Τροφική αλλεργία: Συμπτώματα, αιτίες και διαδικασία SOTI

Οι τροφικές αλλεργίες διαφέρουν από τις τροφικές δυσανεξίες, αν και μπορεί να έχουν τα ίδια συμπτώματα. Δεν έχουν όμως την ίδια αιτία. Στην τροφική αλλεργία, το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά χωρίς λόγο σε μια ακίνδυνη τροφή μέσω αντισωμάτων που ονομάζονται ανοσοσφαιρίνες IgE. Αυτός ο μηχανισμός δεν υπάρχει στην τροφική δυσανεξία η οποία μπορεί να οφείλεται στην ανεπάρκεια κάποιου ενζύμου.

Στην τροφική αλλεργική αντίδραση ο οργανισμός απελευθερώνει ισταμίνη και άλλες ουσίες, που προκαλούν γαστρεντερικά, αναπνευστικά και δερματικά συμπτώματα. Επιπλέον μια πολύ μικρή ποσότητα μπορεί να πυροδοτήσει τα συμπτώματα (στην τροφική δυσανεξία τα συμπτώματα συνήθως εκδηλώνονται όταν φάτε πάνω από μια ορισμένη ποσότητα της προβληματικής τροφής).

Πολλοί θεωρούν ότι τις τροφικές αλλεργίες σχετίζονται κυρίως με την παιδική ηλικία αλλά  μια αμερικανική μελέτη ανέφερε ότι το 45% των αλλεργιών εμφανίζεται κατά την ενηλικίωση. Είναι ωστόσο αληθές ότι οι τροφικές αλλεργίες εκδηλώνονται πιο συχνά στα μωρά, με την κορύφωση να σημειώνεται στο πρώτο έτος ζωής και να μειώνεται σταδιακά μέχρι την ηλικία των 3 ετών. Εμφανίζονται πιο συχνά όταν υπάρχει αλλεργικό οικογενειακό ιστορικό. Οι πιθανότητες ένα παιδί να είναι αλλεργικό σε ορισμένες τροφές είναι 30% όταν ένας από τους δυο γονείς είναι αλλεργικός και 60% όταν είναι και οι δυο γονείς. Αν κανένας γονέας δεν είναι αλλεργικός, το ποσοστό μειώνεται στο 8%. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2014 βρήκε ότι τουλάχιστον ένα μέρος της προδιάθεσης για την ανάπτυξη τροφικών αλλεργιών είναι προγραμματισμένο από την περίοδο της εγκυμοσύνης.

Ο μηχανισμός

Τα αλλεργιογόνα των τροφών είναι συνήθως πρωτεΐνες οι οποίες διασπώνται ατελώς από τον οργανισμό αλλά μπορεί να είναι και ορισμένες ουσίες που προστίθενται στα τρόφιμα όπως οι χρωστικές ουσίες.

Η πρωτεΐνες φτάνουν στο στομάχι και το λεπτό έντερο αλλά δεν έχουν διασπαστεί πλήρως. Μερικές φορές περνούν ακέραιες από το τοίχωμα του εντέρου και απορροφώνται στην κυκλοφορία του αίματος. Το ανοσοποιητικό σύστημα τις αντιλαμβάνεται ως επιβλαβείς και παράγει αντισώματα για να τις απομακρύνει. Παράγονται ειδικές ανοσοσφαιρίνες τύπου Ε (IgE), με άλλα λόγια οι πρωτεΐνες καθίστανται αλλεργιογόνα. Οι IgE συνδέονται στην επιφάνεια δύο τύπων λευκών αιμοσφαιρίων, των μαστοκυττάρων και των βασεοφίλων και είναι έτοιμες να αντιδράσουν την επόμενη φορά που ο οργανισμός εκτεθεί στο αλλεργιογόνο. Όταν ο αλλεργικός φάει ξανά την ίδια τροφή και η πρωτεΐνη κυκλοφορήσει στο αίμα του ενεργοποιούνται τα μαστοκύτταρα και τα βασεόφιλα εκκρίνοντας πάνω από 40 διαφορετικές ουσίες προκαλώντας τα συμπτώματα της αλλεργίας.

Οι πιο αλλεργιογόνες τροφές

Παγκοσμίως, η συχνότερη αλλεργία στους ενήλικες είναι τα οστρακοειδή (επηρεάζει το 1% του πληθυσμού), ακολουθεί κάποιο φρούτο ή λαχανικό (0,7%), τα γαλακτοκομικά (0,5%), τα φιστίκια (0,5%) και οι ξηροί καρποί των δέντρων (0,4%). Τα φιστίκια είναι η πιο κοινή αιτία τροφικών αλλεργικών αντιδράσεων στις ΗΠΑ. Στα παιδιά η πιο συχνή αλλεργία είναι το αγελαδινό γάλα και τα αυγά.

Παγκοσμίως, σχεδόν το 90% όλων των αλλεργικών αντιδράσεων, προκαλείται από αλλεργιογόνα που βρίσκονται στις παρακάτω εννιά τροφές:

  1. Οστρακοειδή
  2. Φρούτα ή λαχανικά
  3. Αγελαδινό γάλα
  4. Αυγά
  5. Ψάρια
  6. Ξηροί καρποί (κυρίως φιστίκια και καρύδια)
  7. Σιτάρι
  8. Σόγια
  9. Σαλιγκάρια

Οι τροφικές αλλεργίες εμφανίζουν τα τελευταία χρόνια άνοδο σε όλες τις ηλικίες, συμπεριλαμβανομένης της βρεφικής. Ορισμένοι ερευνητές υποψιάζονται ότι μπορεί να ευθύνεται η υψηλή κατανάλωση ζάχαρης, και ιδιαίτερα φρουκτόζης, από τη μητέρα, η οποία προκαλεί μια επίμονη μεταγεννητική αλλεργική ανοσολογική αντίδραση οδηγώντας σε αλλεργική φλεγμονή στον αναπτυσσόμενο πνεύμονα. Ο επιπολασμός των ανεπιθύμητων συμπτωμάτων λόγω αλλεργιών στις ΗΠΑ εκτιμήθηκε το 2014 ότι ανέρχεται στο 5% για τους ενήλικες και στο 8% για τα παιδιά. Μια άλλη αμερικανική μελέτη βρήκε αύξηση κατά 21% στα περιστατικά παιδικών αλλεργιών στα φιστίκια το διάστημα 2010-2016. Στην Ελλάδα, οι τροφικές αλλεργίες είναι λιγότερες στα παιδιά και αφορούν μόλις το 1% (το ποσοστό που αναφέρεται από τους γονείς είναι πενταπλάσιο αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι δεν πρόκειται για πραγματικές αλλεργίες).

Οι τροφές που προκαλούν συχνότερα αλλεργία στα παιδιά στην Ελλάδα (αναφορές γονέων).

Τα συμπτώματα

Τα συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας μπορούν να εμφανιστούν ακόμη και στα πρώτα 5 λεπτά από την κατανάλωση της τροφής και συνήθως επηρεάζουν ολόκληρο το σώμα. Σε άτομα που είναι πολύ ευαίσθητα, ακόμη και η οσμή ή η επαφή με ένα τρόφιμο μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση. Το 2015, μια μελέτη προσδιόρισε τα χαμηλότερα επίπεδα στα οποία πέντε κοινά αλλεργιογόνα τρόφιμα (φιστίκια, φουντούκια, σέλερι, ψάρια και γαρίδες) μπορούν να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση. Διαπιστώθηκε ότι για το 10% των πιο ευαίσθητων αλλεργικών αρκούσαν 1,06-10,01 mg από φουντούκι, φιστίκι και σέλερι για να προκληθεί αλλεργική αντίδραση. Στα μαγειρεμένα ψάρια απαιτούνταν μόλις 27,3 mg και στις γαρίδες 2,5 γραμμάρια.

Το ίδιο τρόφιμο μπορεί να προκαλέσει εντελώς διαφορετικό σύμπτωμα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Ακόμα και στον ίδιο άνθρωπο, μια τροφή μπορεί να προκαλέσει διαφορετικά συμπτώματα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Τα συμπτώματα συνήθως προέρχονται από από το δέρμα, το αναπνευστικό (μύτη, λαιμός, πνεύμονες) και το πεπτικό σύστημα. Στο δέρμα μπορεί να υπάρχει γενικευμένο εξάνθημα, φαγούρα, πρήξιμο βλεφάρων ή χειλέων και γλώσσας. Από τη μύτη μπορεί να υπάρχει καταρροή, συμφόρηση και φαγούρα ενώ από τους πνεύμονες βήχας, δύσπνοια, συριγμός, δυσφορία και άσθμα. Ο λάρυγγας μπορεί να πρηστεί να υπάρχει βραχνάδα φωνής. Από το πεπτικό μπορεί να υπάρχει πόνος στην κοιλιά, ναυτία, εμετός και διάρροια. Τις περισσότερες φορές τα συμπτώματα είναι ήπια, ωστόσο μπορεί να υπάρξει και αναφυλαξία, μια συστηματική αλλεργική αντίδραση που μπορεί να απειλήσει τη ζωή.

Οι πρώτες ενδείξεις αναφυλαξίας μπορεί να είναι αίσθημα ζέστης, κοκκίνισμα, φαγούρα στο στόμα ή ένα κόκκινο εξάνθημα. Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν  δύσπνοια, στομαχικούς ή εντερικούς σπασμούς, διάρροια και εμετό. Σε οξείες περιπτώσεις, οι ασθενείς μπορεί να έχουν μείωση της αρτηριακής πίεσης με αποτέλεσμα την απώλεια των αισθήσεων (αναφυλακτικό σοκ). Χωρίς άμεση αντιμετώπιση, το αναφυλακτικό σοκ μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο. Αντιστρέφεται  μόνο με ενέσιμη αδρεναλίνης ενώ ακολουθεί χορήγηση αντιισταμινικών, κορτιζόνης και άλλων μέσων πρώτων βοηθειών. Η αδρεναλίνη προκαλεί συστολή των αρτηριών αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση αλλά πρέπει να χορηγηθεί γρήγορα. Στις ΗΠΑ καταγράφονται περί τους 150 θανάτους ετησίως από αναφυλακτικό σοκ λόγω τροφίμων. Έχει παρατηρηθεί ότι ένα αλλεργικό άτομο είναι πιο πιθανό να εμφανίσει ασθματική κρίση ή αναφυλαξία λίγα λεπτά μετά το το τέλος έντονης άσκησης. Η αναφυλαξία που συνδέεται με την κατανάλωση κρέατος ή γαλακτοκομικών, μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και με καθυστέρηση 4-6 ωρών.

Σε περίπτωση που παρατηρηθούν συμπτώματα αναφυλαξίας, απαιτείται διερεύνηση της κατάστασης. Αλλά και χωρίς αυτή, δερματικές δοκιμασίες και ειδικές εξετάσεις αίματος (RAST) θα βοηθήσουν στην εξακρίβωση της αιτίας, αλλά και άλλων συγγενών τροφών, τις οποίες πρέπει να αποφεύγει ο πάσχων. Τα βασικότερα μέτρα για την αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας είναι η εξακρίβωση της αιτίας και η αποφυγή του αλλεργιογόνου.

Να σημειωθεί ότι στην τροφική δυσανεξία τα συμπτώματα δεν εμφανίζονται αμέσως μετά την κατανάλωση της τροφής, αλλά εκδηλώνονται σταδιακά κάποιες ώρες αργότερα και αφορούν κυρίως το πεπτικό σύστημα. Επιπλέον, δεν φτάνουν ποτέ στο σημείο να απειλήσουν τη ζωή.

Αντιμετώπιση και διαδικασίες SOTI

Οι ήπιες αντιδράσεις αντιμετωπίζονται με αντιϊσταμινικά και κορτιζονούχα φάρμακα. Μια διατροφή αποφυγής του αλλεργιογόνου για 2-3 χρόνια, μπορεί να οδηγήσει στα παιδιά σε εξάλειψη του προβλήματος αλλά αυτό εξαρτάται από την τροφή. Η αλλεργία στο αγελαδινό γάλα περνάει από μόνη της στο 90% των παιδιών μέχρι την ηλικία των 5 ετών αλλά στους ξηρούς καρπούς, τα ψάρια και τα θαλασσινά μπορεί να παραμείνει εφ’ όρου ζωής.

Όταν ένα παιδί διαγνωστεί με τροφική αλλεργία στο γάλα, συστήνεται ένα υποαλλεργικό υποκατάσταο. Καθώς η αλλεργία στο γάλα σχετίζεται με τις πρωτεΐνες του, η υδρόλυση (διάσπαση) των πρωτεϊνών του γάλακτος μπορεί να μειώσει την ικανότητά του να προκαλεί αλλεργική αντίδραση. Η υδρόλυση κατακερματίζει τις πρωτεΐνες του γάλακτος, ώστε να μην τις αναγνωρίζει ο ανθρώπινος οργανισμός ως αλλεργιογόνα. Όσο μεγαλύτερη είναι η υδρόλυση και άρα είναι μικρότερα τα κομματάκια στα οποία διασπώνται οι πρωτεΐνες, τόσο μικρότερη  είναι η πιθανότητα να προκληθεί αλλεργική αντίδραση. Στην αγορά κυκλοφορούν ειδικά γάλατα μερικής ή υψηλής υδρόλυσης.

Οι τροφικές αλλεργίες είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν με ανοσοθεραπεία γιατί δεν είναι επακριβώς γνωστά τα αλλεργιογόνα τους. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ένα ειδικό πρωτόκολλο απευαισθητοποίησης για τα παιδιά που είναι αλλεργικά στο αγελαδινό γάλα χορηγώντας μικρές ποσότητες γάλακτος με συγκεκριμένο ρυθμό και υπό στενή ιατρική παρακολούθηση, επιδιώκοντας έτσι να φτάσει το παιδί να καταναλώνει ελεύθερα γάλα και γαλακτοκομικά ή τουλάχιστον να ανέχεται μικρές ποσότητες. Αυτές οι διαδικασίες ονομάζονται SOTI (Specific Oral Tolerance Induction) και διαρκούν περίπου τρεις μήνες. Πρόκειται για εξειδικευμένα πρωτόκολλα σταδιακής εισαγωγής αλλεργιογόνων σε ισχυρά αλλεργικούς ασθενείς με στόχο να επιτύχουν την ανοχή και άρα την ασφάλεια έναντι τυχαίας έκθεσης στο αλλεργιογόνο.

Ανάλογο πρωτόκολλο SOTI χρησιμοποιείται για το αυγό με χορήγηση υποαλλεργικού αυγού σε άτομα που έχουν επίμονη αλλεργία. Το ίδιο εφαρμόζεται και για το ψάρι. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η αλλεργία στα φιστίκια μπορεί να αντιμετωπισθεί αν οι γονείς δίνουν μικρές ποσότητες φιστικιών στα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία, όταν αυτά έχουν ήδη εκδηλώσει τα πρώτα αλλεργικά συμπτώματα όπως π.χ. έκζεμα. Αυτό ωστόσο πρέπει να γίνεται πάντα υπό την καθοδήγηση αλλεργιολόγου.

Δείτε επίσης