Ένα μέρος των θερμίδων των τροφών που καταναλώνουμε χρησιμοποιούνται για την αφομοίωση των τροφών και την αποθήκευσή τους. Αυτό είναι γνωστό ως τροφική θερμογένεση (diet-induced thermogenesis) ή θερμικό αποτέλεσμα των τροφών (thermic effect of food). Μετριέται από την θερμότητα που παράγει το σώμα, ένα αποτέλεσμα που διαρκεί πάνω από έξι ώρες στους περισσότερους ανθρώπους, όταν καταναλώνουν ένα κανονικό γεύμα.
Διαφορετικές τροφές διέρχονται από διαφορετικές μεταβολικές οδούς και μερικά από αυτά τα μονοπάτια είναι πιο αποτελεσματικά από άλλα. Όσο πιο αποτελεσματική είναι η μεταβολική οδός, τόσο λιγότερη ενέργεια διασκορπίζεται ως θερμότητα.
Οι μεταβολικές οδοί για τις πρωτεΐνες είναι λιγότερο αποτελεσματικές από τις μεταβολικές οδούς για τους υδατάνθρακες και το λίπος. Οι πρωτεΐνες παρέχουν 4 θερμίδες ανά γραμμάριο, αλλά ένα μεγάλο μέρος αυτών των θερμίδων χάνεται ως θερμότητα κατά το μεταβολισμό τους από τον οργανισμό.
Υπάρχει μια σύμβαση ότι η παραπανίσια θερμότητα που εκλύει το σώμα είναι 0-3% για το λίπος, 5-10% για τους υδατάνθρακες και 25-30% για τις πρωτεΐνες. Αν το θερμικό αποτέλεσμα είναι 25% για τις πρωτεΐνες και 2% για το λίπος, σημαίνει ότι στις 100 θερμίδες που λαμβάνουμε, από τις πρωτεΐνες οι καθαρές είναι 75 και από το λίπος οι καθαρές είναι 98. Αυτή είναι μια αξιοσημείωτη διαφορά. Με άλλα λόγια, οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες έχουν μεταβολικό πλεονέκτημα για όσους θέλουν να χάσουν βάρος.
Οι μελέτες δείχνουν ότι οι δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και υδατάνθρακες χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη αυξάνουν το μεταβολισμό (τη θερμότητα που εκπέμπει το σώμα) κατά 80-300 θερμίδες την ημέρα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για όσους θέλουν να αδυνατίσουν
Με βάση το θερμικό αποτέλεσμα των τροφών οι διατροφολόγοι έλεγαν παλιότερα ότι είναι είναι καλύτερη η συχνή κατανάλωση μικρών γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά αυτό ήταν αυθαίρετο. Είτε είναι το ίδιο, είτε το μεγάλο γεύμα προκαλεί μεγαλύτερη τροφική θερμογένεση. Για παράδειγμα, μια μελέτη εξέτασε ένα γεύμα υψηλών υδατανθράκων που παρείχε 70% υδατάνθρακες, 19% πρωτεΐνες και 11% λίπος. Ένα τέτοιο γεύμα 1.200 θερμίδων είχε ως τροφική θερμογένεση 91 +/- 6,3 θερμίδες ενώ δύο τέτοια γεύματα των 600 θερμίδων είχαν συνολικά την ίδια τροφική θερμογένεση 90 +/- 7.2 kcal) θερμίδες.
Μια μετα-ανάλυση το 2016 κατέγραψε τέσσερις μελέτες που συνέκριναν ένα μεγάλο γεύμα με άλλα μικρότερα που παρείχαν συνολικά τις ίδιες θερμίδες. Δύο από αυτές τις μελέτες βρήκαν ότι η τροφική θερμογένεση ήταν περίπου ίδια για το μεγάλο γεύμα και το άθροισμα των μικρότερων γευμάτων. Οι άλλες δύο βρήκαν ότι το μεγάλο γεύμα παρήγαγε μεγαλύτερη τροφική θερμογένεση. Αυτά τα αποτελέσματα δεν συνηγορούν υπέρ της σύστασης για συχνά γεύματα μέσα στην ημέρα, από την πλευρά της θερμογένεσης, για όσους θέλουν να αδυνατίσουν.
Να σημειωθεί ότι η έρευνα υποδεικνύει ότι η τροφική θερμογένεση είναι υψηλότερη για γεύματα που καταναλώνονται το πρωί σε σύγκριση με το απόγευμα. Σε μια μελέτη, 20 υγιείς εθελοντές κατανάλωσαν ένα τυποποιημένο γεύμα στις 8 π.μ. ή στις 8 μ.μ. και μετρήθηκε η μεταβολική απόκριση. Οι τιμές για τη τροφική θερμογένεση ήταν αρκετά υψηλότερες μετά το πρωινό γεύμα (328 θερμίδες, κατά μέσο όρο) σε σύγκριση με το βραδινό γεύμα (237 θερμίδες).
