Τα τρανς λιπαρά οξέα (trans fatty acids) είναι ένα τεχνητό λίπος που έχει κατασκευάσει η βιομηχανία τροφίμων εδώ και πάνω από έναν αιώνα. Πρόκειται για ότι χειρότερο υπάρχει σήμερα στη διατροφή για την υγεία.
Τα λιπαρά αυτά δημιουργούνται όταν στα ακόρεστα φυτικά έλαια προστίθεται άτομα υδρογόνο με αποτέλεσμα αυτά να λαμβάνουν στερεά μορφή.
Οι ειδικοί πίστευαν αρχικά ότι τα κορεσμένα λίπη που υπάρχουν κυρίως στα ζωικά τρόφιμα έφταιγαν για την επιδημία των καρδιακών προσβολών που εμφανίστηκε μετά το 1920 στις ΗΠΑ και τις άλλες αναπτυγμένες χώρες. Σήμερα ορισμένοι πιστεύουν ότι ενδεχομένως τα τρανς λιπαρά να ήταν η πραγματική αιτία της επιδημίας των εμφραγμάτων κάτι που κανείς τότε δεν είχε υποπτευθεί.
Δεν είναι πια “γενικώς ασφαλή”
Τα τρανς λιπαρά είναι υπεύθυνα για παθήσεις της καρδιάς και ίσως για πολλές άλλες ασθένειες. Από το 2006 στις ΗΠΑ οι εταιρείες τροφίμων είναι υποχρεωμένες να αναγράφουν την ποσότητα των τρανς λιπαρών οξέων στις ετικέτες των τροφίμων όταν αυτά είναι πάνω από 0,5 γραμμάρια. Τώρα οι ΗΠΑ αποφάσισαν να κάνουν ένα γενναίο βήμα προς την ολική τους απαγόρευση.
Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) προτείνει την εξάλειψή τους από τη διατροφή και ανοίγει μια περίοδο 60 ημερών για διαβούλευση. Αν η πρόταση γίνει αποδεκτή η βιομηχανία τροφίμων θα υποχρεωθεί να αφαιρέσει εντελώς τα trans από τα προϊόντα της. Κάτι τέτοιο υπολογίζεται ότι θα αποτρέψει 7.000 θανάτους το χρόνο από καρδιακές προσβολές (εμφράγματα) και εγκεφαλικά και άλλα 20.000 μη θανατηφόρα καρδιαγγειακά επεισόδια στις ΗΠΑ. Ίσως να αποτρέψει και πολλούς θανάτους από καρκίνο και άλλες ασθένειες.
Τα τρανς λιπαρά οξέα υπάρχουν στα μερικώς υδρογονωμένα έλαια τα οποία σύμφωνα με τη FDA, «δεν θεωρούνται πλέον γενικώς ασφαλή».
Μαργαρίνες και βούτυρο
Το πρώτο προϊόν της μερικής υδρογόνωσης ήταν οι μαργαρίνες που μετά τη δεκαετία του 1960 άρχισαν να αντικαθιστούν το βούτυρο στη διατροφή. Τότε οι μαργαρίνες είχαν υποστηριχθεί ως ένα υγιεινό προϊόν διότι μείωναν την ολική χοληστερίνη σε σχέση με το βούτυρο –οι μαργαρίνες ανέβαζαν την ολική χοληστερίνη αλλά λιγότερο απ’ ό,τι το βούτυρο.
Τριάντα χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του 1990, ανακαλύφθηκε ο λόγος που οι μαργαρίνες δεν ανέβαζαν την ολική χοληστερίνη όσο το βούτυρο: έριχναν τη καλή χοληστερίνη. Δηλαδή οι μαργαρίνες ήταν στην πραγματικότητα χειρότερες από το βούτυρο το οποίο ανέβαζε την ολική χοληστερίνη επειδή ανέβαζε την καλή κατηγορία της. Στη δεκαετία του 1960, οι κλινικές δοκιμές δεν ξεχώριζαν τη χοληστερίνη σε καλή και κακή αν και ήταν γνωστό σε όλους τους επιστήμονες ότι έπρεπε να γίνεται αυτός ο διαχωρισμός. Από το 1980 και μετά, καθιερώθηκε σε όλες τις έρευνες ο διαχωρισμός της χοληστερίνης σε καλή και κακή, κάτι που άλλαξε την αντίληψη για το ποια διατροφή είναι υγιεινή και ποια όχι.
Η ανακάλυψη ότι μαργαρίνες ήταν χειρότερες από το βούτυρο προκάλεσε ένα μεγάλο μούδιασμα στην ιατρική κοινότητα. Επί δεκαετίες οι καρδιολόγοι συμβούλευαν το καταναλωτικό κοινό να τρώει μαργαρίνες αντί για βούτυρο και τώρα ανακαλυπτόταν ότι αυτή η συμβουλή είχε στείλει στο θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες άτομα. Οι γιατροί κατακεραύνωναν τα κορεσμένα λιπαρά αλλά σιωπούσαν για τα τρανς τα οποία ήταν χειρότερα για την υγεία. Για πολλούς δεν υπήρχε άγνοια αλλά συνωμοσία και αυτό προκάλεσε μια μεγάλη δυσπιστία προς την επίσημη ιατρική κοινότητα.
Επεξεργασμένες τροφές και φυτικά έλαια
Τα τρανς λιπαρά οξέα υπάρχουν σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα καθώς και σε υδρογονωμένα φυτικά έλαια τα οποία χρησιμοποιούνται από τα εστιατόρια επειδή έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Η ενημέρωση του κοινού γύρω από τα τρανς λιπαρα έφερε τη μείωσή τους στη διατροφή καθώς ορισμένες εταιρείες τροφίμων σταμάτησαν τη χρήση τους. Έτσι η μέση κατανάλωσή τους μειώθηκε από 4,6 γραμμάρια ημερησίως το 2003 σε περίπου 1 γραμμάριο το 2012. Ωστόσο τα trans συνεχίζουν να αποτελούν και σήμερα βασικό «συστατικό» πολλών επεξεργασμένων τροφών και να απειλούν την υγεία.
Καθώς η FDA δεν τοποθετεί πλέον αυτά τα ανθυγιεινά λίπη –έστω με μεγάλη καθυστέρηση– στη νομική κατηγορία των “generally recognized as safe”, οποιοσδήποτε στις ΗΠΑ μπορεί να ζητήσει την απαγόρευσή τους. Άλλες χώρες έχουν κάνει ήδη μεγαλύτερα βήματα, π.χ. η Δανία και η Ελβετία τα έχουν ουσιαστικά απαγορεύσει.
Σήμερα θεωρείται ότι δεν υπάρχει ένα ελάχιστο επίπεδο κατανάλωσης των τρανς λιπαρών που είναι ασφαλές. Κάποια τρανς λιπαρά οξέα σχηματίζονται με φυσικό τρόπο στα ζωικά τρόφιμα. Η πρόταση της FDA δεν ισχύει γι’ αυτά τα λίπη αλλά μόνο για τα τεχνητά trans που κατασκευάζει η βιομηχανία τροφίμων με τη μέθοδο της μερικής υδρογόνωσης και τα προσθέτει στα τρόφιμα.
