Το «όχι» μπορεί να μην είναι η πρώτη λέξη κάθε παιδιού, αλλά για πολλά παιδιά γρήγορα γίνεται η αγαπημένη τους. Σε μεγάλο ποσοστό, ειδικά στην αρχή, είναι θέμα απλής φυσιολογίας: η αρνητική κίνηση του κεφαλιού είναι πιο εύκολη από την καταφατική. Μπορεί επίσης να σχετίζεται κάπως με το γεγονός ότι τα παιδιά τείνουν να ακούν τη λέξη «όχι» πολύ πιο συχνά από την αντίστοιχη καταφατική.
Με το πέρασμα του χρόνου, η εξήγηση του αρνητισμού των παιδιών μετατοπίζεται από τη φυσιολογία στην ψυχολογία. Παρόλο που τώρα το παιδί είναι σε θέση να πει «ναι», θα προτιμούσε να πει «όχι» – όχι γιατί είναι δύστροπο, αλλά γιατί αυτή η μικρή έκφραση άρνησης του επιτρέπει να δείξει την ταυτότητα που μόλις έχει βρει. Αντί να είναι απλώς μια δική σας προέκταση, όπως την εποχή που ήταν μωρό, τώρα είναι ένας χωριστός μικρός άνθρωπος από μόνο του.
Το «όχι» γίνεται η επίδειξη της ανεξαρτησίας του, η δήλωση της χειραφέτησης του. Θα λέει «όχι» στα αιτήματα σας, «όχι» στις εντολές σας, «όχι» στα όριά σας, «όχι» σχεδόν σε καθετί που προσφέρετε – μερικές φορές, ακόμα κι όταν αυτό είναι κάτι που θέλει. Και δεν θα είστε το μοναδικό αντικείμενο του αρνητισμού του παιδιού σας· φίλοι, μπέιμπι σίτερ και αδέλφια θα είναι κι αυτοί στόχοι. Σε μια προσπάθεια να διατηρήσει τα δικαιώματα του ως ξεχωριστού ατόμου, θα γίνει ξαφνικά πολύ κτητικό με τα υπάρχοντα του. Θα αντιμετωπίζει όποιον απειλεί να του τα πάρει με μια ηχηρή και αναμφίβολα αρνητική αντίδραση.
Η αρνητική συμπεριφορά του παιδιού σας δεν αφορά εσάς (ως γονιό) ή το παιδί σας (ως άτομο). Όλα τα παιδιά, από την αρχή του δεύτερου χρόνου συνήθως (και μερικές φορές ακόμα νωρίτερα), περνούν μια αρνητική φάση. Σε μερικά παιδιά, είναι σύντομη και ήπια– σε άλλα, η παράφορα είναι πιο επίμονη. Σε κάθε περίπτωση, ένα νήπιο δεν μπορεί να ελέγξει την τάση του να αντιδρά στην εξουσία, όπως δεν μπορεί να ελέγξει την οδοντοφυΐα ή την ανάπτυξη. Η δοκιμασία της εξουσίας σας είναι υγιής και φυσιολογική, μια ζωτικής σημασίας μορφή έκφρασης του εαυτού του, ένα ουσιαστικό κομμάτι της δημιουργίας του εγώ, ένα σημαντικό βήμα στο δρόμο προς την ατομικότητα.
Αντιμετώπιση
Το γεγονός, όμως, ότι γνωρίζετε πως η αρνητική συμπεριφορά ενός μικρού είναι υγιής και φυσιολογική δεν σας διευκολύνει απαραίτητα να την ανέχεστε. Ένα παιδί που δοκιμάζει διαρκώς την εξουσία μπορεί να εξαντλήσει την υπομονή των γονιών του, ειδικά όταν είναι πολύ μικρό για να του διατυπώνετε λογικά επιχειρήματα. Ευτυχώς, ο αρνητισμός είναι μια φάση και περνάει με τον καιρό – η χειρότερη περίοδος του δεν διαρκεί περισσότερο από πέντε ή έξι μήνες. Στα δεύτερα γενέθλια τους, τα περισσότερα παιδιά αρχίζουν να σκέφτονται και να ενεργούν πολύ πιο θετικά και συνεργατικά (αν και μερικά μπορεί να συνεχίσουν να δείχνουν ίχνη επαναστατικότητας στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους). Οι γονείς μπορούν τότε να πάρουν μια ανάσα ανακούφισης – τουλάχιστον μέχρι η εφηβεία να φέρει την επαναστατικότητα ξανά στο προσκήνιο. Στο μεταξύ, το να τηρείτε κάποιες βασικές αρχές μπορεί να σας βοηθήσει να κάνετε την αρνητική φάση του παιδιού σας λιγότερο αρνητική για σας:
Περιορίστε τα «όχι» σας. Τα παιδιά μαθαίνουν από το παράδειγμα πολύ περισσότερο απ’ όσο μαθαίνουν από νουθεσίες. Όταν οι γονείς που δεν ακούν τίποτε άλλο εκτός από «όχι» από τα παιδιά τους ακούσουν τους εαυτούς τους, πολύ συχνά ακούν «όχι» πιο συχνά από «ναι». Η δική σας χρήση της άρνησης μπορεί εύκολα να βάλει το παιδί σας σε αρνητικό τρόπο σκέψης – θα πρέπει, λοιπόν, να σκέφτεστε πριν πείτε «όχι».
Περιορίστε τα «όχι» του. Αν δεν θέλετε να ακούτε ένα «όχι» ως απάντηση, διατυπώνετε τις ερωτήσεις σας προσεκτικά. Αντί για «Θέλεις να βάλεις το φούτερ σου;» ή ακόμα «Ας βάλουμε το φούτερ σου», δίνετε δύο επιλογές: «Θέλεις να φορέσεις το φούτερ με την κουκούλα ή το φούτερ που έχει πάνω τον ελέφαντα;». Ακόμα κι ένα μικρό που δεν μιλάει μπορεί να δείξει με το δάχτυλο την επιλογή του. Αντί για «Τώρα είναι η ώρα να πλύνεις τα χέρια σου για το βραδινό», δοκιμάστε το «Θέλεις να πλύνεις τα χέρια σου στο νεροχύτη της κουζίνας ή στο νιπτήρα στο μπάνιο; Θέλεις να χρησιμοποιήσεις το υγρό σαπούνι ή την πλάκα;». Δίνοντας στο μικρό σας όσο μεγαλύτερη δυνατότητα λήψης αποφάσεων γίνεται, μπορεί να το βοηθήσετε να νιώσει ότι έχει κάποιο έλεγχο στη ζωή του, οπότε θα μειωθεί η ανάγκη του να αντιδρά.
Αλλά μην προσφέρετε επιλογές όταν δεν υπάρχουν. Όταν ένα θέμα είναι αδιαπραγμάτευτο, ξεκαθαρίζετε το. Αν ρωτήσετε, «Θέλεις να πάμε σπίτι τώρα;», όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή εκτός από το να πάτε σπίτι εκείνη την ώρα, απλώς προκαλείτε εξέγερση. Καλύτερα να πείτε: «Είναι ώρα να πάμε σπίτι».
Μη γελάτε όταν λέει «όχι». Ενώ είναι σημαντικό να διατηρείτε την αίσθηση του χιούμορ σας σχετικά με τον αρνητισμό του παιδιού σας (και όλες τις άλλες συμπεριφορές του με τις οποίες προσπαθεί να σας δοκιμάσει), είναι εξίσου σημαντικό να μη γελάτε μαζί του. Όσο διασκεδαστικός κι αν μπορεί να είναι μερικές φορές για σας, για το παιδί ο αρνητισμός του δεν αστείο ζήτημα -στην πραγματικότητα, είναι σοβαρό θέμα και απαιτεί σοβαρή αντίδραση, με σεβασμό.
Μην είστε αυταρχική. Ο καθένας θα σκεφτόταν να εξεγερθεί αν του έδιναν διαρκώς εντολές. Αντί να διατάζετε, «Πρέπει να καθίσεις στο καθισματάκι σου στο αυτοκίνητο», δοκιμάστε να πείτε: «Έλα τώρα να καθίσεις στο καθισματάκι σου στο αυτοκίνητο». Και το να παριστάνετε λίγο τη χαζή και να αφήνετε το παιδί να παίρνει αποφάσεις («Ωραία, είμαστε στο αυτοκίνητο. Τώρα τι κάνουμε;») φέρνει συχνά πολύ καλά αποτελέσματα. Το ίδιο συμβαίνει και αν δημιουργείτε προκλήσεις για το μικρό σας («Πού είναι το καθισματάκι σου στο αυτοκίνητο;». Και μετά: «Πολύ ωραία, αυτό είναι το καθισματάκι σου». Ύστερα: «Μπορείς να ανέβεις στο καθισματάκι σου;». Και τελικά: «Τι μεγάλο παιδί!» με επευφημίες και χειροκρότημα).
Μη χάνετε την ψυχραιμία σας. Αν εκνευρίζεστε όταν το μικρό σας επαναστατεί, τα πράγματα δεν μπορεί παρά να γίνουν χειρότερα. Εφόσον εσείς είστε ο ενήλικος (πράγμα που δεν είναι πάντα εύκολο), είναι δική σας ευθύνη να φροντίζετε να μην ξεφύγει η κατάσταση από τον έλεγχο σας. Ούτε πρέπει να τιμωρείτε τον αρνητισμό. Σεβαστείτε το δικαίωμα του παιδιού σας να λέει «όχι», εξηγώντας παράλληλα, όποτε είναι απαραίτητο, ότι κάποιες φορές θα πρέπει να κάνει αυτό που του λέτε, ακόμα κι αν δεν το θέλει.
Τονίστε τα θετικά. Θα δείτε ότι αν ενισχύετε τη θετική συμπεριφορά ενός νηπίου με επαινετικά λόγια, θα βελτιωθεί η συμπεριφορά πιο αποτελεσματικά απ’ ό,τι αν τιμωρείτε την αρνητική του συμπεριφορά.
Αποφεύγετε καταστάσεις από τις οποίες το παιδί θα βγαίνει πάντα χαμένο. Σπάνια υπάρχει νικητής σε μια μάχη ισχύος, ειδικά όταν ένας από τους αντιμαχόμενους είναι ένα νήπιο. Έχετε στο νου σας ότι οι καλοί γονείς δεν ασκούν πάντα την εξουσία τους – μερικές φορές την παραχωρούν. Όσο περισσότερες ευκαιρίες δίνετε στο παιδί σας για αυτοπροσδιορισμό, τόσο λιγότερο θα νιώθει υποχρεωμένο να παλέψει για τα δικαιώματα του λέγοντας «όχι».
Πρέπει να είστε διατεθειμένη να χάνετε μερικές φορές. Δεν είναι καλό να λέει το παιδί σας «όχι» όταν προσπαθείτε να του δέσετε τη ζώνη στο καθισματάκι του στο αυτοκίνητο, για παράδειγμα, ή όταν πρέπει να πάρει τις βιταμίνες του, ή όταν είναι ώρα για ύπνο. Αλλά υπάρχουν περιπτώσεις, όταν δεν διαπραγματεύεστε κάτι σημαντικό, στις οποίες μπορείτε να απαντήσετε στο «όχι» του μικρού σας με ένα «εντάξει». Ας πούμε ότι σκοπεύατε να κάνετε μια ακόμα στάση στο δρόμο για το σπίτι μετά τα ψώνια, αλλά ενώ πάτε να σταματήσετε μπροστά στο καθαριστήριο, το παιδί σας φωνάζει: «Όχι! Σπίτι!». Αν αυτή η στάση μπορεί να αναβληθεί, μπορείτε να πείτε: «Εντάξει, ξέρω ότι είσαι κουρασμένος. Κι εγώ είμαι κουρασμένη. Μπορούμε να σταματήσουμε στο καθαριστήριο αύριο. Ας πάμε σπίτι τώρα». Αν αφήνετε το μικρό σας να κερδίζει μερικές φορές, θα είναι και η ήττα του μερικές φορές λιγότερο επώδυνη. Αλλά θα πρέπει να συνθηκολογείτε πριν το «όχι» εξελιχθεί σε έκρηξη θυμού. Η υποχώρηση σε μια έκρηξη θυμού είναι σχεδόν πάντα λανθασμένη.
