Δύο άνθρωποι που λαμβάνουν το ίδιο φάρμακο μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικές αποκρίσεις απέναντι στην ίδια δόση. Ενώ πολλοί θα έχουν τις επιδιωκόμενες επιδράσεις, μερικοί ίσως έχουν ελάχιστα ή καθόλου οφέλη και άλλοι μπορεί να βιώσουν παρενέργειες. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό, συμπεριλαμβανομένων των γονιδιακών διαφορών, των φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων και της τυχόν ύπαρξης φλεγμονής στο σώμα.
Γενετικές διαφορές
Το συκώτι (ήπαρ) παράγει ένα σύνολο ενζύμων που ονομάζεται σύστημα κυτοχρώματος P450. Αυτά τα ένζυμα μεταβολίζουν (διασπούν) πολλά φάρμακα, ώστε να μπορούν να απομακρυνθούν από το σώμα. Το DNA, ή το γενετικό υλικό των κυττάρων περιέχει το σχέδιο για τον τρόπο δημιουργίας αυτών των ενζύμων. Δυστυχώς, μερικοί άνθρωποι έχουν μικρά λάθη στο DNA τους που ονομάζονται πολυμορφισμοί και έχουν ως αποτέλεσμα τα ένζυμα να μην λειτουργούν τόσο καλά ή μπορεί ακόμα και να έχουν αποτυχίες.
Έχει σημασία αν υπάρχουν ελαττωματικά ένζυμα. Εάν εμφανιστούν σε μέρη του ενζύμου που δεν εμπλέκονται άμεσα στη διάσπαση του φαρμάκου, θα υπάρχει μικρή επίδραση στο πόσο καλά μεταβολίζεται ένα φάρμακο. Αλλά αν υπάρχουν σφάλματα που επηρεάζουν το δραστικό σημείο του ενζύμου που συνδέεται με τα φάρμακα, μπορεί να μειώσουν την ικανότητά του οργανισμού να διασπά τα φάρμακα, κάτι που σημαίνει ότι κυκλοφορεί περισσότερη ποσότητα από το φάρμακο στο αίμα. Εάν η αυξημένη συγκέντρωση στο αίμα υπερβαίνει το θεραπευτικό εύρος του φαρμάκου, μπορεί να εμφανιστούν παρενέργειες ίσως και σοβαρές.
Από την άλλη μεριά, μερικοί άνθρωποι έχουν έναν πολυμορφισμό που δίνει εντολή στο σώμα τους να δημιουργήσει δύο ίδια ένζυμα αντί για μόνο ένα. Αυτοί οι «υπερμεταβολιστές» διασπούν τα φάρμακα γρηγορότερα από το κανονικό, με αποτέλεσμα να έχουν χαμηλότερη συγκέντρωση της ενεργού ουσίας στο σώμα τους. Εάν η συγκέντρωση του φαρμάκου πέσει κάτω από το θεραπευτικό εύρος, μπορεί να μην υπάρχει ευεργετικό αποτέλεσμα.
Οι κλινικοί γιατροί μπορούν να ελέγξουν το DNA των ασθενών για αυτούς τους πολυμορφισμούς που αφορούν τα ένζυμα. Εάν ανιχνευθεί ένας γνωστός πολυμορφισμός, μπορούν να αλλάξουν τη δοσολογία ή να αποφύγουν εντελώς ορισμένα φάρμακα εάν δεν λειτουργούν όπως θα έπρεπε ή είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν παρενέργειες.
Αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα
Η γενετική διαφοροποίηση εξηγεί μόνο ένα μέρος των διαφορών στην απόκριση του φαρμάκου. Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να λάβετε υπόψη είναι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων. Ορισμένα φάρμακα μπλοκάρουν την ενεργή θέση των ηπατικών ενζύμων του κυτοχρώματος P450, ώστε να μην μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, εμποδίζοντας έτσι τη σύνδεση των άλλων φαρμάκων με τα ένζυμα του κυτοχρώματος P450 και το μεταβολισμό τους. Καθώς αυξάνονται οι συγκεντρώσεις της δραστικής ουσίας, αυξάνεται και ο κίνδυνος παρενεργειών.
Για παράδειγμα, το φάρμακο ομαλοποίησης του καρδιακού ρυθμού αμιωδαρόνη (amiodarone) μπορεί να μπλοκάρει το μεταβολισμό της βαρφαρίνης (warfarin) που αραιώνει το αίμα, γεγονός που οδηγεί σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις της βαρφαρίνης, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αιμορραγία απειλητική για τη ζωή. Τα αντιεπιληπτικά φάρμακα φαινυτοΐνη και καρβαμαζεπίνη μπορούν να διεγείρουν την παραγωγή μεταβολικών ενζύμων πάνω από το συνηθισμένο. Άλλα φάρμακα μπορεί να μεταβολιστούν γρηγορότερα από και τα ευεργετικά τους αποτελέσματα να χαθούν.
Φλεγμονή
Όταν το σώμα μολυνθεί ή τραυματιστεί, η φλεγμονώδης απάντηση φέρνει αυξημένη ροή αίματος και λευκά αιμοσφαίρια στην περιοχή για να στειρωθεί και να επιδιορθωθεί το πρόβλημα. Η φλεγμονή προορίζεται να διαρκέσει για σύντομο χρονικό διάστημα αλλά το ανοσοποιητικό σύστημα ορισμένων ανθρώπων μπορεί να επιτεθεί σε περιοχές που δεν επηρεάζονται από μια μόλυνση ή ένα τραύμα και να οδηγήσει σε χρόνια φλεγμονή η οποία μπορεί να βλάψει τους ιστούς και τις αρθρώσεις ή ακόμη και να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Η φλεγμονή ή μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η ψωρίαση θα μπορούσαν να επηρεάσουν το πόσο καλά τα ένζυμα του κυτοχρώματος P450, μπορούν να μεταβολίσουν τα φάρμακα.
Εκτός από την παραγωγή ενζύμων του κυτοχρώματος P450, το συκώτι είναι ένα από τα κύρια όργανα που δημιουργούν ειδικές πρωτεΐνες που ονομάζονται κυτοκίνες και ιντερφερόνες οι οποίες συμμετέχουν στην ανοσοαπόκριση. Όταν το ήπαρ είναι απασχολημένο με την παραγωγή όλων αυτών των πρωτεϊνών, δεν έχει την ικανότητα να παράγει τόσα ένζυμα που μεταβολίζουν τα φάρμακα, γεγονός που οδηγεί σε μείωση της διάσπασης του φαρμάκου. Όταν η μόλυνση εξαφανιστεί ή η πηγή φλεγμονής αποκλείεται με αντιφλεγμονώδη φάρμακα, ωστόσο, η ικανότητα του ήπατος να μεταβολίζει τα φάρμακα επιστρέφει στο φυσιολογικό. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος με λοίμωξη ή χρόνια φλεγμονή μπορεί να χρειαστεί χαμηλότερη δόση φαρμάκου από το κανονικό, καθώς τα ηπατικά ένζυμα εκκαθαρίζουν πιο αργά τα φάρμακα. Και όταν επιλυθεί η φλεγμονή, μπορεί να χρειαστεί να αυξηθεί η δόση για να διατηρηθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Ένας από τους βασικούς τρόπους για να διαπιστώσετε εάν έχετε αυξημένη φλεγμονή είναι η μέτρηση της συγκέντρωσης της C αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP). Ενώ η CRP δεν προκαλεί άμεσα φλεγμονή, το σώμα παράγει περισσότερh CRP ως αποτέλεσμα της φλεγμονής. Μια υψηλότερη τιμή CRP στο αίμα θα μπορούσε να υποδηλώνει υποκείμενη φλεγμονή και, στη συνέχεια, καταστολή του μεταβολισμού των φαρμάκων.
Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το μεταβολισμό των φαρμάκων
Ακόμα κι αν αποφευχθούν οι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων μεταξύ τους και η φλεγμονή διατηρείται υπό έλεγχο, υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τις επιδράσεις του φαρμάκου. Για παράδειγμα, η βλάβη του ήπατος ή των νεφρών θα μπορούσε να μειώσει το πόσο καλά τα φάρμακα διασπώνται και τελικά αποβάλλονται με τα ούρα ή τη χολή.
Το μέγεθος του σώματος επηρεάζει επίσης την απόκριση του φαρμάκου. Η συγκέντρωση του φαρμάκου στο σώμα καθορίζεται τόσο από τη δόση που δόθηκε όσο και από τον όγκο των σωματικών υγρών του ατόμου. Η χορήγηση της ίδιας δόσης φαρμάκου σε ένα άτομο μικρότερου μεγέθους θα μπορούσε να προκαλέσει υψηλότερη συγκέντρωση στο αίμα σε σχέση με ένα ογκωδέστερο άτομο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλά φάρμακα χορηγούνται σε μικρότερες δόσεις σε παιδιά από τους ενήλικες.
Τέλος, μερικοί άνθρωποι είτε δεν έχουν πολλούς υποδοχείς στο σώμα τους για να συνδεθεί το φάρμακο και να παραχθούν τα αποτελέσματά του, είτε οι υποδοχείς που έχουν δεν λειτουργούν καλά. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε γενετικές μεταλλάξεις ή υποκείμενη ασθένεια. Μια μέτρια δοσολογία θα προκαλούσε μόνο περιορισμένη απόκριση σε αυτούς τους ασθενείς.
Μιλήστε με τον γιατρό σας
Ένας λόγος για τον οποίο υπάρχουν τόσοι πολλοί τύποι φαρμάκων και διαθέσιμες δοσολογίες για τις διάφορες ασθένειες είναι επειδή η απόκρισή στο φάρμακο μπορεί σε κάποια άτομα να διαφέρει από το μέσο όρο. Όταν ξεκινάτε ένα νέο σχήμα φαρμάκων, μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστεί στο σωστό επίπεδο και αυτό θα απαιτήσει υπομονή και συνεργασία με τον γιατρό σας.
Για να προσδιορίσετε τυχόν πιθανές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων, ενημερώστε τον γιατρό σας για όλα τα φάρμακα, συνταγογραφούμενα ή μη, καθώς και για τα συμπληρώματα διατροφής που λαμβάνετε. Εάν αναπτύξετε μια νέα λοίμωξη ή ασθένεια που προκαλεί φλεγμονή, οι δόσεις των φαρμάκων που λαμβάνετε ίσως χρειαστεί να μειωθούν. Εάν παρατηρήσετε παρενέργειες, ενημερώστε αμέσως τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας. Εάν έχετε σοβαρή χρόνια φλεγμονώδη νόσο όπως ρευματοειδή αρθρίτιδα ή ψωρίαση και ξεκινήσετε ένα ισχυρό αντιφλεγμονώδες φάρμακο, ενημερώστε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό εάν τα άλλα φάρμακα που παίρνετε δεν λειτουργούν τόσο καλά όσο πριν, ώστε να προσαρμοστεί η δόση σας.
