Τα 206 οστά του ανθρώπινου σώματος στηρίζουν τους μυς και προστατεύουν τα όργανα του σώματος, επιτρέποντας την κίνησή μας. Κάθε οστό αποτελείται από μια πρωτεϊνική ουσία που ονομάζεται κολλαγόνο, και μέταλλα όπως το ασβέστιο και ο φώσφορος. Αυτό το πλέγμα μαλακών και σκληρών στοιχείων κάνει τα οστά να υποστηρίζουν το βάρος και την κίνηση του σώματος. Επίσης, κατασκευάζουν κύτταρα αίματος και αποτελούν μια αποθήκευση ασβεστίου και φωσφόρου, ανόργανων συστατικών που απελευθερώνονται από τα οστά όταν χρειάζεται.
Δεδομένων των πολλών λειτουργιών των οστών, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ανάπτυξή τους είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Τα οστά αλλάζουν συνεχώς, επισκευάζονται και αντικαθίστανται με νέα υλικά. Καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας, το παλιό και φθαρμένο οστό διασπάται από κύτταρα που ονομάζονται οστεοκλάστες και στη συνέχεια ξαναχτίζονται από κύτταρα που ονομάζονται οστεοβλάστες. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται οστική αναδιαμόρφωση.
Στην παιδική ηλικία, ξεκινά η διαδικασία σκλήρυνσης του χόνδρου με τον οποίο γεννιόμαστε. Στη συνέχεια και μέχρι την εφηβεία αποκτούμε περισσότερη οστική μάζα, μέσω της αναδιαμόρφωσης. Πρόκειται για την ταυτόχρονη ανάπτυξη νέου οστού σε ένα σημείο του και την καταστροφή του παλαιού οστού σε άλλη τοποθεσία, εντός του ίδιου οστού. Η ποσότητα του νέου οστού που αναπτύσσεται υπερβαίνει την ποσότητα του παλαιού οστού που διασπάται. Αυτή η διαδικασία είναι ο τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται η μέγιστη οστική μάζα, συνήθως γύρω στα 30 μας.
Όταν είμαστε παιδιά, οι οστεοβλάστες πρέπει να λειτουργούν γρήγορα για να μεγαλώσει ο σκελετός -χρειάζονται μόλις δύο χρόνια για να ανανεωθεί πλήρως ο σκελετός στα παιδιά. Μέχρι τα 18, τα οστά σταματούν να μεγαλώνουν σε μήκος, αλλά ο οστικός ιστός συνεχίζει να αυξάνεται αργά σχεδόν μέχρι τα 30. Μετά παραμένει σταθερός για περίπου 15 χρόνια και στην συνέχεια μειώνεται.
Οστική αναδιαμόρφωση και οστεοπόρωση
Συνεχίζουμε να δημιουργούμε οστά ως ενήλικες με τη συνεχή διαδικασία που ονομάζεται οστική αναδιαμόρφωση. Τα κύτταρα διάλυσης (οστεοκλάστες) εκκρίνουν ένζυμα, τα οποία καταστρέφουν τα οστά και δημιουργούν πόρους. Τα κύτταρα που σχηματίζουν οστά (οστεοβλάστες) μεταναστεύουν στην επιφάνεια των οστών και εκκρίνοντας έναν συγκεκριμένο τύπο κολλαγόνου, γεμίζοντας τις οπές. Μέχρι τη μέση της ζωή μας, έχουμε συνήθως μια ισορροπία στην οστική αναδιαμόρφωση και ο σκελετός ανανεώνεται πλήρως κάθε 7-10 χρόνια.
Στην ενήλικη ζωή, και σε αντίθεση με τη διαδικασία στην παιδική ηλικία, οι οστεοβλάστες δεν λειτουργούν ανεξάρτητα. Δρουν ως απάντηση στη δραστηριότητα των οστεοκλαστών και του μηχανικού στρες που ασκείται στα οστά μέσω της φυσικής δραστηριότητας. Σε απόκριση στο μηχανικό στρες και της δημιουργίας οπών από τους οστεοκλάστες οι οστεοβλάστες βοηθούν στο σχηματισμό νέου οστού γεμίζοντας τα μικρά κενά. Συγχρόνως, το ασβέστιο, το φωσφορικό άλας και άλλες ουσίες αναμιγνύονται με νερό, κάπως σαν τσιμέντο, και σκληραίνουν το κολλαγόνο, το οποίο αποτελεί τη μήτρα του οστού.
Ωστόσο, μετά το μέσον της ζωής, η ισορροπία αυτή χάνεται, με αποτέλεσμα τη μείωση του οστικού ιστού. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι ότι μειώνεται η φυσική μας δραστηριότητα και το μηχανικό στρες που ασκείται στα οστά. Η οστεοπόρωση είναι μια σημαντική απώλεια οστού που συμβαίνει όταν η διαδικασία της διάσπασης και οικοδόμησης των οστών βγαίνει εκτός ισορροπίας. Τα κύτταρα που προκαλούν τη διάσπαση των οστών, οι οστεοκλάστες, αρχίζουν να δημιουργούν κανάλια και τρύπες ταχύτερα από τα κύτταρα που προκαλούν σχηματισμό οστού, τους οστεοβλάστες, με αποτέλεσμα τα οστά να αποκτούν μεγαλύτερους πόρους. Το οστό γίνεται εύθραυστο και είναι πιο πιθανό να σπάσει. Η αποδυνάμωση λόγω της απώλειας ασβεστίου οδηγεί αρχικά σε οστεοπενία και στην συνέχεια σε οστεοπόρωση.
Όλα τα οστά μας αποτελούνται από δύο τύπους οστικού ιστού: ένα εξωτερικό συμπαγές κέλυφος, τον φλοιώδη οστικό ιστό, και ένα εσωτερικό ισχυρό πλέγμα οστού που μοιάζει με μικροσκοπική κηρήθρα ή σπόγγο. Το οστό περιέχει επίσης μυελό, στον οποίο παράγονται τα κύτταρα του αίματος. Τόσο ο φλοιώδης όσο και ο σπογγώδης ή δοκιδωτός οστικός ιστός συνδέονται με νεύρα και έχουν παροχή αίματος. Περίπου το 80% του σκελετού είναι φλοιώδης οστικός ιστός που περιέχει κυρίως ασβέστιο. Το 20% είναι σπογγώδης οστικός ιστός που έχει πορώδη εμφάνιση, ένα πλέγμα που είναι ασβεστοποιημένο μόνο κατά 15%. Τα οστά της σπονδυλικής στήλης και των άκρων, τα χέρια και πόδια, έχουν υψηλά επίπεδα σπογγώδους οστού.
Tα οστά αποτελούνται από ένα εξωτερικό συμπαγές κέλυφος, το φλοιώδες οστό (cortical bone) και ένα εσωτερικό ισχυρό πλέγμα οστού το σπογγώδες οστό (trabecular bone).
Καθώς αρχίζουμε να έχουμε οστεοπενία και οστεοπόρωση, το παχύ εξωτερικό στρώμα του οστού λεπταίνει και οι οπές στις μικροσκοπικές κηρήθρες γίνονται μεγαλύτερες. Τα οστά αποκτούν μεγαλύτερους πόρους. Μια γυναίκα, στη διάρκεια της ζωής της, θα χάσει περίπου το 50% του σπογγώδους οστού και το 35% του φλοιώδους οστού. Η οστεοπόρωση δεν είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας ασβεστίου, όπως πιστεύεται μερικές φορές. Φυσικά αν λείπει το ασβέστιο τα πράγματα γίνονται πολύ χειρότερα. Η λήψη επιπλέον ασβεστίου και βιταμίνης D -η βιταμίνη βοηθάει στην απορρόφηση του ασβεστίου- δεν αποτρέπει την οστεοπόρωση, αν συγχρόνως δεν υπάρχει άσκηση. Ακόμη και να καταπίνετε κιλά ασβεστίου κάθε μέρα, θα πάθετε οστεοπόρωση αν δεν ασκείστε. Λόγω του τρόπου ανάπτυξης των οστών, το μηχανικό στρες στα οστά που προκαλείται από η φυσική δραστηριότητα είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη της οστεοπόρωσης. Όσο λιγότερο ασκείστε, τόσο λιγότερο δουλεύουν οι οστεοβλάστες για να δημιουργήσουν νέο οστό. Χρειάζεστε λοιπόν την άσκηση, και ιδιαίτερα με αντιστάσεις, για να έχετε γερά οστά.
Τι μπορείτε να κάνετε για να ενισχύσετε τους οστεοβλάστες
Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε στην καθημερινή σας ρουτίνα για να καθυστερήσετε την οστεοπόρωση και η άσκηση είναι το βασικότερο. Ακολουθούν ορισμένες συμβουλές:
- Ανεβαίνετε τις σκάλες και όχι τον ανελκυστήρα ή την κυλιόμενη σκάλα.
- Παρκάρετε το αυτοκίνητό σας στο άκρο του χώρου στάθμευσης στο σουπερμάρκετ για να περπατήσετε λίγο πιο μακριά.
- Αγοράστε ένα πολύ καλό σακίδιο, σωστά υποστηρικτικό και καλά τοποθετημένο, για μεταφορά των αγορών ή για να προσθέσετε ένα μικρό φορτίο όταν περπατάτε.
- Κάντε μερικές ασκήσεις ισορροπίας, όπως να στέκεστε στο ένα πόδι μέχρι να ταλαντεύεστε και μετά αλλάξτε πόδι. Η ταλάντευση είναι καλή για τους μυς και τα οστά.
- Καθώς αρχίζετε να κάθεστε, σταματήστε προτού ακουμπήσετε στην καρέκλα και κρατήστε αυτή τη θέση για λίγο.
- Περπατήστε. Και δοκιμάστε λίγο τζόκινγκ. Για παράδειγμα, περπατήστε για δύο λεπτά και μετά κάντε 10-20 βήματα τζόκινγκ, και ούτω καθεξής. Στόχος είναι τουλάχιστον 50 βήματα τζόκινγκ κατά τη διάρκεια της βόλτας σας.
Επίσης, αποφύγετε το αλκοόλ. Το υπερβολικό αλκοόλ (περισσότερο από την ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για οστεοπόρωση και κατάγματα. Το αλκοόλ επηρεάζει αρνητικά την οστική αναδιαμόρφωση, προκαλεί αστάθεια και αυξάνει τον κίνδυνο πτώσης. Πολλά ατυχήματα που οδηγούν σε άσχημες πτώσεις συμβαίνουν στο σπίτι, οπότε προσέξτε για πιθανούς κινδύνους όπως χαλαρά χαλιά, ολισθηρά δάπεδα και χυμένα υγρά. Τα μικρά εγγόνια που τρέχουν και τα κατοικίδια μπορεί να είναι επίσης αιτία ατυχημάτων. Έχετε χαλάκια μπάνιου για να προλάβετε μια δυσάρεστη πτώση σε ολισθηρές επιφάνειες που θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες.
