Έμφραγμα (καρδιακή προσβολή): Συμπτώματα, αιτίες και αντιμετώπιση

Το έμφραγμα ή καρδιακή προσβολή προκαλεί βλάβες στο μυοκάρδιο λόγω διακοπής της παροχής αίματος. Συμβαίνει συνήθως, όταν κάποιος θρόμβος αίματος φράζει τη ροή του αίματος μέσα σε μία στεφανιαία αρτηρία (στεφανιαίες ονομάζονται οι αρτηρίες της καρδιάς). Η απώλεια ροής αίματος στο μυ της καρδιάς μπορεί να προκαλέσει βλάβη ή νέκρωση σε ένα μέρος της καρδιάς. Μπορεί επίσης να αποβεί μοιραία γι’ αυτό η αντιμετώπιση πρέπει να είναι άμεση.

Ο πόνος του εμφράγματος είναι διαφορετικός από άτομο σε άτομο, αλλά συνήθως νιώθετε ένα έντονο αίσθημα πίεσης στο στήθος, που συνοδεύεται από έντονη εφίδρωση. Ο πόνος μπορεί να αντανακλά στον αριστερό ώμο και στο χέρι, στην πλάτη και ακόμα στη γνάθο και στα δόντια.

Αιτίες

Ο ιατρικός όρος για την καρδιακή προσβολή είναι έμφραγμα του μυοκαρδίου. Το έμφραγμα αναφέρεται σε μία περιοχή νεκρού ιστού που προκαλείται από έλλειψη οξυγόνου.

Τις περισσότερες φορές αιτία είναι ο θρόμβος που προκαλεί το έμφραγμα σχηματίζεται από τη συσσώρευση χοληστερίνης και άλλων λιπωδών εναποθέσεων σε αθηροσκληρωτικές πλάκες. Η αθηρωματική πλάκα αποτελείται από ένα σκληρό κάλυμμα που μπορεί να περιέχει ασβέστιο με περιοχές λιπώδους υλικού. Το κέντρο αποτελείται από μαλακή χοληστερίνη. Το κάλυμμα μπορεί να σπάσει ή να ραγίσει αποκαλύπτοντας το εσωτερικό μέρος. Όταν συμβεί αυτό, τείνει να σχηματιστεί ένας θρόμβος αίματος στο σημείο αυτό. Αν ο θρόμβος διακόψει τη ροή του αίματος σε μία στεφανιαία αρτηρία για περισσότερο από 20 λεπτά μέχρι 2 ώρες, προκαλείται έμφραγμα.

Σπανίως έμφραγμα μπορεί να έχει αιτία ένα θρόμβο που σχηματίζεται μέσα στην καρδιά λόγω κάποιας αρρυθμίας (π.χ. κολπικής μαρμαρυγής) και σφηνώσει σε μία στεφανιαία αρτηρία.

Ένα ακόμα ασυνήθιστο αίτιο εμφράγματος είναι ο σπασμός μιας στεφανιαίας αρτηρίας, που σταματά τη ροή του αίματος στην καρδιά (όπως π.χ. είναι το σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς). Ναρκωτικά όπως η κοκαΐνη μπορούν να προκαλέσουν τέτοιο, απειλητικό για τη ζωή, σπασμό.

Το έμφραγμα δεν είναι ένα στατικό γεγονός που συνέβη μία φορά. Είναι μία δυναμική διαδικασία που συνήθως εξελίσσεται για 4 με 6 ώρες. Σε κάθε λεπτό που περνάει όλο και περισσότερος ιστός στερείται οξυγόνου και εκφυλίζεται ή νεκρώνεται σχηματίζοντας ουλώδη ιστό και προκαλώντας πόνο και πίεση. Αν η ροή του αίματος μπορέσει να αποκατασταθεί γρήγορα, η βλάβη στην καρδιά μπορεί να αποφευχθεί ή να είναι περιορισμένη.

Συμπτώματα

Έτσι το έμφραγμα αποτελεί επείγον ιατρικό περιστατικό. Αν πιστεύετε ότι εσείς ή κάποιος που είναι μαζί σας παθαίνει έμφραγμα, καλέστε επείγουσα ιατρική βοήθεια ή πηγαίνετε τον άρρωστο στο κοντινότερο τμήμα επειγόντων περιστατικών. Μην καθυστερήσετε να ζητήσετε ιατρική βοήθεια. Σε αυτή την περίπτωση ο χρόνος μετριέται σε νέκρωση του μυοκαρδίου. Η καθυστέρηση είναι ένα λάθος που στοιχίζει χιλιάδες ζωές κάθε χρόνο. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο πόνος θα εξαφανιστεί από μόνος του. Άλλες φορές το έμφραγμα μπορεί να μπερδευτεί με δυσπεψία.

Ένα έντονο αίσθημα πίεσης στο στήθος μπορεί να αποτελεί το βασικό σύμπτωμα. Μερικά άτομα το περιγράφουν σαν μία αίσθηση ενός τεράστιου χεριού που περικλείει και πιέζει την καρδιά τους. Πολλοί περιγράφουν ένα συνοδό αίσθημα επικείμενου θανάτου. Ο πόνος μπορεί να είναι παρόμοιος με αυτόν της σταθερής στηθάγχης λόγω στεφανιαίας νόσου, αλλά είναι παρατεταμένος και ανταποκρίνεται ελάχιστα ή και καθόλου στη νιτρογλυκερίνη. Ο πόνος μπορεί να είναι μια απλή ενόχληση ή ένα ανεξήγητο σφίξιμο ή αίσθηση πίεσης, σαν να πατάει ένας ελέφαντας στο στήθος σας.

Πριν το έμφραγμα μπορεί να εκδηλωθούν κρίσεις στηθάγχης ή μπορεί να συμβεί ξαφνικά χωρίς καμία προειδοποίηση. Σε αντίθεση με τη στηθάγχη λόγω στεφανιαίας νόσου ωστόσο ο πόνος δεν υποχωρεί, όταν σταματήσει η άσκηση ή το άγχος που τον προκάλεσε. Ο πόνος μπορεί να είναι συνεχόμενος ή να έρχεται και να φεύγει. Οποιοσδήποτε παρατεταμένος ή σοβαρός πόνος στο στήθος ή στην άνω κοιλιακή χώρα είναι λόγος ανησυχίας. Πηγαίνετε αμέσως στα επείγοντα περιστατικά κάποιου νοσοκομείου.

Κάποιες φορές ο πόνος δεν ταιριάζει με κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αυτό είναι ιδιαίτερα συχνό σε μεγαλύτερους ενήλικες και σε άτομα με διαβήτη. Σε αυτά τα άτομα δεν είναι ασυνήθιστο να έχουν έμφραγμα χωρίς συμπτώματα. Αυτές οι σιωπηλές καρδιακές προσβολές μπορούν να εντοπιστούν, μόνο όταν ένα απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα αποκαλύψει μία αλλαγή στη μορφολογία μετάδοσης ηλεκτρικών σημάτων μέσα από την καρδιά.

Σε μερικά άτομα ένα βασικό σύμπτωμα του εμφράγματος είναι η δύσπνοια, που μπορεί να συνδυάζεται με ή χωρίς πόνο στο στήθος. Στο 10% περίπου των ατόμων που εκδηλώνουν έμφραγμα το μόνο σύμπτωμα είναι μία ξαφνική τάση λιποθυμίας.

Επείγοντα σημεία και συμπτώματα

•  Έντονος, παρατεταμένος πόνος στο στήθος (μεγάλη πίεση).
•  Πόνος που εκτείνεται πέρα από το στήθος, στον αριστερό ώμο και στο χέρι, στην πλάτη και ακόμα και στα δόντια και στη γνάθο.
•  Παρατεταμένος πόνος στην άνω κοιλιακή χώρα.
•  Δύσπνοια.
•  Απώλεια αισθήσεων.
•  Ναυτία και έμετος.
•  Εφίδρωση.
•  Συχνές κρίσεις στηθάγχης που δεν οφείλονται σε σωματική κόπωση.

Αντιμετώπιση: Τι να κάνετε σε περίπτωση καρδιακής προσβολής

Αν πιστεύετε ότι εσείς ή κάποιος που βρίσκεται μαζί σας παθαίνει έμφραγμα, ακολουθήστε γρήγορα τα ακόλουθα βήματα:

1. Αναζητήστε επείγουσα ιατρική βοήθεια. Καλέστε για επείγουσα ιατρική βοήθεια ή πηγαίνετε τον άρρωστο στα κοντινότερα επείγοντα περιστατικά. Κάθε χρόνο χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν, γιατί δεν αναζήτησαν εγκαίρως ιατρική βοήθεια. Μην ανησυχείτε μήπως μπερδέψετε το έμφραγμα με δυσπεψία ή κάτι άλλο. Αν έχετε αμφιβολίες, μην καθυστερείτε να καλέσετε βοήθεια.

2. Δώστε στον άρρωστο να μασήσει μία ασπιρίνη. Η ασπιρίνη εμποδίζει την πήξη του αίματος και μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ροής του αίματος μέσα από μια φραγμένη αρτηρία αυξάνοντας έτσι σημαντικά τις πιθανότητες επιβίωσης. Η μάσηση αντί της κατάποσης ολόκληρης της ασπιρίνης επιταχύνει την απορρόφηση της από την κυκλοφορία.

3. Χρησιμοποιήστε καρδιοαναπνευστική ανάνηψη (CPR). Αν είστε με κάποιον που σταμάτησε να αναπνέει, ξεκινήστε αμέσως την καρδιοαναπνευστική ανάνηψη. Αν κάποιος άνθρωπος σταματήσει να αναπνέει, μπορεί να επιζήσει μόνο για λίγα λεπτά χωρίς καρδιοαναπνευστική ανάνηψη.

Διάγνωση – πόσο σοβαρό είναι το έμφραγμα

Στο ασθενοφόρο ή όταν φτάσετε στο νοσοκομείο, θα πάρουν την πίεση σας και θα σας κάνουν πιθανότατα ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ). Στο νοσοκομείο μπορεί να γίνουν επιπλέον εξετάσεις, όπως εξετάσεις αίματος για ένζυμα που απελευθερώνονται από τους τραυματισμένους ιστούς της καρδιάς, εξετάσεις με ηλεκτρονικά μέσα για βλάβη στην καρδιά και αγγειογραφία, για να ελέγξουν για στενωμένες στεφανιαίες αρτηρίες.

Η καρδιακή προσβολή μπορεί να οδηγήσει σε ξαφνικό θάνατο, είτε γιατί νεκρώθηκε τόσος ιστός, που η καρδιά δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει, ή επειδή αναπτύχθηκε μία θανατηφόρα πάθηση του καρδιακού ρυθμού. Οι περισσότεροι άνθρωποι που πεθαίνουν από έμφραγμα έχουν σοβαρές στενώσεις περισσότερων από μίας στεφανιαίας αρτηρίας. Αλλά περίπου το 60% αυτών που παθαίνουν έμφραγμα επιβιώνουν.

Αν η περιοχή του τραυματισμένου ιστού είναι μικρή και το ερεθισματαγωγό σύστημα που ελέγχει την καρδιά δεν πάθει βλάβες, οι πιθανότητες επιβίωσης από το έμφραγμα είναι καλές. Όσο πιο νωρίς πάτε στο νοσοκομείο, τόσα περισσότερα μπορούν να γίνουν, για να περιοριστεί η έκταση βλάβης του μυοκαρδίου.

Σε γενικές γραμμές, η βλάβη σε ένα μόνο μέρος του μυοκαρδίου των κοιλιών μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της ποσότητας του αίματος που μπορεί να ωθήσει η καρδιά σε κάθε συστολή. Η έκπτωση στην καρδιακή λειτουργία είναι μέτρια και έτσι θα πρέπει να αναμένεται επιστροφή σε ένα σχετικά φυσιολογικό τρόπο ζωής.

Αν πάθει βλάβη ένα μέτριο μέρος καρδιακού μυός, μπορεί να αναπτυχθεί συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια. Αν τραυματιστεί σημαντικό μέρος καρδιακού μυός, περίπου κατά το ήμισυ ή περισσότερο, μπορεί να προκληθεί σοκ ή θάνατος.

Επιπλοκές

Οποιοδήποτε έμφραγμα μπορεί να οδηγήσει σε επιπλέον επιπλοκές όπως:

• Aνώμαλοι καρδιακοί ρυθμοί. Το σύστημα που ελέγχει τους χτύπους της καρδιάς είναι ηλεκτρικό. Σε μερικούς ανθρώπους οι βλάβες στους ιστούς της καρδιάς από το έμφραγμα μπορεί να οδηγήσουν σε ηλεκτρικά βραχυκυκλώματα και να προκαλέσουν ανώμαλο καρδιακό ρυθμό (καρδιακή αρρυθμία), όπως είναι η κοιλιακή μαρμαρυγή. Σε αυτή την πάθηση γρήγορες ασυντόνιστες συστολές των κοιλιών προκαλούν σημαντική μείωση της ροής του αίματος στα ζωτικά όργανα. Σε άλλους ανθρώπους η αρρυθμία μπορεί να αφορά έναν πολύ αργό καρδιακό ρυθμό. Αυτό μπορεί να απαιτήσει προσωρινό ή μόνιμο βηματοδότη.
• Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια. Μερικές φορές η ποσότητα του τραυματισμένου καρδιακού ιστού είναι τόσο εκτεταμένη, που ο εναπομείνας καρδιακός μυς δεν επαρκεί για να αντλήσει το αίμα έξω από την καρδιά. Η ροή του αίματος προς τους ιστούς και τα όργανα σε ολόκληρο το σώμα μειώνεται προκαλώντας δύσπνοια, κόπωση και οίδημα στους αστράγαλους και στις κνήμες.  Αν ο καρδιακός μυς αναρρώσει, η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να διαρκέσει μόνο για κάποιο χρονικό διάστημα μετά το έμφραγμα. Αν ένα σημαντικό μέρος του καρδιακού μυός υποστεί μόνιμες βλάβες ή καταστραφεί, η καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να επιμείνει.

Θεραπεία

Ακόμα και στα πρώτα λεπτά από την εκδήλωση του εμφράγματος μπορεί να συμβεί κοιλιακή μαρμαρυγή. Αυτός ο ασταθής καρδιακός ρυθμός έχει ως αποτέλεσμα ο καρδιακός μυς να πάλλεται, χωρίς να επιτυγχάνεται αποτελεσματικός καρδιακός παλμός.

Πρέπει να υπάρχει άμεση αντιμετώπιση για την κοιλιακή μαρμαρυγή. Αν δεν αντιμετωπιστεί αμέσως, οδηγεί σε αιφνίδιο θάνατο. Η χρήση αυτόματων εξωτερικών απινιδωτών (AED) που μπορούν να επαναφέρουν την καρδιά στο φυσιολογικό ρυθμό μπορούν να παρέχουν επείγουσα θεραπεία πριν από το νοσοκομείο.

Αυτές οι σωτήριες φορητές συσκευές βρίσκονται σε ολοένα και περισσότερα σημεία, σε ασθενοφόρα, σε περιπολικά, σε επιβατικά αεροπλάνα και σε μερικούς δημόσιους χώρους. Διαθέτουν απλές οδηγίες και απαιτούν μικρή εκπαίδευση για τη χρήση τους.

Στο νοσοκομείο ξεκινούν διαγνωστικές εξετάσεις. Μπορεί επίσης να χορηγηθεί οξυγόνο. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να χορηγηθεί φάρμακο, για να αποκατασταθεί η ροή του αίματος στην καρδιά. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να γίνει επείγουσα αγγειογραφία και να ανακτηθεί η ροή του αίματος με τη χρήση μεθόδων αγγειοπλαστικής με μπαλονάκι και στεντ.

Φάρμακα

Η αρχική θεραπεία του εμφράγματος μπορεί να περιλαμβάνει φάρμακα, όπως:

•  Θρομβολυτικά. Αυτά είναι τα πιο συνηθισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ενός εμφράγματος. Ονομάζονται έτσι, γιατί βοηθούν στη διάλυση θρόμβων που φράζουν μια αρτηρία και τη ροή του αίματος προς την καρδιά. Όσο νωρίτερα χορηγηθεί ένα θρομβολυτικό φάρμακο μετά από έμφραγμα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες επιβίωσης και τόσο λιγότερη η βλάβη στην καρδιά.
•  Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου αγγειοτασίνης (ΜΕΑ). Αυτά τα φάρμακα ανοίγουν (διαστέλλουν) τις αρτηρίες και μειώνουν την αντίσταση στη ροή του αίματος που αντλείται από την καρδιά. Έτσι η καρδιά χρειάζεται να υπερνικήσει μικρότερη αρτηριακή πίεση.
•  Αντιπηκτικά. Φάρμακα όπως η ασπιρίνη ή η ηπαρίνη μειώνουν τις πιθανότητες να δημιουργήσει το αίμα επιπλέον επικίνδυνους θρόμβους.
•  Παυσίπονα. Αν η κατάσταση είναι σταθερή, αλλά ο πόνος έντονος, μπορεί να χορηγηθεί κάποιο αναλγητικό φάρμακο για την ανακούφιση σας.
•  Νιτρώδη. Τα νιτρώδη δουλεύουν μειώνοντας τις απαιτήσεις της καρδιάς σε οξυγόνο. Το πιο γνωστό, η νιτρογλυκερίνη, τοποθετείται κάτω από τη γλώσσα στην εμφάνιση του πόνου της στηθάγχης. Μπορεί επίσης να χορηγηθεί ενδοφλεβίως κατά τη διάρκεια ή μετά από έμφραγμα, για να μειώσει τις απαιτήσεις της καρδιάς σε οξυγόνο και να βελτιώσει τη ροή του αίματος στις στεφανιαίες αρτηρίες.
• Στατίνες. Οι στατίνες μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDL – «κακή» χοληστερόλη) στα άτομα για τα οποία η διατροφή και η άσκηση από μόνα τους δεν επαρκούν. Με το χρόνο βοηθούν στην πρόληψη επιπλέον στένωσης των αρτηριών και μειώνουν τον κίνδυνο ενός δεύτερου εμφράγματος.
•  Βήτα αδρενεργικοί αναστολείς. Αυτά τα φάρμακα μπλοκάρουν το διεγερτικό αποτέλεσμα της ορμόνης αδρεναλίνης (επινεφρίνη) στην καρδιά. Το αποτέλεσμα είναι η καρδιά να χτυπάει πιο αργά και λιγότερο έντονα και έτσι να απαιτεί λιγότερο οξυγόνο, για να συνεχίσει να εργάζεται.

Διεισδυτικές επεμβάσεις

Εκτός από τη λήψη φαρμάκων μπορεί να εφαρμοστεί και μία από τις ακόλουθες επεμβάσεις:

• Αγγειοπλαστική. Κατά τη διάρκεια αυτής της επέμβασης ο γιατρός εισάγει απαλά ένα μακρύ, λεπτό σωλήνα (καθετήρα) μέσα από μία αρτηρία στο πόδι ή στον ώμο και τον οδηγεί στη φραγμένη αρτηρία στην καρδιά. Ένας άλλος σωλήνας με ένα μπαλόνι στην άκρη του εισάγεται στον καθετήρα και ελίσσεται μέχρι το σημείο της απόφραξης. Όταν βρεθεί στη σωστή θέση, το μπαλόνι φουσκώνεται, μερικές φορές επανειλημμένως, για να ανοίξει τη φραγμένη στεφανιαία αρτηρία αποκαθιστώντας έτσι τη ροή του αίματος στην καρδιά. Μπορεί να τοποθετηθεί ένα μεταλλικό πλέγμα (stent) στην αρτηρία, για να παραμείνει ανοιχτή.
• Αορτοστεφανιαία παράκαμψη (bypass) μπάι πας. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να γίνει επείγουσα εγχείρηση bypass την ώρα του εμφράγματος. Στην εγχείρηση bypass γίνεται σύνδεση φλεβών ή αρτηριών σε ένα σημείο μετά τη στένωση της αρτηρίας οδηγώντας έτσι τη ροή του αίματος γύρω από το σημείο της στένωσης.