Είτε μας προσφέρουν παρηγοριά μετά το θάνατο ενός αγαπημένου μας προσώπου είτε απογοήτευση όταν η ομάδα μας χάνει, οι κοινωνικές μας σχέσεις είναι ανεκτίμητες για να μας βοηθήσουν να ζήσουμε μια πιο ευτυχισμένη και λιγότερο αγχώδη ζωή. Και οι άνθρωποι δεν είναι μοναδικοί από αυτή την άποψη. Ο ρόλος των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και δεσμών στη μείωση του στρες έχει μελετηθεί σε πολλά είδη, από αρουραίους έως ελέφαντες.
Ωστόσο, εξακολουθούμε να μην γνωρίζουμε πώς οι φίλοι μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε το άγχος σε φυσιολογικό επίπεδο. Τώρα, μια έρευνα για το ρόλο των σχέσεων σε χιμπατζήδες υποδηλώνει ότι οι φίλοι δεν μας βοηθούν μόνο σε στρεσογόνες στιγμές. Μπορούν επίσης να μειώσουν τα επίπεδα άγχους απλώς με το να είναι παρόντες στη ζωή μας, ρυθμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο το σώμα μας διαχειρίζεται τις ορμόνες του στρες.
Το άγχος έχει διερευνηθεί σε πολλά πρωτεύοντα, συμπεριλαμβανομένων των χιμπατζήδων, των μακάκων και των μπαμπουίνων, και γνωρίζουμε ότι μπορεί να είναι καταστροφικό. Για παράδειγμα, τα υψηλά επίπεδα στρες στους μπαμπουίνους μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερικά έλκη, ακόμη και πρόωρο θάνατο. Οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί φαίνεται να λειτουργούν ως προστατευτικό κάλυμμα ενάντια στις χειρότερες συνέπειες του στρες. Υπάρχουν μεγάλα οφέλη για την υγεία από αυτό, για παράδειγμα μια εκπληκτική αύξηση στην επιβίωση των βρεφών μεταξύ μητέρων μπαμπουίνων που έχουν λιγότερο στρες.
Όταν πρόκειται για το τι συμβαίνει μέσα στο σώμα, γνωρίζουμε ότι ένα καλό κοινωνικό περιβάλλον συσχετίζεται με την πτώση των ορμονών που υποδεικνύουν στρες, όπως τα γλυκοκορτικοειδή (π.χ. κορτιζόλη). Αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πώς συμβαίνει.
Ένα άρθρο στο Nature Communications εξετάστηκαν δύο πιθανοί μηχανισμοί πίσω από τους κοινωνικούς δεσμούς των χιμπατζήδων. Οι ερευνητές εξέτασαν δύο θεωρίες: εάν οι «σύντροφοι δεσμών» (το ισοδύναμο των φίλων στους χιμπατζήδες) απλώς μειώνουν τους ιδιαίτερα αγχωτικούς χρόνους ή εάν τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας γίνονται αισθητά καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Οι ερευνητές παρακολούθησαν άγριους χιμπατζήδες σε μια τοποθεσία στην Ουγκάντα (Sonso) για δύο χρόνια, σημειώνοντας μια σειρά από επιθετικές και ειρηνικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό περιλάμβανε στιγμές που τα ζώα ξεκουράζονταν, περιποιούνταν το ένα το άλλο και όταν έβλεπαν ή άκουγαν μέλη άλλων ομάδων χιμπατζήδων. Οι ερευνητές μέτρησαν τα επίπεδα του στρες των χιμπατζήδων συλλέγοντας εκτενώς δείγματα ούρων για να ελέγξουν την παρουσία γλυκοκορτικοειδών.
Για να δημιουργήσει μια δυνητικά αγχωτική κατάσταση, ένας βοηθός επί τόπου περίμενε μέχρι να βρεθούν μικρές ομάδες χιμπατζήδων κοντά στα σύνορα της επικράτειάς τους και στη συνέχεια προκαλούσε χτύπους στα μεγάλα ριζικά στηρίγματα των δέντρων. Αυτό αναπαράγει τους ήχους των τυμπάνων που κάνουν οι χιμπατζήδες για να επικοινωνούν εντός και μεταξύ κοινωνικών ομάδων. Ο στόχος ήταν να δουν οι ερευνητές πώς αντιλαμβάνονταν αυτές τις συναντήσεις με τύμπανα οι μεμονωμένοι χιμπατζήδες ανάλογα με την κοινωνική τους υποστήριξη. Τα επίπεδα ορμονών στα ούρα των χιμπατζήδων έδειξαν ότι έτειναν να αγχώνονται περισσότερο όταν συναντούσαν (ή νόμιζαν ότι είχαν συναντήσει) ζώα από άλλες ομάδες. Αλλά η έρευνα έδειξε επίσης ότι οι κοινωνικές σχέσεις φαινόταν να περιορίζουν το άγχος όλη την ώρα, όχι μόνο στις πιο αγχωτικές καταστάσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι είναι σημαντικό για τους χιμπατζήδες να έχουν «συντρόφους δεσμού» με τους οποίους έχουν τακτικά φιλική και συνεργατική συμπεριφορά και σπάνια είναι επιθετικοί απέναντι τους.
Φαίνεται ότι τόσο μέσα όσο και έξω από αγχωτικές καταστάσεις, η καθημερινή παρουσία των “φίλων” στην πραγματικότητα ρυθμίζει το σύστημα που διαχειρίζεται τις ορμόνες του σώματος, μειώνοντας το συνολικό άγχος του ατόμου. Ενώ η ενεργή υποστήριξη ενός “φίλου” μειώνει περισσότερο τα επίπεδα των γλυκοκορτικοειδών, ακόμα και η απλή παρουσία του οδηγεί επίσης σε λιγότερο άγχος. Αν και δεν έχει αποδειχθεί σε αυτή τη μελέτη, οι συγγραφείς πιστεύουν ότι η ωκυτοκίνη (συχνά αναφέρεται ως η «ορμόνη της αγάπης») μπορεί να είναι υπεύθυνη για αυτή τη ρύθμιση. Γενικότερα, η ισορροπία ορμονών μπορεί επίσης να βοηθήσει στη βελτίωση του ανοσοποιητικού συστήματος, της καρδιολειτουργίας, της γονιμότητας, της διάθεσης και ακόμη και της γνωστικής ικανότητας.
Είναι εύκολο να αντικαταστήσουμε διανοητικά τους χιμπατζήδες σε αυτή τη μελέτη με ανθρώπους και να χρησιμοποιήσουμε τον όρο φίλοι αντί για συνεργάτες δεσμού. Όλοι αναγνωρίζουμε ότι οι δύσκολες στιγμές είναι ευκολότερες με έναν φιλικό ώμο. Ακόμη και σε ένα καθημερινό πλαίσιο, η ζωή μας είναι λίγο πιο φωτεινή όταν γνωρίζουμε ότι οι φίλοι μας είναι εκεί.
Αυτή η μελέτη αποκαλύπτει ότι η οικοδόμηση και διατήρηση στενών κοινωνικών δεσμών με άλλους έχει σημαντικά, μετρήσιμα οφέλη για τη σωματική και ψυχική ευημερία των χιμπατζήδων και ρυθμίζεται σε φυσιολογικό επίπεδο. Αυτό όχι μόνο θα μπορούσε να βοηθήσει στην περαιτέρω κατανόηση της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τόσο σωματικές ασθένειες όσο και προβλήματα ψυχικής υγείας σε όλες τις ανθρώπινες κοινότητες.
