Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας στην Ελβετία διαπίστωσαν ότι ορισμένα θρεπτικά συστατικά μπορούν να προκαλέσουν μια ήπια αντίδραση στρες στα νηματώδη σκουλήκια. Παραδόξως, αυτή η αντίδραση δεν βλάπτει τα σκουλήκια -στην πραγματικότητα τα βοηθά να παραμένουν υγιέστερα καθώς μεγαλώνουν.
Οι άνθρωποι και όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί βασίζονται σε θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη, την αναπαραγωγή, την κίνηση και την επιβίωση, με βασικές διατροφικές οδούς να διατηρούνται εξελικτικά σε όλα τα είδη. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο τύπος και η συγκέντρωση των θρεπτικών συστατικών επηρεάζουν τη διάρκεια ζωής και το προσδόκιμο ζωής των ευκαρυωτικών. Ωστόσο, παραμένει ασαφές ποιος συνδυασμός θρεπτικών συστατικών είναι ο πιο ωφέλιμος.
Με την πάροδο των ετών, o σκώληκας C. elegans έχει αποδειχθεί ένα σημαντικό και αξιόπιστο μοντέλο για μελέτες υγείας και διάρκειας ζωής που εξαρτώνται από θρεπτικά συστατικά, με σημαντικές ανακαλύψεις να έχουν επιβεβαιωθεί σε όλα τα είδη. Η επίδραση του διατροφικού περιορισμού στη μακροζωία αξιολογήθηκε για πρώτη φορά σε τρωκτικά ήδη από το 1917, με το C. elegans αργότερα να αναδεικνύεται ως βασικό μοντέλο για την διερεύνηση των υποκείμενων μηχανισμών σε μεγαλύτερο βάθος.
Η ανθρώπινη διάρκεια ζωής είναι μεγαλύτερη από ποτέ, αλλά η μακροζωία από μόνη της δεν εγγυάται καλή υγεία. Πολλοί άνθρωποι τώρα ρωτούν όχι μόνο “Πόσο καιρό μπορώ να ζήσω;” αλλά και “Πόσο καλά μπορώ να ζήσω;” Ενώ η διάρκεια ζωής αναφέρεται στον συνολικό αριθμό ετών από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο, η διάρκεια ζωής είναι το μέρος αυτών των ετών που περνούν με καλή υγεία.
Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του πόσο καλά γερνάμε. Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και καιρό ότι τόσο η ποσότητα όσο και ο τύπος των θρεπτικών συστατικών που καταναλώνουμε επηρεάζουν τη γήρανση. Χρησιμοποιώντας το μικροσκοπικό σκουλήκι Caenorhabditis elegans, η ομάδα του καθηγητή Spang έδειξε ότι συγκεκριμένα μόρια RNA που βρίσκονται στα τρόφιμα μπορούν να βελτιώσουν την υγεία των σκουληκιών αργότερα στη ζωή. “Αυτά τα μόρια εμποδίζουν τον σχηματισμό επιβλαβών πρωτεϊνικών συσσωματωμάτων που συνήθως συνδέονται με τη γήρανση και τις ασθένειες”, λέει η καθηγήτρια Anne Spang. Τα αποτελέσματα της μελέτης τους δημοσιεύθηκαν στο Nature Communications.
Πώς η διατροφή διαμορφώνει τη γήρανση
Καθώς οι οργανισμοί γερνούν, η ικανότητά τους να απομακρύνουν τις κατεστραμμένες ή αλλοιωμένες πρωτεΐνες μειώνεται. Αυτές οι πρωτεΐνες μπορούν να συσσωρευτούν και να σχηματίσουν τοξικές συστάδες μέσα στα κύτταρα, οι οποίες πιστεύεται ότι οδηγούν τη διαδικασία γήρανσης και συμβάλλουν σε ασθένειες όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, η νόσος Πάρκινσον και διάφορες μυϊκές διαταραχές.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι μια ισορροπημένη διατροφή υποστηρίζει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και ότι ορισμένα διατροφικά συστατικά προσφέρουν προστατευτικά αποτελέσματα. Τα σκουλήκια καταναλώνουν κυρίως βακτήρια που περιέχουν μόρια δίκλωνου RNA. «Αυτά τα διατροφικά RNA απορροφώνται στο έντερο και ενεργοποιούν μηχανισμούς ελέγχου ποιότητας για προστασία από το κυτταρικό στρες», εξηγεί ο Εμμανουήλ Κυριακάκης, πρώτος συγγραφέας της μελέτης. «Αυτό το χαμηλό επίπεδο στρες ουσιαστικά εκπαιδεύει το σώμα να αντιμετωπίζει την πρωτεϊνική βλάβη πιο αποτελεσματικά».
Η διατροφή ενεργοποιεί την αυτοφαγία -μια κυτταρική διαδικασία «καθαρισμού» που αποικοδομεί και ανακυκλώνει τις κατεστραμμένες πρωτεΐνες. Αυτός ο μηχανισμός μειώνει τη συσσωμάτωση επιβλαβών πρωτεϊνών και έτσι επιβραδύνει τη γήρανση των κυττάρων. «Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι το έντερο επικοινωνεί με άλλα όργανα», λέει ο Κυριακάκης. «Παρατηρήσαμε προστατευτικά αποτελέσματα όχι μόνο τοπικά, αλλά και στους μύες και σε ολόκληρο τον οργανισμό».
Συνολικά, τα σκουλήκια που εκτέθηκαν σε μια ισορροπημένη διατροφή ήταν πιο δραστήρια και πιο υγιή σε μεγάλη ηλικία. «Τα είδη RNA της διατροφής προκαλούν μια συστηματική απόκριση στο στρες που προστατεύει τα σκουλήκια από τη συσσώρευση πρωτεϊνών κατά τη γήρανση», λέει ο Κυριακάκης. «Επιμηκύνοντας έτσι τη διάρκεια ζωής τους».
Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι η διατροφή επηρεάζει έντονα την υγεία σε μεγάλη ηλικία. «Συγκεκριμένα συστατικά τροφίμων μπορούν να διεγείρουν τους ίδιους τους προστατευτικούς μηχανισμούς του σώματος», προσθέτει η Spang. «Έτσι, λίγο στρες μπορεί να είναι καλό για εσάς». Το αν μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά μπορούν επίσης να προκαλέσουν ευεργετικές επιδράσεις στους ανθρώπους -και ενδεχομένως να βοηθήσουν στην πρόληψη ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία- μένει να διερευνηθεί. Αλλά είναι σίγουρα πιθανό. Είναι ήδη σαφές ότι αυτό που τρώμε μπορεί να διαμορφώσει τον τρόπο που γερνάμε.
Περισσότερες πληροφορίες: Emmanouil Kyriakakis, Chiara Medde, Danilo Ritz, Geoffrey Fucile, Alexander Schmidt, Anne Spang. Bacterial RNA promotes proteostasis through inter-tissue communication in C. elegans. Nature Communications, 2025; 16 (1) DOI: 10.1038/s41467-025-63987-x.
