Η νόσος του Wilson (ηπατοφακοειδής εκφύλιση) περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1912. Πρόκειται για μία γενετική διαταραχή κατά την οποία ο χαλκός συσσωρεύεται στους ιστούς όπου και γίνεται τοξικός. H νόσος είναι θανατηφόρος χωρίς θεραπεία αλλά αν διαγνωστεί έγκαιρα θεωρείται ότι σε μεγάλο ποσοστό οι βλάβες είναι αναστρέψιμες ή μπορούν να προληφθούν.
Τα κύρια όργανα συσσώρευσης χαλκού είναι το συκώτι και ο εγκέφαλος, και κατά συνέπεια η ηπατική νόσος και νευροψυχιατρικά συμπτώματα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ασθένειας.
Η νόσος του Wilson εμφανίζεται με συχνότητα 1 περιστατικό ανά 300.000 κατοίκους στους περισσότερους πληθυσμούς και έχει αιτία τις πολυάριθμες (πάνω από 100 αναγνωρισμένες) μεταλλάξεις στο γονίδιο της ΑΤΡάσης που μεταφέρει τον χαλκό. Η συχνότητα των ανθρώπων που φέρουν μεταλλαγμένα γονιδία είναι 1 στους 90.
Οι βλάβες έχουν ως αποτέλεσμα τη διαταραχή της χολικής απέκκρισης του χαλκού και τη συσσώρευση του στο συκώτι και τον εγκέφαλο των ομόζυγων ατόμων. Ανωμαλίες στην ομοιόσταση του χαλκού, ωστόσο, μπορεί επίσης να εμφανιστούν και σε ετερόζυγους φορείς, οι οποίοι μπορεί να φτάνουν το 1-2% του πληθυσμού.
Συμπτώματα
Η νόσος εμφανίζει τα συμπτώματά της συνήθως στην παιδική ηλικία άνω των 8 ετών αλλά μπορεί να τα εμφανίσει και αρκετά αργότερα μέχρι την ηλικία των 50 ετών.
Σε μεγάλο αριθμό περιπτώσεων ιδιαιτέρως σε μικρά παιδιά, τα αρχικά συμπτώματα από την προοδευτική συσσώρευση του χαλκού στο συκώτι, μπορεί να είναι ο ίκτερος, ο ασκίτης ή η πυλαία υπέρταση και η νόσος μπορεί να εκλάβει μία ταχεία θανατηφόρο πορεία.
Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι της ασθένειας:
- Με ηπατικά συμπτώματα (ηπατική κίρρωση και λιπώδη διήθηση στα τελευταία στάδια).
- Με νευρολογικά συμπτώματα (εκφύλιση των βασικών γαγγλίων η οποία προκαλεί ελαττωματική κίνηση, διαταραχή της άρθρωσης, δυσκολία στην κατάποση, σπασμούς του προσώπου και των μυών, δυστονία και ελλιπή έλεγχο της κίνησης).
- Με ψυχιατρικά και προβλήματα συμπεριφοράς (κατάθλιψη και σχιζοφρένεια, απώλεια του συναισθηματικού ελέγχου, ξεσπάσματα θυμού και αϋπνίες).
Οι δακτύλιοι Kayser-Fleischer (εναποθέσεις χαλκού στον αμφιβληστροειδή) στα μάτια συνήθως συνυπάρχουν με νευρολογικές ή ψυχιατρικές διαταραχές.
Διάγνωση
H διάγνωση βασίζεται σε δύο τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια:
- Χαμηλό επίπεδο σερουλοπλασμίνης (κάτω από 20 mg). Η σερουλοπλασμίνη είναι μια α2-σφαιρίνη γλυκοπρωτεϊνικής σύνθεσης, η οποία φυσιολογικά δεσμεύει το 90% του χαλκού στο αίμα και το παρέχει σε ένζυμα που περιέχουν χαλκό.
- Αυξημένη συγκέντρωση χαλκού στο συκώτι (πάνω από 250 mg /g), που μπορεί να προσδιορισθεί σε παρασκεύασμα βιοψίας ήπατος.
- Αυξημένη απέκκριση χαλκού στα ούρα (πάνω από 100 mg το 24άωρο).
- Παρουσία του δακτυλίου Kayser-Fleischer, ο οποίος προκαλείται από τη συσσώρευση χαλκού στην περιφέρεια του κερατοειδούς και γίνεται ορατός κατά την εξέταση με σχισμοειδή λυχνία.
H διάγνωση της νόσου είναι εφικτή σε ασυμπτωματικούς ασθενείς οι οποίοι έχουν στενούς συγγενείς με την νόσο. O εντοπισμός των φορέων δεν είναι δυνατός με βιοχημικές μεθόδους αλλά μόνο με ανάλυση DNA του υπεύθυνου γονιδίου.
Οι φαινοτυπικές διαφορές μεταξύ της νόσου του Wilson του συνδρόμου Menkes οφείλονται πιθανόν στην ειδική για τους ιστούς έκφραση των γονιδίων της ΑΤΡάσης.
Θεραπεία
Οι ασθενείς με νόσο του Wilson, είτε εμφανίζουν συμπτώματα είτε όχι, χρειάζονται θεραπεία. Σκοπός της θεραπείας είναι αρχικά να αφαιρεθούν οι τοξικές ποσότητες χαλκού και στη συνέχεια να προληφθεί η άθροισή του στους ιστούς.
Χορηγείται συνήθως D-πενικιλλαμίνη η οποία βασίζει στη δημιουργία χηλικών ενώσεων του χαλκού και μπορεί να είναι αποτελεσματική, αν τα νευρολογικά συμπτώματα είναι συχνά αναστρέψιμα, ενώ η ηπατική νόσος μπορεί να είναι ήδη σε προχωρημένο στάδιο κατά τη διάγνωση.
Τα συμπληρώματα ψευδαργύρου περιορίζουν την απορρόφηση του χαλκού και την επακόλουθη συσσώρευσή του αποτελώντας έτσι τη θεραπεία επιλογής για συντήρηση.
