Τον τρίτο αιώνα π.Χ., ο Ηρόφιλος, ένας Έλληνας γιατρός από την Αλεξάνδρεια, ανακάλυψε ότι οι άνδρες έχουν ένα μικρό όργανο κάτω από την ουροδόχο κύστη τους και το ονόμασε προστάτη, επειδή προΐσταται της ουροδόχου κύστης. Επίσης βρίσκεται κοντά στο ορθό. Ο προστάτης περιβάλει το πάνω μέρος της ουρήθρας η οποία περνάει από μέσα του. Όλα τα αρσενικά θηλαστικά διαθέτουν αυτό το όργανο.
Ο προστάτης είναι ένας αδένας του αντρικού αναπαραγωγικού συστήματος που μοιάζει με κάστανο ή φράουλα. Αποτελείται από δύο μέρη. Το εξωτερικό τμήμα του αντιπροσωπεύει το 30% του οργάνου και αποτελείται από έναν ινώδη μυϊκό ιστό γνωστό ως κάψα. Στο εσωτερικό τμήμα, που αποτελεί το 70%, υπάρχουν αδένες. Ο προστάτης είναι χωρισμένος σε δύο λοβούς, δεξιά και αριστερά, που χωρίζονται από μια κεντρική αυλάκωση, η οποία είναι ψηλαφητή μέσω της εξέτασης από το ορθό.
Ένα χαρακτηριστικό του προστάτη είναι ότι σε διάφορα στάδια της ζωής αυξάνεται σε μέγεθος. Κατά τη γέννηση του αγοριού έχει το μέγεθος ενός φασολιού. Σε όλη την παιδική και εφηβική ηλικία αυξάνεται μέχρι να φθάσει σε ενήλικες διαστάσεις, έχοντας μέσο μήκος 3 εκατοστά, πλάτος 4 εκατοστά, πάχος 2 εκατοστά και ζυγίζοντας 20 γραμμάρια. Διατηρεί αυτό το μέγεθος μέχρι ένας άνδρες να φτάσει περίπου 45 έτη, και τότε για άγνωστους λόγους αρχίζει να αναπτύσσεται. Αυτό μπορεί να προκαλέσει στένωση στον αυλό της ουρήθρας η οποία περνάει μέσα από τον προστάτη.
Ο προστάτης είναι ένας σπόγγος με πολλούς μικροσκοπικούς αδένες που παράγουν υγρά. Οι αδένες αυτοί συνδέονται με εκατοντάδες πόρους οι οποίοι καταλήγουν στην ουρήθρα. Όταν ένας άνδρας έχει στύση, ο προστάτης πιέζει την ουρήθρα και αυτό εμποδίζει τη διέλευση των ούρων -για προφανείς λόγους. Κατά την εκσπερμάτιση, οι μύες του προστάτη οδηγούν τα υγρά που παράγει στην ουρήθρα όπου συναντώνται με τα σπερματοζωάρια και το υγρό από τις σπερματοδόχες κύστεις. Οι εκκρίσεις του προστάτη περιέχουν συστατικά που χρησιμεύουν στη συντήρηση των σπερματοζωαρίων όταν αυτά βρεθούν έξω από το σώμα (κιτρικό οξύ, όξινη φωσφατάση, σπερμίνη, κάλιο, ασβέστιο και ψευδάργυρο).
Όμως ο προστάτης δεν είναι ζωτικό όργανο -δεν είναι απαραίτητος για τη ζωή- και άρα μπορεί, αν χρειαστεί, να αφαιρεθεί. Παρότι παρέχει το ένα τρίτο του σπερματικού υγρού δεν είναι απαραίτητος ούτε για την αναπαραγωγή. Έτσι ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι ο βασικός ρόλος του είναι να προστατεύει την αναπαραγωγική οδό από λοιμώξεις στην ουροφόρο οδό. Πράγματι, οι προστατικές εκκρίσεις κατά τη διάρκεια της εκπερμάτισης προστατεύουν την ουροφόρο οδό και το αναπαραγωγικό σύστημα του άνδρα από επιβλαβή βακτήρια που μπορεί να εισέλθουν μέσω της ουρήθρας (αυτό μπορεί να συμβεί κατά τη σεξουαλική επαφή) και άρα ο “προστάτης” δικαιώνει πραγματικά το όνομα του.
Η έκθεση του προστάτση στα μικρόβια αρχίζει από την πρώτη φορά που κάνει σεξ ο άνδρας. Ο γυναικείος κόλπος έχει μικρόβια κάτι που αποτελεί μια φυσιολογική κατάσταση για την γυναίκα. Κατά τη διάρκεια της επαφής, από το έξω στόμιο της ουρήθρας του ανδρικού μορίου μπορούν να εισέλθουν μικρόβια από τον κόλπο της γυναίκας – γι’ αυτό και δίνεται η συμβουλή της ούρησης μετά την ερωτική πράξη. Το πρώτο όργανο που θα συναντήσουν τα μικρόβια είναι ο προστάτης που σαν σφουγγάρι τα συγκρατεί στους πόρους του. Στη διάρκεια της ζωής ενός άνδρα που δεν χρησιμοποιεί προφυλακτικό, ο προστάτης μπορεί να μαζέψει πολλά μικρόβια. Έτσι καταστρέφονται οι αδένες του και δημιουργούνται περιοχές με φλεγμονές ενώ μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και απόστημα ή λιθίαση. Η μόλυνση του προστάτη μπορεί φυσικά να συμβεί και με άλλους τρόπους π.χ. από μικρόβια που έφτασαν στην ουροδόχο κύστη.
Λόγω των μικροβίων που μαζεύει ο προστάτης μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα, και έτσι οι γιατροί όταν μιλάνε για αυτό το όργανο δεν αναφέρονται συνήθως στα οφέλη του αλλά στις επιπλοκές που δημιουργεί. Τα βασικά προβλήματα είναι τρία: η καλοήθης υπερπλασία (διόγκωση του προστάτη) που εμποδίζει την φυσιολογική ούρηση, οι προστατίτιδες (λοίμωξη ή φλεγμονή του προστάτη) οι οποίες μερικές φορές δύσκολα αντιμετωπίζονται και ο καρκίνος του προστάτη ο οποίος είναι ο πιο συχνός καρκίνος στον άνδρα. Καθώς αυξάνεται η ηλικία ενός άνδρα, αυξάνονται και οι πιθανότητες να εμφανιστούν αυτές οι τρεις επιπλοκές.
