Ο βασιλικός πολτός (Royal jelly στα αγγλικά) είναι ένα ασπροκίτρινο υγρό που παράγεται από τις εργάτριες μέλισσες και αποτελεί την τροφή μια βασίλισσας. Εκκρίνεται από ειδικούς αδένες των εργατριών µελισσών, τους υποφαρυγγικούς αδένες από την 6η έως τη 12η ηµέρα της ενήλικης ζωής τους.
Επειδή είναι μια απαραίτητη τροφή για τη βασίλισσα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της, εύκολα κατανοεί κανείς για ποιο λόγο ονομάστηκε βασιλικός πολτός.
Ο βασιλικός πολτός τροφοδοτεί όλες τις προνύμφες σε ένα μελίσσι αλλά όταν χρειαστεί μια νέα βασίλισσα, μια μικρή ομάδα από προνύμφες τρέφονται με μεγάλες ποσότητες βασιλικού πολτού και από αυτή την αλλαγή στη διατροφή προκύπτει η βασίλισσα.
Επειδή οι βασίλισσες ζουν αποκλειστικά από τον βασιλικό πολτό (δεν καταναλώνουν μέλι, γύρη ή νέκταρ) οι επιστήμονες θεώρησαν αρχικά ότι κάποιο άγνωστο στοιχείο του βασιλικού πολτού είναι αυτό που τις διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες μέλισσες. Οι βασίλισσες είναι περίπου 40% μεγαλύτερες σε μέγεθος και ζουν 40-50 φορές περισσότερο. Κάθε μελίσσι έχει συνήθως μία βασίλισσα η οποία παράγει πάνω από 2.500 αυγά την μέρα χωρίς να κάνει κάτι άλλο. Οι εργάτριες, παρότι είναι γένους θηλυκού, δεν γεννούν σχεδόν ποτέ αυγά όσο μέσα στην κυψέλη υπάρχει βασίλισσα. Η τελευταία εκπέμπει φερομόνες που εμποδίζουν την ανάπτυξη των ωοθηκών των εργατριών.
Δημιουργήθηκε λοιπόν η πεποίθηση ότι υπάρχει μέσα στο βασιλικό πολτό ένα μυστηριώδες συστατικό που κάνει μια μέλισσα βασίλισσα. Με λίγη φαντασία προέκυψε η αντίληψη ότι ο βασιλικός πολτός έχει ευεργετική επίδραση στον άνθρωπο και μάλιστα για ένα ευρύ φάσµα καταστάσεων. Αυτό διαδόθηκε ιδιαίτερα μετά το 1954, όταν ο πάπας Πίος ο 12ος πλησίαζε προς το θάνατο αλλά ανέκαμψε καταναλώνοντας βασιλικό πολτό.
Η νεότερη έρευνα πάντως υποδηλώνει ότι μπορεί να μην υπάρχει τίποτα στον βασιλικό πολτό που κάνει βασίλισσα μια μέλισσα. Η βασίλισσα μπορεί να προκύπτει όχι επειδή τρώει κάτι που δεν τρώνε οι εργάτριες αλλά επειδή δεν τρώει ότι τρώνε οι εργάτριες.
Ιδιότητες
Οι ισχυρισμοί για τις θεραπευτικές ιδιότητες του βασιλικού πολτού είναι πολλές, ωστόσο δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες. Από την άλλη μεριά μπορεί να εμφανιστούν ορισμένες παρενέργειες με σημαντικότερη την αλλεργία.
Ο βασιλικός πολτός ίσως έχει κάποιες φαρµακολογικές ιδιότητες αλλά οι διαθέσιµες µαρτυρίες προέρχονται κυρίως από εργαστηριακές (in vitro) µελέτες και µελέτες σε ζώα. Φέρεται να έχει αντικαρκινικές ιδιότητες, αγγειοδιασταλτική και αντιµικροβιακή δράση ενώ βελτιώνει την αποτελεσµατικότητα της ινσουλίνης. Ο βασιλικός πολτός πιθανολογείται ότι είναι ευεργετικός στις ακόλουθες καταστάσεις: Ανορεξία, εξάντληση, πονοκέφαλοι και υπερχοληστερολαιµία.
Εντελώς αναπόδεικτοι είναι οι ισχυρισµοί για την αξία του βασιλικού πολτού όσον αφορά την αρθρίτιδα, την κατάθλιψη, το διαβήτη, τη δυσµηνόρροια, το έκζεµα, την πρωινή ναυτία, την σκλήρυνση κατά πλάκας, τη µυϊκή δυστροφία, τη µυαλγική εγκεφαλοµυελίτιδα και το προεµµηνορροϊκό σύνδροµο (PMS).
Οι δηµοσιευµένες έρευνες σχετικά τις επιδράσεις του βασιλικού πολτού σε ανθρώπους είναι σχετικά λίγες και συνήθως αφορούν µεµονωµένα περιστατικά. Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί μια τυφλή τυχαιοποιημένη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Health Promotion Perspectives το 2012, η οποία περιέλαβε 23 γυναίκες με διαβήτη τύπου 2 και βρήκε ότι 1 γραμμάριο βασιλικού πολτού την ημέρα μείωσε το σωματικό βάρος κατά 1,45 κιλά μετά από οκτώ εβδομάδες (η ομάδα αυτή συγκρίθηκε με άλλες 22 γυναίκες που έλαβαν μια αδρανή ουσία).
Τα συστατικά που περιέχει
Στην αγορά, ως διατροφικό συμπλήρωμα, ο βασιλικός πολτός είναι διαθέσιµος σε µορφή χαπιού και κάψουλας. Τα διαιτητικά συµπληρώµατα παρέχουν 200-500 mg καθηµερινά αλλά συγκεκριµένη δόση δεν έχει οριστεί.
Ο βασιλικός πολτός περιέχει σε ποσοστό 65-70% νερό, 10-16% υδατάνθρακες (κυρίως φρουκτόζη) και 12-15% πρωτεΐνες (όλα τα απαραίτητα αμινοξέα για τον άνθρωπο υπάρχουν στον βασιλικό πολτό). Περιέχει επίσης βιταμίνες του συμπλέγματος Β που είναι καθοριστικές για την καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος.
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τι περιέχουν 500 mg (μισό γραμμάριο) βασιλικού πολτού και τι ποσοστό καλύπτουν από τη συνιστώμενη ποσότητα (Recommended Nutrient Intake) στην περίπτωση ενός άνδρα ηλικίας 19-50 ετών. Η ακριβής σύσταση εξαρτάται από τον τόπο παραγωγής και τη θερμοκρασία.
Ένα γραμμάριο βασιλικού πολτού αποδίδει περίπου 2,8 θερμίδες και 1 mg ακετυλοχολίνη (έχει αγγειοδιασταλτική δράση).
Ο βασιλικός πολτός είναι ευαίσθητος στον ήλιο και τον αέρα διότι μπορεί εύκολα να οξειδωθεί και να καταστραφούν τα συστατικά του. Πρέπει να φυλάσσεται σε δοχεία σκούρου χρώματος.
Παρενέργειες
Μπορεί να υπάρξει αλλεργική αντίδραση και να είναι δριµεία. Έχει παρατηρηθεί απειλητικός για τη ζωή βρογχόσπασµος σε ασθενείς µε άσθµα µετά από χρήση βασιλικού πολτού.
Ο βασιλικός πολτός είναι υπεύθυνος σε τουλάχιστον µία περίπτωση για αναφυλακτική αντίδραση (Vittek et al, 1995) συνεπώς τα άτομα με άσθμα θα πρέπει να προσέχουν.
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό.
