Η μελατονίνη είναι μια μυστηριώδης ορμόνη, που ρυθμίζει τους κιρκαδιανούς ρυθμούς (τον καθημερινό ύπνο και αφύπνιση). Παράγεται κυρίως από την επίφυση και μέσα στο έντερο (όπου η παραγωγή της φαίνεται ότι ελέγχεται από διατροφικούς παράγοντες, και ιδιαίτερα από τη διαθεσιμότητα τρυπτοφάνης, ενός αμινοξέος προδρόμου της μελατονίνης). Όταν κοιμόμαστε, τα επίπεδα της μελατονίνης ανεβαίνουν. Η άνοδος αυτή όμως παρεμποδίζεται από την παρουσία ακόμα και μιας ελάχιστης ποσότητας φωτός, όπως είναι για παράδειγμα μια λάμπα του δρόμου που φέγγει από ένα παράθυρο. Η κατανάλωση αλκοόλ επίσης αμβλύνει τις αυξήσεις των επιπέδων της μελατονίνης, γεγονός που μπορεί να αποτελεί την εξήγηση της πρόκλησης διαταραχών του ύπνου από το αλκοόλ.
Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η μελατονίνη βοηθά στο τζετ λάγκ (κιρκαδιανή δυσρυθμία), την ποιότητα του ύπνου και την αντοχή των εργαζόμενων σε ασυνήθιστα ωράρια ή ποικίλες βάρδιες. Οι νυκτερινές αυξήσεις των επιπέδων της μελατονίνης μπορεί επίσης να δρουν προστατευτικά κατά του καρκίνου, συνεπώς η φωτορύπανση μέσα στην οποία είναι αναγκασμένοι να ζουν οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων, μπορεί να δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο για την ασθένεια αυτή.
Μια μικρή, ελεγχόμενη με placebo μελέτη αστυνομικών που εργάζονταν σε νυκτερινές βάρδιες διαπίστωσε ότι η πρόσληψη 5 mg μελατονίνης κατά την επιθυμητή ώρα ύπνου βοηθούσε τους αστυνομικούς να κοιμηθούν και αύξανε την εγρήγορση τους κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας. Σε μια διπλή-τυφλή, ελεγχόμενη με placebo, διασταυρούμενη μελέτη 12 ηλικιωμένων ατόμων που έπασχαν από αϋπνία, η πρόσληψη 2 mg μελατονίνης κάθε βράδυ για διάστημα τριών εβδομάδων βελτίωσε την ποιότητα του ύπνου τους, αν και δεν αύξησε το χρόνο ύπνου.
Σε μια διπλή-τυφλή μελέτη 52 μελών ιπτάμενων πληρωμάτων, μια ομάδα πήρε ένα placebo, μια άλλη πήρε 5 mg μελατονίνης από την τρίτη ημέρα πριν από την άφιξη μέχρι και την πέμπτη ημέρα μετά, και η τρίτη ομάδα πήρε ένα placebo για τρεις ημέρες και μετά μελατονίνη για πέντε ημέρες. Η ομάδα που πήρε το placebo και μετά τη μελατονίνη ανέφερε λιγότερες ενοχλήσεις από τζετ λαγκ και λιγότερες διαταραχές του ύπνου, καθώς επίσης και περισσότερη ενέργεια και μεγαλύτερη εγρήγορση, σε σύγκριση με την ομάδα που πήρε μόνο το placebo. Έκπληξη προκάλεσε η διαπίστωση ότι η ομάδα που πήρε μελατονίνη όλες τις ημέρες ανέφερε χειρότερη συνολική ανάρρωση από το τζετ λαγκ από την ομάδα που πήρε πρώτα το placebo.
Η υψηλή δοσολογία μελατονίνης μελετάται σήμερα ως θεραπεία κατά του καρκίνου, τόσο μεμονωμένα όσο και σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα. Σε μια μελέτη 50 ασθενών με μεταστάσεις στον εγκέφαλο, η χορήγηση 20 mg μελατονίνης ημερησίως (μαζί με υποστηρικτική φροντίδα) αύξησε σημαντικά το χρόνο επιβίωσης και επιβράδυνε ή σταμάτησε την ανάπτυξη των μεταστάσεων στον εγκέφαλο, σε σύγκριση με τη μεμονωμένη φροντίδα υποστήριξης. Η μελατονίνη μπορεί επίσης να αυξάνει την αποτελεσματικότητα των κυτοκινών (ουσιών κατά των όγκων, τις οποίες παράγουν τα κύτταρα του σώματος -ένα παράδειγμα είναι η ιντερφερόνη), ενώ ταυτόχρονα μειώνει την τοξικότητα τους. Η μελατονίνη είναι επίσης αντιοξειδωτικό – δείτε περισσότερα εδώ. Προστατεύει επίσης την καρδιά.
Παρότι σήμερα μπορεί να διατεθεί χωρίς ιατρική συνταγή, η μελατονίνη είναι μια ισχυρή ορμόνη που έχει έντονη επίδραση στις ορμόνες αναπαραγωγής. Κατά τη δεκαετία του 1970, σημειώθηκε ένα σύντομης διάρκειας κύμα ενδιαφέροντος για μια μέθοδο αντισύλληψης που ονομαζόταν “lunaception” (αντισύλληψη με βάση το σεληνιακό κύκλο). Η θεωρία αυτή, που δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ επιστημονικά, υποστηρίζει ότι, αν μια γυναίκα κοιμηθεί έξω, κάτω από το φως του φεγγαριού, ο εμμηνορυσιακός της κύκλος συγχρονίζεται με τον κύκλο της σελήνης, διευκολύνοντας έτσι την πρόβλεψη της ημερομηνίας της ωορρηξίας και την αποφυγή σεξουαλικών σχέσεων χωρίς προφυλάξεις γύρω από την ημερομηνία αυτή. (Προσομοίωση της μεθόδου αυτής μπορεί να γίνει και μέσα στο σπίτι, αν η γυναίκα κοιμάται σε απόλυτο σκοτάδι τις περισσότερες ημέρες του μήνα και μετά με το χαμηλό φως μιας λάμπας στο δωμάτιο της για τρεις ημέρες το μήνα.) Το γεγονός ότι η μελατονίνη επηρεάζει την έκκριση των ορμονών της αναπαραγωγής είναι πιθανό να εξηγεί την οποιαδήποτε επιτυχία μπορεί να έχει η μέθοδος της αντισύλληψης με βάση το σεληνιακό κύκλο.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τις μακροχρόνιες επιδράσεις της πρόσληψης μελατονίνης κάθε βράδυ, αλλά η περιστασιακή χρήση της μάλλον είναι ακίνδυνη. Για όσους επιθυμούν τη διέγερση της φυσικής μελατονίνης τους, σίγουρα δεν υπάρχει κίνδυνος αν επιχειρήσουν να αυξήσουν τα επίπεδα της με το να κοιμούνται σε τελείως σκοτεινό δωμάτιο ή με τη χρησιμοποίηση μάσκας ύπνου.
