερή (telomeres) αποτελούν ένα είδος βιολογικού «ρολογιού» που παρέχει μια εκτίμηση για τη βιολογική ηλικία κάποιου ζώου (και του ανθρώπου), σε αντιδιαστολή με τη χρονολογική ηλικία. Γι’ αυτό, εδώ και καιρό, τα τελομερή έχουν προταθεί από επιστήμονες ως ένας τρόπος για να υπολογιστεί πόσο γρήγορα γερνάει ένας οργανισμός και πόσος χρόνος ζωής του απομένει, έως ότου πεθάνει από κάποια φυσική αιτία (όλοι οι άνθρωποι πεθαίνουν τελικά από κάποια ασθένεια).
Τεστ DNA που αναλύουν τα τελομερή, προϋπήρχαν και είχαν χρησιμοποιηθεί πειραματικά σε εργαστηριακά ζώα, ενώ στο εμπόριο έχουν ήδη κυκλοφορήσει ακόμα και τεστ για ανθρώπους, που θέλουν να μάθουν πόσο γρήγορα γερνάνε. Μια μελέτη μάλιστα έχει δείξει ότι τα τελομερή του πατέρα παίζουν ρόλο στη μακροζωία και το προσδόκιμο ζωής του παιδιού.
Αυτή τη φορά, οι Βρετανοί επιστήμονες πραγματοποίησαν για πρώτη φορά τεστ τελομερών σε ένα πληθυσμό 320 ωδικών πτηνών που ζουν σε κάποιο απομονωμένο τροπικό νησί των Σεϋχελλών και τα οποία έχουν μελετηθεί εκτενώς από τους ορνιθολόγους εδώ και 20 χρόνια. Όπως διαπίστωσαν, το αιματολογικό τεστ που μέτραγε τα τελομερή όντως προέβλεψε το προσδόκιμο ζωής των πουλιών.
«Είδαμε ότι το μήκος των τελομερών αποτελεί καλύτερο δείκτη πρόγνωσης σε σχέση με την χρονολογική ηλικία. Έτσι, μετρώντας αυτό το μήκος, έχουμε ένα τρόπο να εκτιμούμε τη βιολογική ηλικία ενός ατόμου, δηλαδή πόσο μέρος της ζωής του έχει ήδη διανύσει», δήλωσε Ρίτσαρντσον.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η νέα μελέτη αποτελεί την πρώτη αδιαμφισβήτητη απόδειξη για τη σχέση ανάμεσα στο μήκος των τελομερών και στη θνησιμότητα ή τη μακροζωία. «Ερευνήσαμε περαιτέρω, σε οποιαδήποτε ηλικία των πουλιών, κατά πόσο το μήκος των τελομερών μπορεί να προβλέψει τον επικείμενο θάνατο και βρήκαμε ότι μικρά σε μήκος τελομερή και όσα μικραίνουν με γοργό ρυθμό, αποτελούν μια καλή ένδειξη ότι ένα πουλί θα πεθάνει μέσα στον επόμενο χρόνο», όπως είπε ο βρετανός ερευνητής. Ακόμα, διαπιστώθηκε ότι όσα πουλιά είχαν μεγαλύτερου μήκους τελομερή, ζούσαν περισσότερο χρόνο.
Το στρες σχετίζεται με τα τελομερή
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο ρυθμός σμίκρυνσης των τελομερών διαφέρει σημαντικά μεταξύ των ατόμων ίδιας ηλικίας, καθώς οι οργανισμοί βιώνουν -από ποσοτική και ποιοτική πλευρά- διαφορετικά το βιολογικό (οξειδωτικό) στρες των προκλήσεων του περιβάλλοντος. Συνεπώς, σύμφωνα με τους ερευνητές, «το μήκος των τελομερών μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο για το βαθμό της (βιολογικής) ζημιάς που ένα άτομο έχει συσσωρεύσει στη ζωή του» (πράγμα που θα καθορίσει και το πότε θα πεθάνει από φυσικά αίτια).
Όσο πιο υγιής είναι κανείς, τόσο καλύτερα και πιο μεγάλα τελομερή έχει. Αλλά είναι δύσκολο να ξέρει κανείς αν αυτό είναι συνέπεια της υγείας του ή το αντίστροφο. Σε κάθε περίπτωση, οι οξειδωτικές ουσίες καταστρέφουν τα τελομερή.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, το κάπνισμα, η ανθυγιεινή διατροφή, η βία και το έντονο σωματικό ή ψυχικό στρες μικραίνουν τα τελομερή και άρα το προσδόκιμο ζωής.