Των Barbara Jacquelyn Sahakian, Professor of Clinical Neuropsychology, University of Cambridge, Christelle Langley, Postdoctoral Research Associate, Cognitive Neuroscience, University of Cambridge, και Muzaffer Kaser, Clinical Lecturer, University of Cambridge. Πηγή: The Conversation.
Λίγο άγχος είναι ένα φυσιολογικό μέρος της καθημερινότητάς μας, που μπορεί να μας κάνει ακόμη και καλό. Η υπέρβαση αγχωτικών γεγονότων μπορεί να μας κάνει πιο ανθεκτικούς. Αλλά όταν το άγχος είναι σοβαρό ή χρόνιο –για παράδειγμα προκαλείται από την κατάρρευση ενός γάμου ή μιας σχέσης, τον θάνατο στην οικογένεια ή τον εκφοβισμό– πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Αυτό συμβαίνει επειδή το επαναλαμβανόμενο άγχος μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στον εγκέφαλό μας, θέτοντάς μας σε κίνδυνο μιας σειράς σωματικών και ψυχολογικών προβλημάτων.
Το επαναλαμβανόμενο στρες είναι ένα σημαντικό έναυσμα για επίμονη φλεγμονή στο σώμα. Η χρόνια φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά από προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένου του διαβήτη και των καρδιακών παθήσεων. Ο εγκέφαλος κανονικά προστατεύεται από επιβλαβή μόρια που κυκλοφορούν μέσω του αιματοεγκεφαλικού φραγμού. Αλλά υπό επαναλαμβανόμενο στρες, αυτό το φράγμα παθαίνει διαρροή και οι κυκλοφορούσες φλεγμονώδεις πρωτεΐνες μπορούν να εισέλθουν στον εγκέφαλο. Ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου είναι μια κρίσιμη περιοχή του εγκεφάλου για τη μάθηση και τη μνήμη και είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε τέτοιες προσβολές. Μελέτες σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι η φλεγμονή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα εγκεφαλικά συστήματα που συνδέονται με τα κίνητρα και την πνευματική ευκινησία.
Υπάρχουν επίσης στοιχεία για επιδράσεις του χρόνιου στρες στις ορμόνες του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της κορτιζόλης και του παράγοντα απελευθέρωσης κορτικοτροπίνης (CRF). Τα υψηλά, παρατεταμένα επίπεδα κορτιζόλης έχουν συσχετιστεί με διαταραχές της διάθεσης καθώς και με συρρίκνωση του ιππόκαμπου. Μπορεί επίσης να προκαλέσει πολλά σωματικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των ακανόνιστων εμμηνορροϊκών κύκλων.
Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι το χρόνιο στρες μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, η οποία είναι η κύρια αιτία αναπηρίας παγκοσμίως. Είναι επίσης μια υποτροπιάζουσα κατάσταση –τα άτομα που έχουν βιώσει κατάθλιψη διατρέχουν κίνδυνο για μελλοντικές κρίσεις κατάθλιψης, ιδιαίτερα υπό στρες. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτό και μπορούν να συνδεθούν με αλλαγές στον εγκέφαλο. Ο μειωμένος ιππόκαμπος που μπορεί να προκαλέσει η επίμονη έκθεση στις ορμόνες του στρες και η συνεχιζόμενη φλεγμονή παρατηρείται συχνότερα σε καταθλιπτικούς ασθενείς παρά σε υγιείς ανθρώπους.
Το χρόνιο στρες αλλάζει επίσης τις χημικές ουσίες στον εγκέφαλο που ρυθμίζουν τη γνώση και τη διάθεση, συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης. Η σεροτονίνη είναι σημαντική για τη ρύθμιση της διάθεσης και την ευεξία. Στην πραγματικότητα, οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) χρησιμοποιούνται για την αποκατάσταση της λειτουργικής δραστηριότητας της σεροτονίνης στον εγκέφαλο σε άτομα με κατάθλιψη.
Η διαταραχή του ύπνου και του κιρκάδιου ρυθμού είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό σε πολλές ψυχιατρικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης και του άγχους. Οι ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόλη, παίζουν βασικό ρυθμιστικό ρόλο στον ύπνο. Τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης μπορούν επομένως να επηρεάσουν τον ύπνο μας. Η αποκατάσταση των προτύπων ύπνου και των κιρκάδιων ρυθμών μπορεί επομένως να παρέχει μια θεραπευτική προσέγγιση για αυτές τις καταστάσεις.
Η κατάθλιψη μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες. Η δική μας εργασία έχει δείξει ότι η κατάθλιψη βλάπτει τη γνωστική λειτουργία τόσο σε μη συναισθηματικούς τομείς, όπως ο προγραμματισμός και η επίλυση προβλημάτων, όσο και στους συναισθηματικούς και κοινωνικούς τομείς, όπως η δημιουργία προκατάληψης προσοχής σε αρνητικές πληροφορίες.
Εκτός από την κατάθλιψη και το άγχος, το χρόνιο στρες και η επίδρασή του στην εργασία μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα εξουθένωσης, τα οποία συνδέονται επίσης με αυξημένη συχνότητα γνωστικών αποτυχιών στην καθημερινή ζωή. Καθώς τα άτομα καλούνται να αναλάβουν αυξημένο φόρτο εργασίας στην εργασία ή στο σχολείο, μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένα συναισθήματα επιτυχίας και αυξημένη ευαισθησία στο άγχος, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Το άγχος μπορεί επίσης να επηρεάσει την ισορροπία μας μεταξύ της ορθολογικής σκέψης και των συναισθημάτων. Αυτό συμβαίνει επειδή το άγχος μπορεί να αναγκάσει τον εγκέφαλο να στραφεί σε ένα «σύστημα συνήθειας». Υπό στρες, περιοχές του εγκεφάλου όπως το πουταμένιο, μια στρογγυλή δομή στη βάση του πρόσθιου εγκεφάλου, παρουσιάζουν μεγαλύτερη ενεργοποίηση. Μια τέτοια ενεργοποίηση έχει συσχετιστεί με συμπεριφορά αποθησαυρισμού. Επιπλέον, σε στρεσογόνες καταστάσεις, ο κοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος παίζει ρόλο στη συναισθηματική γνώση –όπως η αξιολόγηση των κοινωνικών δεσμών και η εκμάθηση του φόβου– μπορεί να ενισχύσει τους παράλογους φόβους. Τελικά, αυτοί οι φόβοι ουσιαστικά υπερισχύουν της συνήθους ικανότητας του εγκεφάλου για ψυχρή, ορθολογική λήψη αποφάσεων.
Ξεπερνώντας το άγχος
Τι πρέπει να κάνετε λοιπόν εάν υποφέρετε από χρόνιο στρες; Ευτυχώς υπάρχουν τρόποι να το αντιμετωπίσετε. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι η άσκηση έχει θεμελιώσει οφέλη ενάντια στο χρόνιο στρες. Η άσκηση αντιμετωπίζει τη φλεγμονή οδηγώντας σε μια αντιφλεγμονώδη απόκριση. Επιπλέον, η άσκηση αυξάνει τη νευρογένεση –την παραγωγή νέων εγκεφαλικών κυττάρων– σε σημαντικές περιοχές, όπως ο ιππόκαμπος. Βελτιώνει επίσης τη διάθεσή σας, τη γνωστική σας ικανότητα και τη σωματική σας υγεία.
Άλλος ένας βασικός τρόπος για να νικήσετε το άγχος περιλαμβάνει τη σύνδεση με ανθρώπους γύρω σας, όπως οικογένεια, φίλους και γείτονες. Όταν βρίσκεστε υπό πίεση, η χαλάρωση και η αλληλεπίδραση με τους φίλους και την οικογένειά σας θα σας αποσπάσουν την προσοχή και θα βοηθήσουν στη μείωση των συναισθημάτων του στρες.
Η μάθηση μπορεί να είναι μια λιγότερο προφανής μέθοδος. Η εκπαίδευση οδηγεί σε ένα γνωστικό απόθεμα –ένα απόθεμα ικανοτήτων σκέψης– το οποίο παρέχει κάποια προστασία όταν έχουμε αρνητικά γεγονότα της ζωής. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να υποφέρουν από κατάθλιψη και προβλήματα στη γνωστική λειτουργία εάν έχουν καλύτερο γνωστικό απόθεμα.
Άλλες μέθοδοι περιλαμβάνουν την επίγνωση, που μας επιτρέπει να προσέχουμε και να είμαστε περίεργοι για τον κόσμο γύρω μας και να περνάμε χρόνο στη στιγμή. Το να δίνετε είναι ένα άλλο –ο εθελοντισμός ή η δωρεά σε μια φιλανθρωπική οργάνωση ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλό σας και προάγει θετικά συναισθήματα για τη ζωή.
Είναι σημαντικό, όταν αντιμετωπίζετε χρόνιο στρες, μην περιμένετε και αφήστε τα πράγματα να σας καλύψουν. Η έγκαιρη διάγνωση και η έγκαιρη αποτελεσματική θεραπεία είναι το κλειδί για ένα καλό αποτέλεσμα και καλή ευημερία. Θυμηθείτε να ενεργείτε με ολιστικό τρόπο για να βελτιώσετε τη διάθεσή σας, τη σκέψη σας και τη σωματική σας υγεία. Και δεν χρειάζεται να περιμένετε μέχρι να σας κυριεύσει το άγχος. Τελικά, είναι σημαντικό να μάθουμε από μικρή ηλικία να διατηρούμε τον εγκέφαλό μας σε φόρμα σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
